GÜRCİSTAN’IN ACARA BÖLGESİ’NDE OSMANLI DÖNEMİ VE SONRASI ÇANTI CAMİLER HAKKINDA GENEL DEĞERLENDİRME

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 22, 225 - 263, 05.12.2024

Osman Aytekin , Mustafa Kaya

https://doi.org/10.31765/karen.1446893

Öz

Kafkasya’nın güneyinde konumlanan Acara, Gürcistan’ın tarihsel bölgelerindendir. Anadolu ile Kafkasya arasında geçişi sağlayan Acara, bu stratejik konumuna bağlı olarak gelişen zengin kültür dokusu ile ön plana çıkmaktadır. Eski çağlardan itibaren yerleşim gören yöre Kolhis (M.Ö. 9-8.yy), Yunanlar (Helenler) (M.Ö. 7-6 yy), Pontuslar (M.Ö. 4. yy), Lazika (Eğrisi)-Roma (M.Ö. 1. yy) döneminde antik çağını yaşamıştır. Orta Çağ’da en parlak dönemini yaşamış, Bizans-Sasani (M.S. 6. yy), Selçuklu-Gürcü (11.yy), Osmanlı-Safevi (17.yy) ve Osmanlı-Rus (19.yy) gibi medeniyetlerin siyasi çekişmelerine sahne olmuştur. Yöre, Kapadokyalı Azize Nino ((4th century) tarafından Hıristiyanlığı, 16.yüzyılda Osmanlıların bölgeye gelişi ile İslam dinini benimsemiştir. Buna bağlı olarak, bölgede Türk-Gürcü-İslam kimliğinde cami mimarisi şekillenmiştir.
Bu makalenin konusu Gürcistan (Acara) Bölgesi’nde Osmanlı Dönemi ve Sonrası Çantı Camiler Hakkında Genel Değerlendirme başlıklı araştırmadır. Makale içeriğini oluşturan ahşap camiler, 2018-2021 yılları arasında gerçekleştirdiğimiz arazi çalışmalarında tespit edilmiştir. Geleneksel camiler, Gürcistan’ın Acara Bölgesi’ne bağlı; Kobuleti, Helvaçauri, Şuahevi, Keda ve Hulo ilçe ve köylerindedir. Osmanlı dönemi arşiv kayıtları ve üzerindeki kitabe bilgilerine göre, 18-20. yüzyıl tarih aralığına tarihlenmektedir. Birçoğu Osmanlı dönemine, çok az kısmı ise, Çarlık ve Bolşevik döneme aittir. Camiler, eğimli topoğrafyada kurulu köy yerleşmelerinde bulunmaktadır. Mahalle ölçeğinde ele alınan camiler, ilk bakışta konut mimarisini andırmaktadır. Yapılar, genellikle eğimli arazilerde, kâgir bodrum kat üzerinde, iki katlı, geniş saçaklı, dört omuz kırma çatılı ve tümüyle ahşap çantı tekniği ile inşa edilmiştir. Camiler, plan ve mekân açısından birbiri ile uyumlu olup, çoğunlukla kareye yakın ve dikdörtgen plana sahiptir. Nadiren de olsa, karma plan mevcuttur.
Sonuç olarak, Türk-Gürcü-İslam sanatında özgün değere sahip Acara camilerinin; coğrafi, tarihsel ve sosyo-kültürel açıdan yakınlığı bulunan, Türkiye’nin Doğu Karadeniz, Orta Karadeniz, Ahıska ve kısmen de Erzurum ile Ardahan camileri ile etkileşim içerisinde olduğu anlaşılmaktadır. Acara camileri, Karadeniz Bölgesi cami üslubunu Gürcistan coğrafyasında sürdürdüğü ve bölgede dönem özelliklerini koruyarak günümüze ulaşabilmiş çantı camilerdendir. Çalışma kapsamında, Sanat Tarihi literatürüne kazandırılan bu makalenin; Karadeniz havzası, Güney Kafkasya ve Osmanlı dönemi ahşap cami/mimari araştırmaları ve sanat tarihi bilimine de önemli veriler sunacağı ümidini taşımaktayız.

Anahtar Kelimeler

Gürcistan, Acara, Osmanlı, Ahşap Çantı Cami, Mimari, Süsleme

Etik Beyan

Bu makale, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Türk İslam Sanatları bilim dalında, Dr. Öğr. Üyesi Osman AYTEKİN danışmanlığında Mustafa KAYA tarafından hazırlanan “Acara (Gürcistan) Bölgesi’nde Osmanlı Dönemi ve Sonrası Geleneksel Ahşap Camii Mimarisi” başlıklı doktora tez çalışması referans alınarak üretilmiştir. Tez, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Bilimsel Araştırmalar Projeleri (BAP) Koordinatörlüğü tarafından SDK-2021-9305 Proje kodu ile desteklenmiştir.

Destekleyen Kurum

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Bilimsel Araştırmalar Projeleri (BAP) Koordinatörlüğü

Proje Numarası

SDK-2021-9305

Teşekkür

Bilimsel danışman sayın Dr. Öğr. Üyesi Osman AYTEKİN’e, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’ne, maddi destekleri dolayı Bilimsel Araştırmalar Projesine (BAP) ve üniversitemize teşekkür ederiz.

General Evaluatıon Of Wood Timber-Framing Mosque İn The Adjara Regıon Of Georgıa Durıng And After The Ottoman Perıod

Öz

Adjara, located in the south of the Caucasus, is one of the historical regions of Georgia. Providing the transition between Anatolia and the Caucasus, Acara stands out with its rich cultural texture that has developed due to its strategic location. The region, inhabited since ancient times, had its antiquity during the Roman period (1st century BC) by Colchis (9th-8th century BC), Greeks (Hellenes) (7th-6th century BC), Pontus (4th century BC), Lazika (Eğrisi). It had its brightest period in the Middle Ages and became a scene of the the political conflicts of civilizations such as Byzantine-Sassanid (6th century AD), Seljuk-Georgian (11th century), Ottoman-Safavid (17th century) and Ottoman-Russian (19th century). The region adopted Christianity by Saint Nino of Cappadocia (4th century) and Islam with the arrival of the Ottomans in the region in the 16th century. Accordingly, mosque architecture with Turkish-Georgian-Islamic identity was shaped in the region.

The subject of this article is the research entitled " General Evaluatıon Of Wood Timber-Framing Mosque in The Adjara Region Of Georgia During And After The Ottoman Period".The wooden mosques, which constitute the content of the article, were detected in the field studies carried out between 2018-2021. Traditional mosques, located in the Adjara Region of Georgia, are in the districts and villages of Kobuleti, Helvachauri, Şuahevi, Keda and Hulo. According to Ottoman period archive records and inscription information, they date back to the period between 18-20th centuries. Most of them belong to the Ottoman period, and few of them belong to the Tsarist and Bolshevik periods. Mosques are located in village settlements built on sloping topography. Mosques, considered on a neighborhood scale, resemble residential architecture at first glance. The buildings were generally built on sloping lands, on a masonry basement, with two floors, wide eaves, four-shoulder hipped roofs, and entirely using the wooden pitch technique. Mosques are compatible with each other in terms of plan and space and mostly have rectangular or square plans. In rare cases, a hybrid plan is available.

As a result, the mosques of Adjara, which have unique value in Turkish-Georgian-Islamic art; it is understood that Turkey interacts with the Eastern Black Sea, Central Black Sea, Ahıska and partly Erzurum and Ardahan mosques, which are geographically, historically and socio-culturally close. Adjara mosques, survived to the present day, continuing the Black Sea Region mosque style in the Georgian geography and preserving the period characteristics in the region, are among wood timber-framing mosque mosques. Within the scope of the study, this article, introduced to the Art History literature; it is hoped that it will provide important data for wooden mosque/architectural research in the Black Sea basin, the South Caucasus and the Ottoman period and and art history science.

Anahtar Kelimeler

Georgia, Adjara, Ottoman, Wooden Timber-Framing Mosque, Architecture, Ornament

Etik Beyan

This article, was prepared and produced with reference to the doctoral thesis study, entitled “General Evaluation of Çantı Mosques in the Georgian (Adjara) Region during and After the Ottoman Period” was prepared by Mustafa Kaya, in the Department of Turkish Islamic Arts, under the supervision of Osman AYTEKİN at Van Yüzüncü Yıl University, Social Sciences Institute, Department of Art History. The thesis was supported by Van Yüzüncü Yıl University Scientific Research Projects Directorate with the project code SDK-2021-9305.

Destekleyen Kurum

Van Yüzüncü Yıl University Scientific Research Projects Directorate (BAP)

Proje Numarası

SDK-2021-9305

Teşekkür

We would like to thank Dr. Lecturer Osman AYTEKİN, who provided his scientific and moral support from the beginning to the end of the thesis, and the Van Yüzüncü Yıl University Scientific Research Project (BAP) chairmanship and team, who provided significant financial support to the thesis within the scope of the project.

Kaynakça

• Akar, Azade (1969), “Tezyini Sanatlarımızda Vazo Motifleri”, Vakıflar Dergisi, 8, 267-271.
• Aktemur, Ali Murat (2019), “Posof ve Çevresindeki Tarihi Camiler”, The Journal of Academic Social Science Studies, 4/68, 235-255.
• Alkan, Gözde (2019), “Destekli Bağdadi Kubbeli 19. Yüzyıl İstanbul Camileri”, Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Dergisi, 2/5, 303-326.
• Altıer, Semiha (2019), “Osmanlı Sanatı’nda İbrik Tasvirleri ve İkonografisi”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 17/26, 149-202.
• Apa, Gülay (2008), “Erken Dönem Osmanlı Selâtin Cami Minberleri”, İSTEM, 11, 249-277.
• Arık, Rüçhan (1988), Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Arslan, Muhammet (2020), “Anadolu Türk Mimarisinde Zülfikar Tasvirleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 95, 235-275.
• Aydın, Hasan ve Perker, Z. Sevgen (2017), “Trabzon Uzungöl Filak Ahşap Camii Yapısal Özellikleri”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 16/63, 1262-1269.