ALMANYA’NIN SOVYETLER BİRLİĞİ’NE SALDIRISI SIRASINDA TÜRK BÜYÜKELÇİLİĞİNİN DURUMU VE FAALİYETLERİ (1941-1943)

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 22, 397 - 416, 05.12.2024

Nurettin Çakıcı

https://doi.org/10.31765/karen.1542781

Öz

İkinci Dünya Savaşı sürecinde Almanya’nın Sovyetler Birliği’ne saldırması bir yandan savaşın gidişatını ve kaderini derinden etkilemiş diğer yandan da Sovyet yetkililerini radikal kararlar almaya yöneltmiştir. Söz konusu kararlardan biri olan Büyükelçiliklerin Kuybişev’e taşınması kararı sadece Sovyet temsilcilerini değil aynı zamanda yabancı devletlerin Büyükelçiliklerini ve Büyükelçilerini de olumsuz yönde etkilemiştir. Almanya’nın Sovyetler Birliği’ne karşı başlattığı Barbarossa Harekâtı ve akabindeki taarruzlar ile Moskova’nın istila tehlikesiyle karşı karşıya kalması nedeniyle 15 Ekim 1941 tarihinde alınan nakil kararı, Almanya’nın savaşı kazanacağına yönelik bir kanaatin belirmesine neden olmuştur. Ancak Sovyet ordularının direnişiyle Alman birlikleri geri püskürtülmüş ve taşınma kararının alınmasının üzerinden henüz iki yıl geçmeden Büyükelçilikler ve Kuybişev’e taşınmış olan bazı devlet organları tekrar Moskova’ya nakledilmiştir. Çalışmada, bahsi geçen süreçte Rusya’daki Türk Büyükelçiliği ve Türk Büyükelçilerinin durumu ve faaliyetleri ele alınmıştır. Devletler arasında ilişkilerin sürdürülmesi açısından yadsınamaz bir öneme sahip olan diplomasinin ve diplomasiye işlerlik kazandıran diplomatların bilhassa savaş zamanlarında yükümlülüklerinin ve karşılaştıkları zorlukların oldukça arttığı da bir gerçektir. Bu kapsamda bakıldığında, çalışmanın sınırları dâhilinde Rusya’da iki Büyükelçi ve bir maslahatgüzar görev yapmış ve sözü edilen diplomatlar gerek sosyal gerek iktisadi gerekse siyasi anlamda karşılaştıkları güçlükleri dile getirmiştir. Bunun yanında savaşın gidişatı ve siyasi konjonktüre yönelik değerlendirmeler de yapan diplomatlar, Kuybişev hakkında da önemli bilgilere yer vermiştir. Ağırlıklı olarak Türk Diplomatik Arşivinden yararlanılan çalışmada, Sovyetler Birliği temsilcilerinin Türkiye’nin savaşa dâhil edilmesi yönündeki baskılarına o dönemdeki Türk Büyükelçisi Cevat Açıkalın tarafından nasıl direnildiği de ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İkinci Dünya Savaşı, Almanya, Sovyetler Birliği, Moskova-Kuybişev, Türk Büyükelçiliği

Etik Beyan

Yok

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

THE SITUATION AND ACTIVITIES OF THE TURKISH EMBASSY DURING THE GERMAN ATTACK ON THE SOVIET UNION (1941-1943)

Öz

Germany’s attack on the Soviet Union during the Second World War had a profound impact on the course and fate of the war and led the Soviet authorities to take radical decisions. One of these decisions, the decision to move the embassies to Kuybishev, negatively affected not only Soviet representatives but also the embassies and ambassadors of foreign states. The relocation decision taken on October 15, 1941, due to the Barbarossa Operation launched by Germany against the Soviet Union and the subsequent offensives and the threat of invasion of Moscow, led to the belief that Germany would win the war. However, the German troops were repulsed by the resistance of the Soviet armies and the embassies and some state organs that had been moved to Kuybishev were transferred back to Moscow less than two years after the relocation decision was taken. In this study, the situation and activities of the Turkish Embassy in Russia and the Turkish Ambassadors are discussed. It is also a fact that diplomacy, which has an undeniable importance in terms of maintaining relations between states, and the diplomats who make diplomacy work, especially in times of war, increase their obligations and the difficulties they face. In this context, two ambassadors and one chargé d'affaires served in Russia within the boundaries of this study, and the diplomats in question expressed the difficulties they faced both socially, economically and politically. In addition, the diplomats, who also made evaluations about the course of the war and the political conjuncture, also included important information about Kuybishev. The study, which mainly utilizes the Turkish Diplomatic Archive, also tries to reveal how the Turkish Ambassador at the time, Cevat Açıkalın, resisted the pressure of the Soviet Union representatives to involve Turkey in the war.

Anahtar Kelimeler

Second World War, Germany, Soviet Union, Moscow-Kuybishev, Turkish Embassy

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (TDA)
• “Zapasnaya Stolitsa”, https://dzen.ru/a/X0D1FHPPkTsl4MxY, Erişim Tarihi: 11.07.2024.
• Akcakaya, Umut, “Barbarossa Harekâtı “22 Haziran - 5 Aralık 1941)”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/barbarossa-harekati-22-Haziran-5-aralik-1941/Erişim Tarihi: 11.07.2024.
• Akkor, Nesrin (2023), Churchill – İnönü Savaşı: Adana Görüşmeleri (30-31 Ocak 1943), İstanbul: Kriter Yayınları.
• Arı, Tayyar (2017), Uluslararası İlişkiler ve Dış Politika, İstanbul: Alfa Akademi Yayınları.
• Beevor, Antony (2014), Stalingrad, (Çev. Nurettin Elhüseyni), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Booth, Owen ve Walton, John (2023), İkinci Dünya Savaşı Tarihi Fotoğraflar Haritalar Çizimler, (Çev. Selçuk Uygur), İstanbul: Kronik Kitap.