BİLİMSELLİK PARADİGMASINDAN KÜLTÜREL BATILILAŞMA ÜZERİNE BİR ELEŞTİRİ

Yıl 2019, Sayı: 7, 119 - 152, 28.06.2019

O. Erdal Şahin

Öz

Batılılaşmaya tarihsel bir süreç içinde
bakıldığında kültürel alanlara pozitivist bilimsel bilgi birikimini yansıttığı
görülür. Batılılaşmanın özünde yer alan pozitivist düşünce, Osmanlı’nın son ve
Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde nesnel olarak uygulamaya konmuştur. Türkiye’de
Batılılaşama, bilimsellik paradigmasından yeni toplumsal bir kültür oluşturma
hedefi içinde gerçekleştirilmek istenmiştir. Başlangıçta bir medeniyet projesinin
nesnel bir sunumu olan Batılılaşma ve bunun temelinde yer alan pozitivizm,
siyasal ve kültürel sistem haline getirilmiştir. Akıl ve bilimi ön plana
çıkaran Cumhuriyet döneminin yöneticileri, pozitivist bir yaklaşımla kültürel
reformları radikal olarak uygulamaya çalışmıştır. Bu durum pozitivist
düşüncenin toplum üzerinde kültürel olarak hükümranlık kurma çabasın
göstermektedir. Buna karşın Nursi, çağa uygun bir anlayış ve metotla farklı bir
bakış açısı getirerek kültürel Batılılaşmayı eleştirmektedir. Bu çalışmada,
Nursi’nin yeni kavrayış şekli ile İslam terminolojisini modern söylemler
üzerinden bağdaştırarak pozitivist düşünce karşısında yeni bir bilimsellik anlayışı
üretmesi üzerinde durulmuştur. Nursi’nin pozitivist akla dayalı zihniyetin
reddi ile inancı bilimsellikle yorumlaması ele alınarak, kültürel reformların
dayanağı olan pozitivizm ve Batı medeniyetine yönelik eleştirilerine yer
verilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Batılılaşma, Bilimsellik, Medeniyet, Pozitivizm, Nursi

A CRITIQUE OF CULTURAL WESTERNIZATION FROM THE PARADIGM OF SCIENTIFICISM

Öz

Looking at Westernization in a historical process,
it is seen that it reflects positivist scientific knowledge in cultural fields.
The positivist thought, which is
at the core of Westernization, was objectively applied during the last and the
first periods of the Ottoman Empire. Westernization in Turkey, the paradigm of
science has been aimed at creating a new social culture. In the beginning,
Westernization, an objective presentation of a civilization project, and
positivism, which is based on it, have been transformed into a political and
cultural system. The managers of the Republican period, who put the mind and
science to the fore, tried to radically apply cultural reforms with a
positivist approach. This situation shows that positivist thought is trying to
establish a cultural rule over society. On the other hand, Nursi criticizes
cultural Westernization by introducing a different perspective with a
contemporary approach and method. In this study, Nursi’s new way of
understanding and reconciling Islam terminology through modern discourse
focused on producing a new understanding of science in the face of positivist
thought. Nursi’s critique of positivism and Western civilization, which
is the basis of cultural reforms, is taken into consideration the rejection of
positivist mindset and the interpretation of faith in science.

Anahtar Kelimeler

Westernization, Scientificism, Civilization, Positivism, Nursi

Kaynakça

• Akyürek, Göksun, Bilgiyi Yeniden İnşa Etmek, Tanzimat Döneminde Mimarlık, Bilgi ve İktidar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2011.
• Belge, Murat. “Muhafazakârlık Üzerine”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Muhafazakârlık içinde, 5. cilt. ed. Ahmet Çiğdem. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Belge, Murat. Militarist Modernleşme, Almanya, Japonya, Türkiye, Pozitivizm/Sosyal Darvinizm. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Bozdoğan, Sibel. Modernizm ve Ulusun İnşası, Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Mimari Kültür. çev. Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları, 2001.
• Demirel, Tanel. “Cumhuriyet Döneminde Alternatif Batılılaşma Arayışları: 1946 Sonrası Muhafazakâr Modernleşmeci Eğilimler Üzerine Bazı Değinmeler”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Modernleşme ve Batıcılık içinde. ed. Uygur Kocabaşoğlu, 3: 118-238. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009,
• Deren, Seçil. “Kültürel Batılılaşma”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Modernleşme ve Batıcılık içinde, ed. Uygur Kocabaşoğlu, 3: 382-402. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Dernekli, Ahmet Emin ve Erdal Şahin. “Said Nursi’nin Eğitim Felsefesinde İnanç İnkâr Üzerine Bilimsellik Değerlendirmeleri”. Medresetüzzehra içinde, 141-158. Ankara: Merak Yayınları, 2013.
• Dumont, Paul. “Türkiye’de Diyanet İşleri Başkanlığı”. Tartışılan Laiklik: Fransa’da ve Türkiye’de İlkeler ve Algılamalar. der. Samim Akgönül. çev. Ceylan Gürman Şahinkaya. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Findley, V. Carter. Modern Türkiye Tarihi - İslam, Milliyetçilik ve Modernlik 1789-2007. çev. Güneş Ayas. İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
• Gencer, Bedri. İslam’da Modernleşme. 2. Baskı. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2012.
• Glassner, Peter E. “Dünyevilik (Sekülarizm)”. Modern Toplumsal Düşünce Sözlüğü. ed. William Outhwaite. çev. Melih Pekdemir. İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
• Hackett, Jeremiah. “Roger Bacon On Scientia Experimentalis”. Roger Bacon and The Sciences içinde, ed. Jeremiah Hackett. 277-315. New York: Brill Publishing, 1997.
• Kahraman, Hasan Bülent. “Bir Zihniyet, Kurum ve Kimlik Kurucusu Olarak Batılılaşma”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Modernleşme ve Batıcılık içinde, ed. Uygur Kocabaşoğlu, 3: 125-140. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Kaplan, İsmail. Türkiye’de Milli Eğitim İdeolojisi ve Siyasal Toplumsallaşma Üzerindeki Etkisi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Kentel, Ferhat. “1990'ların İslami Düşünce Dergileri ve Yeni Müslüman Entelektüeller: Bilgi ve Hikmet, Umran, Tezkire Dergileri”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, İslamcılık içinde, ed. Yasin Aktay, 6: 1-35. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Köker, Levent. Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi. 12. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
• Kurtoğlu, Zerrin. “Devlet Aklı ve Toplumsal Muhayyile Arasında Din ve Siyaset”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Dönemler ve Zihniyetler içinde, ed. Ömer Laçiner, 9: 617-650. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Kurtoğlu, Zerrin. “Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Siyaset, Pozitivist Yönetim İdeolojisinin İslam’ın Siyasallaşmasına Katkısı”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, İslamcılık içinde, ed. Yasin Aktay, 6: 201-216. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Mahçupyan, Etyen. “Doğu ve Batı: Bir Zihniyet Gerilimi”. Doğu Batı Dergisi, sy. 2 (Şubat-Mart-Nisan 1998): 39-48.
• Mardin, Şerif. Bediüzzaman Said Nursi Olayı, Modern Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişim. 15. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
• Mardin, Şerif. Türk Modernleşmesi, Makaleler 4. 20. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Meja, Volker ve Nico Stehr. “Bilgi Sosyolojisi”. Modern Toplumsal Düşünce Sözlüğü. ed. William Outhwaite. çev. Melih Pekdemir. İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
• Mustafa Sabri Efendi. Hilafetin İlgasının Arka Planı. çev. Oktay Yılmaz. 5. Baskı, İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Nursi, Said. Kastamonu Lahikası. İstanbul: Envar Neşriyat, 2011.
• Nursi, Said. Emirdağ Lahikası. 2 cilt. İstanbul: Envar Neşriyat, 2011.
• Nursi, Said. İşarat’ül İcaz. İstanbul: Envar Neşriyat, 2011.
• Nursi, Said. Lem’alar. İstanbul: Envar Neşriyat, 2002.
• Nursi, Said. Mektubat. İstanbul: Envar Neşriyat, 2011.
• Nursi, Said. Mesnevi Nuriye. İstanbul: Envar Neşriyat, 2011.
• Nursi, Said. Muhakemat. İstanbul: Envar Neşriyat, 1998.
• Nursi, Said. Sözler. İstanbul: Envar Neşriyat, 1996.
• Nursi, Said. Şualar. İstanbul: Envar Neşriyat, 2011.
• Nursi, Said. Tarihçe-i Hayatı. İstanbul: Envar Neşriyat, 2011.
• Özipek, Bekir Berat. “Muhafazakârlık, Devrim ve Türkiye”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Muhafazakârlık içinde, ed. Ahmet Çiğdem, 5: 66-84. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Özlem, Doğan. “Türkiye’de Pozitivizm ve Siyaset”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Modernleşme ve Batıcılık içinde, ed. Uygur Kocabaşoğlu, 3: 452-464. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Said, Edward W. Medyada İslam. çev. Aysun Babacan. İstanbul: Metis Yayınları, 2007.
• Said, Edward W. Şarkiyatçılık. çev. Berna Ünler. İstanbul: Metis Yayınları, 2003.
• Şekerci, Ahmet Erhan. “Ansiklopedist Bir Düşünür Olarak Roger Bacon”. Milel ve Nihal 11, sy. 2 (2014): 103-138.
• Tekeli, İlhan. “Türkiye’de Siyasal Düşüncenin Gelişimi Konusunda Bir Üst Anlatı”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Modernleşme ve Batıcılık içinde, ed. Uygur Kocabaşoğlu, 3: 19-42. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Tezel, Yahya Sezai. “Tanzimat Sonrası İmparatorluk ve Cumhuriyet Türkiye’sinde Muhafazakârlık Sorunsalı: Devamlılıklar, Değişmeler ve Kırılmalar”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Muhafazakârlık içinde, ed. Ahmet Çiğdem, 5: 21-39. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Toker, Nilgün ve Serdar Tekin. “Batıcı Siyasi Düşüncenin Karakteristikleri ve Evreleri: Kamusuz Cumhuriyetten Kamusuz Demokrasiye”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Modernleşme ve Batıcılık içinde, ed. Uygur Kocabaşoğlu, 3: 82-106. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009,
• Uyanık, Mevlüt. “Din Hegomonik Bir Siyaset Aracı Olamaz”. Siyasi Tarihi Dini ve Kültürel Boyutlarıyla İslam ve Şiddet. ed. Mümtaz’er Türköne. İstanbul: Ufuk Kitap, 2007.
• Ülgen, Pınar. “Ortaçağ Avrupasının Mükemmel Öğretmen Lakaplı Bilim Adamı: Roger Bacon”. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 13, sy. 2 (2018): 229-238.
• Ülken, Hilmi Ziya. Bilgi ve Değer. İstanbul: Ülken Yayınları, 2001.
• Vincent, Gilbert. “Din Ahlak, Devlet ve Bilim: Laikliğin Kaynakları”. Tartışılan Laiklik: Fransa’da ve Türkiye’de İlkeler ve Algılamalar. der. Samim Akgönül. çev. Ceylan Gürman Şahinkaya, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Yavuz, M. Hakan. “Bediüzzaman Said Nursi ve Nurculuk”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, İslamcılık içinde, ed. Yasin Aktay, 6: 264-294. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.