Observations on The Genesis of The Roman Imperial Fora

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 45 - 58, 24.12.2025

Julia Leitold

Öz

The Roman Imperial fora occupy an important place in architectural history. There are five fora in total, which extended the Forum Romanum to the north. Due to their crowded layout, they more or less formed one large complex, but each was also sealed off architecturally from the outside. These are the fora associated with the rulers Caesar, Augustus, Vespasian, Nerva, and Trajan. From the Italic-Hellenistic layout of the Forum Iulium to the Republican and Macedonian elements in the Forum Augustum, the complexes display evolving concepts of sacred space, administration, and dynastic representation. The Templum Pacis introduced garden architecture and cultural display, while the Forum Traiani combined military symbolism with innovative infrastructural planning. Although inspired by Greek, Roman, and Near Eastern models, the fora developed unique architectural forms that shaped later urban design across the Empire.

Anahtar Kelimeler

Roman Imperial fora , temple complexes , Roman architecture , urban design , Rome

Roma İmparatorluk Forumlarının Oluşumları Üzerine Gözlemler

Öz

Bu çalışma, Roma’daki beş İmparatorluk Forumu’nun (Caesar, Augustus, Vespasianus, Nerva ve Traian) Forum Romanum’un kuzeyine doğru genişleyen, birbirine çok yakın konumlanmış ama dışarıya karşı mimari olarak “izole” edilmiş anıtsal bir çekirdek oluşturduğunu vurgulayarak başlar. Komplekslerin her biri farklı ideolojik/işlevsel hedeflere hizmet etse de, birlikte Roma’nın siyasal-topografik merkezini dönüştüren neredeyse kesintisiz bir monumental “dizi” gibi çalıştıkları belirtilir. Yazar, “etki/influence” kavramını özellikle temkinli kullanır; yalnızca biçimsel benzerlikleri yeterli saymaz, etkiyi kronoloji–mekânsal organizasyon–programın aynı yönde işaret ettiği durumlarda daha olası görür; özellikle çevreleme, aksiyal kurgu, eşik/erişim yönetimi ve hareketin yönlendirilmesi gibi tekrar eden planlama çözümlerine ağırlık verir. İlk forum olan Forum Iulium, Venus Genetrix Tapınağı'nın avlunun dar kenarına yerleştirildiği, güçlü aksiyal vurgulu ve üç yandan portikolarla çevrili “tapınak forumu” tipinin erken bir örneği olarak ele alınır. Forumun işlevi için Appian’ın “pazar değil, kamusal iş ve adalet arayışı” vurgusu öne çıkarılır; ayrıca kompleksin Augustus Döneminde güney cephesinin Argiletum’a açılarak daha sonraki forumların kapalı kurgusundan ayrıştığı belirtilir. Yazar, bu şemanın İtalik-geç Hellenistik gelenekle ilişkisini Magnesia’daki Artemis Leukophryene Kutsal Alanı’nın tapınağı geriye çekilmiş aksiyal düzeni üzerinden kurar; ayrıca Atina Agorası’ndaki Attalos Stoası’ndaki iç/dış kolon aralıklarının farklılaştırılmasıyla Forum Iulium portikolarındaki iç kolon sayısının yarıya düşürülmesi arasında bir “tasarım tekniği” paralelliği önerir. Forum Augustum, Mars Ultor Tapınağı ve forumun “özel arazi üzerinde, savaş ganimetleriyle” yapıldığı bilgisini taşıyan metin geleneğiyle başlatılır; tapınağın Philippi öncesi adandığı/idam edildiği iddiasına karşın erken Augustan evreye ait arazi edinimi/erken inşa faaliyeti kanıtının zayıflığı vurgulanır. Kompleksin Cumhuriyet Dönemi portiko geleneği (örn. Porticus Metelli ve devamı) ile Hellenistik tapınak alanlarının birleşik etkisini taşıdığı; buna ek olarak exedra düzeninin Makedon saray mimarisi (exedra duplex), Roma atrium evinin çekirdeği (atrium–tablinum– alae analojisi) ve Vitruvius’un portikodaki exedra kavramıyla ilişkilendirilebileceği tartışılır. Templum Pacis, antik kaynakların onu “forum” değil “templum” olarak adlandırmasının işlevsel bir ayrım yansıttığı düşüncesiyle ele alınır: yönetim/yargıdan ziyade “kültürel sergileme”, kütüphane ve heykel koleksiyonlarıyla bir çekim merkezi olarak yorumlanır. Çoğunlukla döşeli forum avlularının tersine, su kanallarıyla bölünmüş bahçe düzeni ve açık alan-kült salonu ilişkisiyle dizide ayrıksı bir deney sunduğu vurgulanır. Forum Nervae (Forum Transitorium), geometrik kısıtlar nedeniyle uzun-dar bir parselde, bir “geçiş/kapı” mekânı gibi kurgulanmış; Minerva ve Ianus Quadrifrons ile ilişkili kutsal odakları barındırırken aynı zamanda Subura’dan İmparatorluk Forumları ve Forum Romanum’a görkemli bir giriş üretmeyi amaçlamış bir düzen olarak sunulur. Son olarak Forum Traiani, serinin en büyük ve en geç kompleksi olarak, askerî sembolizm ile sivil-kamusal mekânı birleştiren yeni bir tip önerir: planın castra analojisi (basilica–principia; kütüphaneler–arşivler; sütun–signa alanı) ve Dacia savaşlarının ikonografik vurgusu özellikle öne çıkarılır. Çalışmanın vardığı genel sonuç, Forum Iulium–Augustum–Nervae’nin mimari olarak “tapınak forumları” başlığı altında daha yakın durduğu; Templum Pacis ve Forum Traiani’nin ise daha belirgin “Romaî” yenilikler (bahçe- kültür sergilemesi; askerî-altyapısal entegrasyon) ürettiği yönündedir. Yazar, İmparatorluk Forumları’nın Yunan Agoralarından farklı olarak yüksek duvarlarla çevrili, dışarıyla ve birbirleriyle kontrollü ilişkiler kuran “iç mekân” mantığını öne çıkarır; buna karşın hiçbir modelin bütünüyle kopyalanmadığını, farklı etkilerin yeni bileşimlerle özgün kentsel tipler ürettiğini vurgular.

Anahtar Kelimeler

Roma İmparatorluk forumları , tapınak kompleksleri , Roma mimarisi , kentsel tasarım , Roma

Kaynakça

• Bauer H. 1987. Bauer, H. (1987). „Nuove ricerche sul Foro di Augusto.” In Ecole française de Rome (Ed.), L’urbs. Espace urbain et histoire (Ier siècle av. J.-C. - IIIe siècle ap. J.-C.). Actes du colloque international organisé par le Centre National de la Recherche Scientifique et l’École française de Rome (Rom), 763–770.
• Bergemann J. 2010. Bergemann, J. (2010). „Die Hadriansbibliothek in Athen. Kaiserliches Bauwerk zwischen Klassizismus und romantischer Erinnerungskultur“. In Y. Perin (Ed.), Bibliothèques, livres et culture écrite dans l'Empire Romain de César à Hadrien. Actes du VIIIe colloque international de la SIEN (Paris, 2 - 4 octobre 2008) (Brüssel), 54–62.
• Bingöl O. 2007. Bingöl, O. (2007). Die Stadt von Artemis mit weißen Augenbrauen. Magnesia am Mäander. Magnesia Ad Maeandrum. Istanbul.
• Blanckenhagen P. H. 1940. Blanckenhagen, P.H. (1940). Flavische Architektur und ihre Dekoration: untersucht am Nervaforum. Berlin.
• Brodersen 1998. DNP IV (1998) 590 s. v. Forma Urbis Romae (K. Broderson).
• Carnabuci E. 2006. Carnabuci, E. (2006). “La nuova forma del Foro di Augusto. Considerazioni sulle destinazioni d’uso degli emicicli.” In R. Meneghini & R. Santangeli Valenzani (Eds.), Formae urbis Romae. Nuovi frammenti di piante marmoree dallo scavo dei fori imperiali. Rome, 173–195.
• Caspari F. 1916. Caspari, F. (1916). „Das Nilschiff Ptolemaios IV.“ JdI 31, 1–74.
• CIL. Corpus inscriptionum Latinarum.
• Clarke J. R. 1991. Clarke, J. R. (1991). The houses of Roman Italy. 100 B.C.–A.D. 250: ritual, space, and decoration. Berkeley.
• Coarelli F. 2000. Coarelli, F. (2000). Rom. Ein archäologischer Führer. Mainz.
• De Ruyt C. 1983. De Ruyt, C. (1983). Macellum. Marché alimentaire des Romains. Louvain-la-Neuve.
• Frantz A. & Thompson H. A. 1959. Frantz A. & Thompson H. A. (1959). The Stoa of Attalos II in Athens. Princeton.
• Goldbeck V. 2015. Goldbeck, V. (2015). Fora augusta. Das Augustusforum und seine Rezeption im Westen des Imperium Romanum. Regensburg.
• Höcker Ch. 1998a. DNP IV (1998) 602–613 s. v. Forum (Ch. Höcker).
• Höcker Ch. 1998b. DNP IV (1998) 620–623 s. v. Forum Traiani (Ch. Höckher).
• Höcker Ch. 2002. DNP XII/1 (2002) 131 f s. v. Templum Pacis (Ch. Höcker).
• Humann C. 1904 Humann, C. (1904). Magnesia am Maeander. Berichte über die Ergebnisse der Ausgrabungen der Jahre 1891–1893. Berlin.
• Kyrileis H. 1976. Kyrieleis, H. (1976). „Bemerkungen zur Vorgeschichte der Kaiserfora.“ In P. Zanker (Ed.), Hellenismus in Mittelitalien. Kolloquium in Göttingen vom 5. bis 9. Juni 1974 (Göttingen), 431–438.
• Lackner E. M. 2008. Lackner, E. M. (2008). Republikanische Fora. München.
• La Rocca E. & De Vos A. & De Vos Raaijmakers M. 1979. La Rocca E. & De Vos A. & De Vos Raaijmakers M. (1979). Lübbes archäologischer Führer Pompeji. Bergisch Gladbach.
• La Rocca E. 1998. La Rocca, E. (1998). “Das Forum Transitorium. Neues zu Bauplanung und Realisierung.“ Antike Welt 29/1, 1–12.
• La Rocca E. 2001. La Rocca, E. (2001). “La nuova immagine dei fori Imperiali. Appunti in margine agli scavi.” RM 108, 171–213.
• La Rocca E. & De Vos A. & De Vos M. 2004. La Rocca E. & De Vos A. & De Vos M. (2004). Pompei. Milano.
• Lauter H. 1986. Lauter, H. (1986). Die Architektur des Hellenismus. Darmstadt.
• Leitold J. 2023. Leitold, J. (2023). “Beobachtungen zur Genese der römischen Kaiserfora.“ In U. Lohner-Urban & W.
• Spickermann & E. Trinkl (Ed.), Itineraria. Festschrift für Peter Scherrer zum 65. Geburtstag. Band 2 (Graz). 71–80.
• Meneghini R. 2015. Meneghini, R. (2015). Die Kaiserforen Roms. Darmstadt.
• Richardson A. 1992. Richardson, A. (1992). A new topographical dictionary of ancient Rome. Baltimore.
• Salza Prina Ricotti A. 2001. Salza Prina Ricotti, A. (2001). Villa Adriana. Il sogno di un imperatore. Rom.
• Schmidt-Colinet A. 1990. Schmidt-Colinet, A. (1990). „Exedra duplex. Überlegungen zum Augustusforum.“ Hefte des archäologischen Seminars der Universität Bern 14, 43–60.
• Stamper J. W. 2005. Stamper, J. W. (2005). The architecture of Roman temples. Cambridge.
• Viscogliosi A. 1999. LTUR IV (1999) 130–132 s. v. Porticus Metelli (A. Viscogliosi).