Sivil Asker İlişki Literatüründen 12 Eylül 1980 Askeri Darbesine Bakmak

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 109 - 126, 12.06.2024

Şeyda Bükrücü Kazkondu

Öz

Güvenlik olgusu gerek bireylerin gerekse de grupların kendini savunmaları noktasında önem arz etmektedir. Devlet mekanizması içerisinde yer alan vatandaşlar güvenliklerinin sağlanması adına meşru kullanma tekelini ordu kurumuna vermişlerdir. Türkiye gibi demokrasi yolculuğunu tamamlayamamış ülkelerde ordu asli kurucu unsur statüsünde var olduğu için sivil siyasi iradenin görev alanında da söz hakkı olduğu vurgusunu yapmış olduğu müdahaleler neticesinde göstermektedir. Klasik sivil asker ilişki teorisyenleri Samuel Huntington, Morris Janowitz ve Peter Feaver Türk sivil asker ilişki literatüründe sivil-asker ilişkilerinin analiz edilmesinde önemli başvuru kaynakları olma noktasında literatüre katkı sağlamışlardır. Wright Mills ve Rebecca Schiff ise sayılan asker sivil ilişkisi hususunda klasik kabul edilen yaklaşımların aksine vatandaşın da sistemin içerisine dâhil edilmesi gerekliliği noktasında görüş beyan etmişler ve çalışmalara yapmışlardır. Bu anlamda da modern sivil asker ilişki literatürüne katkı sağlamaktadırlar. Bu çalışmadaki ana amaç Türkiye’de meydana gelmiş ve toplumun her alanında derin izler bırakmış olan 12 Eylül 1980 askeri darbesinin bu beş farklı teorisyenin sivil-asker ilişki kuramları üzerinden analiz etmektir. Sivil asker ilişki literatürüne bakıldığında 12 Eylül darbesini tek bir teori ile açıklamak olası değildir.

Anahtar Kelimeler

: 12 Eylül Darbesi, Sivil-Asker İlişkileri, Samuel Huntington, Morris Janowitz, Rebecca Schiff, Peter Feaver, Wright Mills.

LOOKING AT THE MILITARY COUP OF 12 SEPTEMBER 1980 FROM THE CIVILIAN-MILITARY RELATIONS LITERATURE

Öz

The fact of security is important for both individuals and groups to maintain themselves. Citizens within the state mechanism have given the monopoly of legitimate use to the military institution in order to provide their security. In countries, such as Turkey, which have not completed their democratic headway, the military has the status of a primary founding element, and the civilian political will has the right to have a say in its field of duty, as a result of its interventions. Samuel Huntington, Morris Janowitz and Peter Feaver who are classical civil-military relations theorists have conduced to the Turkish civil-military relations literature by becoming important reference sources in analyzing civil-military relations. Wright Mills and Rebecca Schiff remarked their opinions and enforced studies on the necessity of including the citizen into the system, contrary to the classical approaches regarding the military-civilian relationship. In this sense, they contribute to the modern civil-military relations literature. The main purpose of this study is to analyze the military coup of September 12, 1980, which took place in Turkey and left deep traces in every aspect of society, through the civil-military relations theories of these five different theorists. Looking at the civil-military relations literature, it is not possible to explain the coup of September 12 with a single theory.

Anahtar Kelimeler

The Coup Of September 12,, Samuel P. Huntington, Morris Janowitz, Rebecca Schiff

Kaynakça

• 1. Kitaplar
• Bilgin Vedat, Türkiye’de Değişimin Dinamikleri: Köylülükten Çıkış Yolları, Ankara: Lotus Yayınları, 2007.
• Coşkun Ali, Sosyal Değişme, Kadın Ve Din, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011.
• Dağ Rahman, Ideological Root of the Confllict between ProKurdish and Pro- Islamic Parties in Turkey”. Newcastle: Cambrige Scholars Publishing, 2017.
• Dahl Robert, Demokrasi Üstüne, çev: Betül Kadıoğlu. Ankara: Phoenix Yayınları, 2001.
• Dursun Davut, Kenan Evren’le söyleşi-12 Eylül Darbesi / Hatıralar, Gözlemler, Düşünceler, İstanbul: Şehir Yayınları, 2005.
• Giddens Anthony, Ulus Devlet ve Şiddet, İstanbul: Kalkedon Yayınları, 2008.
• Göle Nilüfer, Melez Desenler İslam ve Modernlik Üzerine, İstanbul: Metis Yayınları, 2002
• Janowitz Morris, The Professional Soldier A Social And Political Portrait, New York: Free Press, 1971. Heywood Andrew, Siyaset, Ankara: Liberte Yayınları, 2010.
• Higley John - Burton Michael, Elite Foundations Of Liberal Democracy, Oxford: Rowman & Littlefield Publishers, 2006.
• Huntington Samuel P., Asker ve Devlet-Sivil Asker İlişkilerinin Kuram ve Siyasası, çev. K. Uğur Kızılaslan, İstanbul: Salyangoz Yayınları, 2004.
• Janowitz Morris, The Military in the Political Development of New Nations, Chicago: University of Chicago Press, 1964.
• Karpat Kemal, Osmanlı’dan Günümüze Kimlik ve İdeoloji, İstanbul: Timaş Yayınları, 2009.
• Karpat Kemal, Osmanlı’dan Günümüze Asker Ve Siyaset, İstanbul: Timaş, 2010.
• Mills Wright, İktidar Seçkinleri, Çev: Ünsal Oskay, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1974.
• Örs Birsen, Türkiye’de Askeri Müdahaleler, İstanbul: Der Yayınları, 1996.
• Schiff Rebecca, The Military and Domestic Politics: A Concordance Theory of Civil-Military Relations, New York: Routledge Press, 2009.
• Üstün Ergüder, Türkiye’de Değişen Seçmen Davranışı Örüntüleri, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, (Ed. Ersin Kalaycıoğlu ve Ali Yaşar Sarıbay), Bursa: Dora Yayınları, 2009.
• 2. Makaleler
• Akıncı Abdulvahap, “Türk Siyasal Hayatında 1980 Sonrası Darbeler ve E- Mıhtıra”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15/2 (2016), 39-58.
• Alabarda Yusuf, “Demokratik Sivil-Asker İlişkileri Kapsamında TSK’nın Dönüşümü”. Liberal Düşünce Dergisi, 84 (2016), 5-17.
• Aydinli Ersel “A Paradigmatic Shift for the Turkish Generals and an End to the Coup Era in Turkey”, Middle East Journal, 63/4 2009), 581-596.
• Burk James, “Theories Of Democratic Civil–Military Relations”, Armed Forces & Society, 29/1 (2002), 7–29.
• Canveren Önder, “Türkiye’de Ordu- Siyaset- Toplum İlişkilerinin Genel Bir Panoraması: Tarihsel-Sosyolojik Bir Değerlendirme”, Mülkiye Dergisi 45/1 (2021), 125-153.
• Cottey Alan, “AB Üye Ülkelerinde Asker-Sivil İlişkileri: Demokrasi Açısından Kritik Noktalar”, içinde Türk Siyasetinde Ordunun Rolü: Asker-Sivil İlişkileri, Güvenlik Sektörü ve Sivil Denetim,(HeinrichBöllStiftung Derneği Türkiye Temsilciliği, (Çev.): Bayram, S., 1. Baskı, İstanbul, 2010), 86.
• Dağ Rahman, “The Role of Contesting Ideologies: Civil-Military Relation in Turkey”, Journal of Global Analysis, 6/2 (2016), 157-177.
• Demirel Tanel, “Soldiers and Civilians: The Dilemma of Turkish Democracy”, Middle Eastern Studies, 40/1 (2004), 127-150
• Ensaroğlu Yılmaz, “Sivil Toplumun ve Siyasi Partilerin Talep ve Rolleri. Türkiye Siyasetinde Ordunun Rolü Asker-Sivil İlişkileri”, (Güvenlik Sektörü ve Sivil Denetim, 2010), 57.
• Etzioni-Halevy Eva, “Civil-Military Relations and Democracy: The Case of the Military-Political Elites’ Connection in Israel”, Armed Forces and Society, 22 (1996), 401-417.
• Feaver Peter D., “The Civil-Military Problematique: Huntington, Janowitz, and the Question of Civilian Control”, Armed Forces and Society, 23/2 (1996), 149-178.
• Field Lowell vd., “Siyaset Sosyolojisi İçin Yeni Bir Elit Çerçeve”, Revue Européenne Des Sciences Sociales, 28/88 (1990), 149-182.
• Gökçe Ali Fuat, “Çağdaş Kamu Yönetiminde Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) ve Türkiye İçin Askeri Ombudsmanlık Önerisi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17/2 (2012), 203-227.
• Gürsoy Yaprak, “Türkiye’de Sivil-Asker İlişkilerinin Dönüşümünün Nedenleri”. Uluslararası İlişkiler, 11/43 (2014), 157-180.
• Harries-Jenkins Gwyn - Charles Moskos “The Theory and Politics of Civil-Military Relations, Current Sociology, 29/3 (1981), 43-73.
• Heper Metin, “The Strong State as a Problem for the Consolidation of Democracy”, Comparative Political Studies, 25/2 (1992), 169-194.
• Kanbir Figen, “Türkiye’deki Seçkinlerin Toplumsal Yapıda Dönüşümü: “Hegemonik Elitler”, Journal of International Social Research, 7/34 (2014), 678-685.
• Karaosmanoğlu Ali- Gökakın Behice Özlem, “Türkiye’de Sivil-Asker İlişkisinin Unutulan Boyutları”, Uluslararası İlişkiler Dergisi, TOBB Üniversitesi, 7/27 (2010), 29-50.
• Karataş Murat, “Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinin İç ve Dış Dinamikleri Üzerine Bir Değerlendirme”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 11/32 (2022), 303-323.
• Kurtbaş İhsan, “Türkiye’de Politik Değişim ve Siyasi Elitler Merkez-Çevre Kuramının Gözden Geçirilmesi ve Türkiye’de Bir Elit Koalisyonu Olarak Yeni Elitler”, International Journal of Social Science, 54 (2017), 179-204.
• Ömer Laçiner, “Orduların Demokratik Denetimi”, s. 37, içinde Türk siyasetinde ordunun rolü: asker-sivil ilişkileri, güvenlik sektörü ve sivil denetim, ss: 36-40, (HeinrichBöllStiftung Derneği Türkiye Temsilciliği, (Çev.): 1 2010), 37.
• Öner Şerif, “Sivil Toplum Kuruluşlarının Yerel Demokrasi ve Katılım Algılamaları”. ÇYYD, 10/2 (2001), 51-67.
• Schiff Rebecca, “Civil-Military Relations Reconsidered: A Theory of Concordance”, Armed Forced and Society, 22/1 (1995), 7-24.
• Tunç Ahmet ve Özdemir Fatmanur, “Türkiye’de Sivil-Asker İlişkilerinin Siyasete Etkisi”, Turkish Studies-Social Sciences (2020), 3179-3196.
• Yılmaz Ensar, “Türkiye’de İşçi Sendikalarının Siyasal ve Sosyolojik Özellikleri Üzerinden Tarihsel Süreç İçinde Değerlendirilmesi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14/1, 2010), 195- 207.
• 3. Tezler
• Anderson Jamie M., Civil-Military Relations and Concordace Theory: A Case Study of Argentina, Naval Postgraduate School, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Uluçakar Mustafa, Türkiye’de Sivil-Asker İlişkileri ve Ordunun Demokratik Kontrolü, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Doktora Tezi, 2013.