MUSTAFA ADİL ÖZDER’İN BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI HİCRET ANILARI VE MUHACİRLİK DESTANI

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 23, 103 - 115, 30.06.2025

Sedat Bahadır

Öz

Halk edebiyatımızda nazım şekliyle yazılan destanlar, toplum hayatında derin izler bırakmış önemli olayları anlatan tarihi ve sosyal gerçekleri anlatırlar. Âşık edebiyatımızda nazım biçimiyle yazılan ve icracısı bilinen destanlar, genelde yakın bir tarihte yaşanmış olaylarla ilgili belge niteliğini taşırlar.
Rus işgalinden dolayı yaşanan dramın diğer adı olan muhacirlik; sılayı terk edip bilinmeyen menzile aç, susuz ve korku içinde amansız bir yolculuğa çıkmaktır. 93 Harbi de denilen 1877-78 tarihindeki Osmanlı Rus Harbi sonrasında 1914 yılında Birinci Dünya Harbi’nin yaşanmasıyla Doğu Karadeniz’in Ruslar tarafından işgalinden sonra Anadolu’nun batısına yapılan göç, zorunlu bir hale gelmiştir. Rusların çekilmesi neticesinde Ermenilerin halka yaptığı zulüm, 1921’in Şubat ayına kadar devam etmiştir. Bu sıkıntıları çocuk yaşlarında ailesiyle birlikte yaşayan şair, hatıralarını 1974 yılında, daktilo ile yazdığı “Artvin ve Yöresi Tarihi ile İlgili Bazı Belgeler-Anılar-Resimler” adlı eserinde anlatmıştır. Bu çalışmamızda 40 dörtlükten müteşekkil “Muhacirlik Destanı”, yazmış olduğu hatıralarla birleştirilip incelenmiştir.
Özder’in çocuk yaşlarda yaşadığı hicreti anlatan ilk şiirlerinden biri olan “Muhacirlik Destanı”nda 6 Nisan 1915 tarihinden 1920 tarihinde Artvin Demirkent’ten Sungurlu’ya kadar olan sıkıntılı hicret ve sonrasında 15 Ekim 1920’de sılaya dönüş, teferruatlı bir şekilde anlatılmaktadır.
Demirkentli köylüler, içinde bulunduğu zor coğrafi şartları ve ekonomik sıkıntılarına rağmen askerlik yaşına gelmiş gençlerini, helalleştikten sonra, davul-zurna ile Osmanlı ordusuna teslim etmiş; kadınlar da muhacirlikten sonra devam eden Ermeni zulmüne karşı mücadele eden milis güçlerine çorap örmekle birlikte don-gömlek dikerek lojistik destek sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Artvin , Savaş , Muhacirlik , Rus ve Ermeni Mezalimi

Kaynakça

• Bahadır, Sedat (2015), Âşık Kevserî (Metin-İnceleme-Tasnif Çalışması), Ankara: Sonçağ Yayınları.
• ________ (2016), Ardanuçlu Âşık Engünî (Metin-İnceleme), İstanbul: Pamiray Yayınları.
• ________ (2021), Artvin’de Bir Coşkun Şair Âşık Gülhanî (Metin-İnceleme-Tasnif), Genişletilmiş 3. Baskı, II. Cilt, Ankara: Sonçağ Yayınları.
• ________ (2021), Artvinli Halk Şairi Gülden’in Şiir Dünyası (Monografi-Metin-İnceleme), Genişletilmiş 2. Baskı I. Cilt, Ankara: Sonçağ Yayınları.
• Ekici, Metin (2002), “Destan Araştırma ve İncelemelerinde Kullanılan Bazı Terimler Hakkında”, II, Milli Folklor, 7/54,.11-18.
• Eliade, M. (2005), Dinler Tarihi, (Çev. Mustafa Ünal), Konya: Serhat Kitabevi.
• Köksal, Ahmet (2016), “Zamanın İzleri: İşgal, Göç ve Muhacirlik Hakkında”, (Ed. Ahmet Köksal), Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, 9-14.
• Malhut, Mustafa (2022), “Mondros Mütarekesi’ni Anlamak: Mütareke Kavramı, Mütareke Örnekleri ve Mondros Mütarekesi’nin Diğer Müzakerelerle Karşılaştırılması”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XXII/44, 141-174.
• Selçuk, Mustafa (2015), “Harb-i Umumi Eğitim ve Toplum: Bir Neslin Yok Oluşu, Çanakkale Araştırmaları”, Türk Yıllığı Dergisi, 13/18, 465-505.
• Özder, Mustafa Adil (1974), Artvin ve Yöresi (Tarihi ile İlgili Bazı Belgeler-Anılar-Resimler), Basılmamış (Daktilo ile yazılmış) araştırma çalışması.
• ________ (2015), Huzûrî Divanı, (Haz. Muammer Demirel), Artvin: Yusufeli Belediyesi Yayınları.
• ________ (2021), Artvin ve Çevresi 1828-1921 Savaşları, (Haz. Sedat Bahadır), Yusufeli Belediyesi Yayınları.
• ________ (2021), Artvin Şairleri, III Cilt, (Haz. Sedat Bahadır), Ankara: Sonçağ Yayınları.