BİR ARADA YAŞAMANIN TEMELLERİ

Yıl 2019, Sayı: 8, 5 - 32, 31.12.2019

Şaban Karasakal

Öz

İnsan, bu dünyaya tek başına gelen,
fakat diğer insanlarla birlikte yaşayan sosyal bir varlıktır. Toplum içerisinde
birlikte yaşayan insanların farklı inanç, iş ve görevleri olduğu gibi, insanlar
farklı ırk, renk, dil, cinsiyet ve kabilelere sahiptirler. Farklı özelliklere
sahip insanların yaşadığı toplumda, bir arada yaşamanın getirdiği bir takım
vazifeler ve sorumluluklar bulunmaktadır. Farklı inanç, ahlak ve davranışlara
sahip insanların aynı toplumda huzur ve barış içerisinde yaşaması, güvene
dayalı bir toplum oluşturulması için bir takım ilkelerin temelde kabul edilmesi
gerekmektedir.

Kur’ân’da mevcut bilgiler ana
hatlarıyla, insan-Allah ilişkisi, insan-kâinat ilişkisi ve insan-insan
ilişkileri hakkındadır. Kur’ân-ı Kerîm’i dikkatle inceleyen, temel işlev ve
hükümlerini tetkik eden bir kişi, onun sadece indirildiği Arap toplumuna değil,
kıyamete kadar gelecek olan tüm fert ve toplumlara hitap ettiğini, insanların
ferdî ve toplumsal temel ihtiyaç ve sorunlarına cevap verebilecek nitelikte
olduğunu görecektir.

İnsanın kendisiyle veya diğer
insanlarla kurduğu ilişkilerde barışın ve güven ahlâkının hâkim olabilmesi için
toplumda fertler arasında ma‘rûf, mürüvvet, hilim, adâlet, takvâ, birr,
emniyet, hasene ve sulh gibi hususların özel bir yeri vardır. Çünkü bu vb.
kavramların neticesi olan davranışlar, sadece kendi anlam alanları ile ilgili
değil, yerine göre ahlâk, itikad, ibadet, hukuk gibi başka alanlardan birini ya
da bir kaçını ilgilendirmektedir. Bu açıdan bu kavramlarla ve neticesinde hâsıl
olan davranışlarla müsbet hareket iç içedir.

Bu
çalışmada ma‘rûf kavramı ekseninde âyetleri ve hadisleri
inceleyeceğiz. Ayrıca eserlerinde, “Müsbet
adalet, hak sahibine hakkını vermektir” (Lem‘alar); “Milliyetimiz bir
vücuttur. Ruhu İslamiyet, aklı Kur’ân ve imandır.” (Münazarat) diyen üstad Bediüzzaman’ın, Risale-i
Nur Külliyatında toplumsal ve beşeri ilişkilerle ilgili ortaya
koyduğu “müsbet hareket” kavramı incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, insan, toplum, müsbet hareket, Bediüzzaman

Kaynakça

• Abdülbâki, M. F. (1982). Mu’cemü’l-Müfehres li elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm, İstanbul: Mektebetü’l-İslâmiyye.
• Âlûsî, M. (ts.). Rûhu’l-Me‘ânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb‘il-Mesânî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Aron, R. (1986). Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, Çev. Alemdâr Korkmaz, Ankara: Kültür Yayınları.
• Atalay, O. (2009). “İslâm Düşüncesinde Birlikte Yaşamanın Dinî Temelleri”, İslam Medeniyetinde Bir Arada Yaşama Tecrübesi, 2008 Yılı Kutlu Doğum Sempozyumu, (ss.70-97) Ankara: DİB. Yayınları.
• Atalay, O. (2015). İslam Toplum I (Çoğulculuk ve Özgürlük), İstanbul: İşaret Yayınları.
• Bardakoğlu, A. (2010). XXI. Yüzyıl Türkiye’sinde Din ve Diyanet, Der. Ömer Menekşe, Ankara: DİB. Yayınları.
• Berki, A.H.-Keskioğlu, O. (1991). Hz. Muhammed ve Hayatı, İstanbul.
• Buhârî, M.İ. (1981). Câmiu’s-Sahîh, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Çağrıcı M. (2006). İslâm Düşüncesinde Ahlâk, İstanbul: Dem Yayınları.
• Çetiner, B. (2007), “Hz. Muhammed (sas)’in Mesajının Evrenselliği Bağlamında Dinler Arası Diyalog”, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu, Yay. Haz. Mahfuz Söylemez, Ankara: İslami İlimler Dergisi Yayınları.
• Davudoğlu, A. (1996). “İslam Düşünce Geleneğinin Temelleri, Oluşum Süreci ev Yeniden Yorumlanması”, Dîvân Disiplinler Arası Çalışmalar Dergisi, (ss.1-44) ISSN:1300-9648, Yıl 1. Sayı 1. İstanbul: Bilim Sanat Vakfı Yayınları.
• Duman, M. Z. (1996). Nüzulünden Günümüze Kur’ân ve Müslümanlar, Ankara: Fecr Yayınları.
• Dumlu Ö. (1994). Kur’ân-ı Kerim’de Ma‘ruf ve Münker, İstanbul: Ravza Yayınları.
• Eren, Ş. (1998). Kur’ân ve Toplum, İstanbul: Zafer Yayınları.
• Eyüpoğlu, O.- Okuyan, M. (2008) “Kur’ân’ın Sosyo-Kültürel Koşulları Dikkate Alışı: Ma‘rûf Kavramı Örneği” Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (ss.175-212). Samsun:
• Hamidullah, M. (1389/1969). Mecmuâtu’l-Vesâiki’s-Siyâsiyye, Beyrut: Dâru’l-İrşâd.
• Hamidullah, M. (1981). İslâm Müesseselerine Giriş, çev. Sırma, İ. S. İstanbul: Düşünce Yayınları.
• Hodgson, M. G. S. (1993). İslâm’ın Serüveni, İstanbul: İz Yayınları.
• Isfehani, R. (1986) el-Müfredât fî Ğaribi’l-Kur’ân, İstanbul: Kahraman Yayınları.
• Işık, E. (1996). “Fussılet Suresi”, İstanbul: TDV. Yayınları.
• İbn-i Cinnî, O. (1406/1982) el-Muhteseb fî Tebyîni Vücûhi Şevâzi’l-Kıraât, (Th. Nasıf A. N.-İsmail A.) İstanbul: Dâr’u Sezgin.
• İbn-i Hişâm, M. (1396/1971). Siretü’n-Nebeviyye, Beyrut: Dâru’t-Turâsi’l-Arabiyye.
• İbn-i Kesîr, E.F. (1388/1961). Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• İbn-i Manzûr, C. M. (1388/1968). Lisânu’l-Arab, Beyrut: Dâru Sâdr.
• Kasımî, M. (1376/1957). Tefsîru’l-Kâsımî, (Mehâsinu’t-Te’vîl), Şam: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• Kırca, C. (1996) Kur’ân ve Bilim, İstanbul: Marifet Yayınları.
• Kırca, C. (1998). “Kur’ân’ı Anlamada Dil Problemi”, Kur’ân Mesajı İlmi Araştırmalar Dergisi, İstanbul.
• Kırca, C. (2000). “Kur’ân ve Tabiî Bilimler”, Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları I, İSAV. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Merağî, M. (1373/1953). Tefsîru’l-Merâğî, Mısır: Şirketu Mektebeti Mustafa el-Bâbî.
• Müslim, H.K. (1981), Sahih, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Nursî, B. S. (1987). Sözler, İstanbul: Envâr Neşriyat.
• Nursî, B. S. (1990). Hutbe-i Şâmiye, İstanbul: Envâr Neşriyat.
• Nursî, B. S. (1992) Tarihçe-i Hayat, İstanbul: Envâr Neşriyat.
• Nursî, B. S. (1990). Münâzarat, İstanbul: Envâr Neşriyat.
• Nursî, B. S. (2006). Lem’alar, İstanbul: rnk neşriyat.
• Nursî, B. S. (2006). Mektûbat, İstanbul: rnk neşriyat.
• Önkal A. (1993) “Civar ” DİA, İstanbul: TDV. Yayınları.
• Sandıkçı, K. (2009). “Peygamber’imiz Hz Muhammed’in Kuşatıcı Mesajı”, İslam Medeniyetinde Bir Arada Yaşama Tecrübesi, 2008 Yılı Kutlu Doğum Sempozyumu. (ss.24-31). Ankara: DİB. Yayınları.
• Tantavi, C. (ts). el-Cevâhir fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm, Mısır:
• Tirmîzî, M. İ.(1992/1413) Sünenü Tirmîzî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Yazır, E. M. H. (ts). Hak Dîni Kur’an Dili, ysz: Eser Neşriyat.
• Yıldırım, S. (1987). Kur’ân’da Ulûhiyet, İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Zemahşerî, C. (ts). el-Keşşâf ‘an Hakâiki’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, Beyrut: