The Formation of People’s House and the Activities of Their Branches (1932-1945)

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 12 - 33, 12.06.2024

Ahmet Arıç

Öz

People’s House were established in 14 cities on February 19th, 1932 with the aim of making the Republic and its integral parts, the revolutions and innovations, clear in the minds of the people and putting them into practice. People’s House aimed to develop a modern and conscious individual in the light of these criteria by strengthening national identity and promoting the adoption of new values, especially the revolutions. The main idea in all these efforts can be considered as the transformation from traditional society to modern society, in other words, from the ummah to the nation. In this period, it is a very serious matter for the people to meet on a common ground and to form a national consciousness. With this consciousness, a cultural interaction between the people was ensured and the people were tried to work, educate and develop for a common goal. Individuals, who are the main element of the state, were educated through various courses and conferences and managed to realize themselves and a period of social renewal began. Many works of art and cultural heritage were protected and new works were created. Turkish women developed the skills they had learned through the courses and found a wider range of action in society than in the past. The People’s House were organized through the Language and Literature, Fine Arts, Representation, Sports, Social Assistance, Public Classroom and Courses, Library and Publication, Peasantry, History and Museum Branches. In addition to conducting important research in various fields such as language, history, social life, revolutions and daily life, these branches also contributed to public education. In this study, People’s House and these nine branches, which are considered to be the key organs of People’s House, are analyzed in detail with information compiled from different sources. According to the results of the research, People’s House have made significant contributions to the country in the fields of education, social integration and democratization.

Anahtar Kelimeler

Republic, Cultural Construction, Revolution, Turkish Hearths, People’s House

Ana Hatlarıyla Halkevlerinin Oluşumu ve Şubelerinin Faaliyetleri (1932-1945)

Öz

Halkevleri, Cumhuriyet ve bunun bütünleyici parçaları olan devrim ve yeniliklerin halk zihninde belirginleşmesi ve pratiğe dökülmesi amacıyla 19 Şubat 1932’de 14 şehirde faaliyete geçirilmiştir. Halkevleri, yaptıkları çalışmalarda millî kimliğin güçlendirilmesini ve inkılaplar başta olmak üzere yeni değerlerin benimsetilmesini sağlayıp bu kıstaslar ışığında modern ve bilinçli bir birey yetiştirmeyi hedeflemiştir. Tüm bu çalışmalardaki ana fikir geleneksel toplumdan modern topluma, başka bir deyişle ümmetten millete dönüşümün sağlanması olarak ele alınabilir. Bu dönemde halkın ortak bir paydada buluşması ve millet bilincinin oluşması çok ciddi bir husustur. Bu bilinç ile halk arasında kültürel bir etkileşim sağlanmış ve ortak bir gaye için halk çalışmaya, eğitilmeye ve geliştirilmeye çalışılmıştır. Devletin ana ögesi olan bireyler, çeşitli kurslar ve konferanslarla eğitilerek kendilerini gerçekleştirmeyi başarmış ve toplumsal bir yenilenme dönemi başlamıştır. Birçok sanat eseri ve kültürel miras koruma altına alınmış ve yeni eserler oluşturulmuştur. Türk kadını, kurslar sayesinde öğrendiği kazandığı becerileri geliştirerek toplumda geçmişe göre kendisine daha geniş hareket alanı bulmuştur. Halkevleri, bu faaliyetlerini Dil ve Edebiyat, Güzel Sanatlar, Temsil, Spor, Sosyal Yardım, Halk Dershanesi ve Kurslar, Kütüphane ve Yayın, Köycülük, Tarih ve Müze Şubeleri aracılığıyla gerçekleştirmiştir. Bu şubeler, dil, tarih, toplumsal hayat, devrimler ve günlük yaşam gibi çeşitli alanlarda önemli araştırmalar yapmanın yanı sıra halkın eğitimine de katkıda bulunmuşlardır. Bu çalışmada, Halkevleri ve Halkevlerinin kilit organları olarak kabul edilen bu dokuz şube, farklı kaynaklardan derlenen bilgilerle detaylı bir şekilde incelenmiştir. Araştırmanın sonuçlarına göre, Halkevleri, eğitim ve toplumsal bütünleşme ile demokratikleşme alanlarında ülkeye önemli katkılarda bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, Halk Evleri, Kültürel İnşa, İnkılâp, Türk Ocakları

Kaynakça

• 1. Arşiv Belgeleri
• BCA (T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı)
• BCA. 490-1-0-0/4-18-1.
• BCA. 490-1-0-0/1464-4-1.
• BCA, 490-1-0-0 /13-68-4.
• BCA, 490-1-0-0/14-73-5.
• BCA. 490-1-0-0/2-9-3.
• BCA. 490-1-0-0/3-12-47.
• BCA. (29.04.1934.). 490-1-0-0/2-9-8.
• BCA. (07.02.1934). 490-0-0/1115-70-1.
• BCA. (28.04.1943). 490-1-0-0/23-118-14.
• BCA. (29.11.1949). 490-1-0-0/9-49-14.
• BCA. 490.01/1653.751.02.
• BCA. 490-1-0-0/3-12-47.
• BCA. 490.01/97.379.01.
• BCA. 490-1-0-0/4-18-1.
• BCA. 490-1-0-0/ 3-11-2.
• BCA. 490.01/05.25.03.
• BCA. 490-1-0-0 /4-19-19.
• BCA. 490-1-0-0/1101-24-1.
• 2. Resmi Yayınlar
• CHP. Halkevleri ve Halkodalarının Çalışmaları, (1942).
• CHP Halkevleri İdare ve Teşkilat Talimatnamesi, (1940).
• CHP Halkodaları Talimatnamesi, Ulus Basımevi, (1939).
• Cumhuriyet Halk Fırkası “ Halkevleri Talimatnamesi,(1932).
• Cumhuriyet Halk Fırkası Kâtibi Umumiliğinin Fırka Teşkilatına Umumi Tebliğatı, Tamim No:27, Cilt: 1, s. 26-27.
• Cumhuriyet Halk Fırkası Kâtibi Umumiliğinin Fırka Teşkilatına Umumi Tebliğatı, Ağustos 1931’den Kânunuevvel 1932’ye kadar, Tamim No:1686, Cilt: 1, Hâkimiyeti Milliye Matbaası, 1933, s. 3-4.
• Halkevi Ankara Halkevleri 1932-1935, T.B.M.M Kütüphanesi , Ankara : 1935.
• Halkevleri 1932-1935, Ankara : Yer: 74-2111.
• 3. Süreli Yayınlar
• Cumhuriyet
• Son Posta
• T.C Resmî Gazete
• Vakit
• 4. Kitaplar
• Akçura, Yusuf. Türk Yılı, İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2009.
• Atatürk, Mustafa Kemal. Nutuk II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1927.
• Baydar, Mustafa. Hamdullah Suphi Tanrıöver ve Anıları, İstanbul: Menteş Kitabevi, 1968.
• Bayındır, Seda. Atatürk’ün Sosyal ve Kültürel Politikaları, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, 2010.
• Berkes, Niyazi. Unutulan Yıllar, (Yay. Haz. Ruşen Sezer), İstanbul: İletişim Yayınları, 1997.
• CHP 18. Yıldönümünde Halkevleri ve Halkodaları. Ankara: Ulus Basımevi, 1950.
• Çeçen, Anıl. Atatürk’ün Kültür Kurumu, Halkevleri, Ankara: Gündoğan Yayınları, 1990.
• Ertunç, Cemil. Cumhuriyetin Tarihi Yaşadıklarımızın Dünü-Bugünü, İstanbul: Pınar Yayınları, 2005.
• Georgeon, Françios. Osmanlı Türk Modernleşmesi (1900- 1930), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006. Gökalp, Ziya. Ocaklar Ne Yapmıştır, Vazifesi ve Gayesi Nedir? Atatürk Devri Fikir Hayatı: düz. Kaplan Mehmet, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1981. Gurallar Yeşilkaya, Neşe. Halkevleri: İdeoloji ve Mimarlık, İstanbul: İletişim Yayınları, 2003. Gurallar Yeşilkaya, Neşe. Kemalizm/Atatürkçülük Modernleşme, Devlet ve Demokrasi Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Kemalizm, İstanbul: İletişim Yayınevi, 2001. Halkevlerinin Doğuşu 19 Şubat 1932 Açılışın İlk Haftası. Ankara: Halkevleri Genel Merkezi Yayınları 1971. İğdemir, Uluğ. Halkevleri ve Halkodaları Aylık Ansiklopedi, Cilt 1, İstanbul, 1945. Karpat, Kemal Haşim. Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul: Timaş Yayınları, 2017. Kaya, Yahya Kemal. İnsan Yetiştirme Düzenimiz, Ankara: HÜ Sosyal Bilimler Sermayesi İşletmesi Yayını, 1984. Sarınay, Yusuf. Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2004. Sertoğlu, Mithat. Mufassal Osmanlı Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2011. Şimşek, Sefa. Bir İdeolojik Seferberlik Deneyimi Halkevleri 1932-1951, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2002. Toksoy, Nurcan. Bir Kültürel Kalkınma Modeli Olarak Halkevleri, Ankara: Orion Kitabevi, 2007. Tunçay, Mete. Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması, Ankara: Yurt Yayınları, 1981. Turan, Şerafettin. Türk Devrim Tarihi Yeni Türkiye’nin Oluşumu (1923-1938), Ankara: Bilgi Yayınevi, 1996. Üstel, Füsun. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931, İstanbul : İletişim Yayınevi, 1997. Vaner, Semih. Unutkan Tarih, Sovyet Sonrası Türk Dilli Alan , İstanbul: Metis Yayınları, 1997. Varlık, Bülent. Ülkü: Halkevleri Mecmuası, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Kemalizm, düz. Bora Tanıl, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004. Yüksekliman, Nihan. Parti Devlet Bütünleşmesi, İstanbul: Gelenek Yayınevi, 2002. Zürcher, E. Jan. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 5. Makaleler Aktaş, Elif ve Özdemir, Yavuz.“Bütünden Parçaya Halkevleri Şubeleri”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 5/2, (2012), 197-198. Akyüz, Kenan. “Türk Ocakları”, Belleten, 50/196, (1986), 201-206.
• Çelen, Mehmet Kaan. “1909 Kanun-ı Esasi Tadîlatî”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2/4, (2012), 130-132.
• Erdal, İbrahim. “Türk Tarih Tezi Açısından Halkevlerinin Türk Dili ve Kültürü Üzerine Faaliyetleri; Yozgat Halkevi Örneği”, Folklor/Edebiyat, 20/78, (2014), 53-56.
• Georgeon, François. “Les Foyers tures â l’epoque Kemaliste (1923-1931)”, Turcica, (1982), 168-215.
• “Halkevleri Postası-Halkevleri ve Halkodaları Çalışmaları”, Ülkü Halkevleri ve Halkodaları Dergisi, 12/97, (1941), 70-90.
• Karadağ, Nurhan. “1932-1951 Yılları Arasında Halkevleri Tiyatro Çalışmaları”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 8/8, (1988), 1064-1080.
• Karaömerlioğlu, M. Asım. “The People’s Houses and the Cult of the Peasant in Turkey”. Middle Eastern Studies, 34/4, (1998), 67-91.
• Karpat, Kemal H. “The people Houses in Turkey Establishment and Growth”, The Middle East Journal, 1/2 (1963), 58-75.
• Kemal H. Karpat, “The impact of the people’s houses on the Development of Communication in Turkey”, Die VVelt des Islams, 1/4 (1974), 69-84.
• Kaştan, Yüksel. “Cumhuriyet Döneminde Nüfus Hareketlerinin Fonksiyonu”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7/1, (2006), 1- 74.
• Kodal, Tahir. “Mustafa Kemal Atatürk ve Türk Ocakları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmalı Enstitüsü, 0/52, (2014), 308-310.
• Savaşır, Vildan Aşir. “Halkevlerine Doğru”, Halkoyu, l/9 (1977), 20-28.
• Tuğluoğlu, Fatih. “Türkiye’de Halkçılık İdeolojisi ve Halkevleri” Erdem, 15/42, (2005), 101-118.
• Tunalı, Sancar. “Halkevlerinde Yürütülen Sanat Çalışmaları 1932-1950”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15/2, (2013), 65-70.
• Uzun, Turgay. “Osmanlı Devletinde Milliyetçilik hareketleri”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 4/4, (2000), 257-275.
• Ültanır Emel- Ültanır Gürcan. “Estonya, İngiltere ve Türkiye’de Yetişkinler Eğitiminde Profesyonel Standartlar”, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 1/1, 2005, 9-20.
• Ünal, Kemal. “Halkevleri ‘nin İdaresinde ve Çalışmasında Bazı Yeni Esaslar”, Ülkü Halkevleri ve Halkodaları Dergisi, 16/ 89, (1940), 887-905.
• 6. Tezler
• Ervin, Murat. Türk Fotoğraf Sanatının Gelişim Süreci İçerisinde Halkevleri ve Köy Enstitülerinin Rolü. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2006.