Klasik Türk Şiirinde Yaşlılık Algısı

Yıl 2021, Sayı: 11, 217 - 252, 30.06.2021

Mahmut Kaplan

Öz

Bu makalede klasik Türk şiirinde yaşlılık algısının tespiti amaçlanmıştır. Yaşlılık, ihtiyarlık insan ömrünün kaçınılmaz sonlarından biri olarak birçok insanın yaşayacağı bir ömür dönemidir. Ömrü olan her bireyin başına gelecek bir hal olan ihtiyarlığın şairlerin gündemine gireceği şüphe götürmez. Klasik şiirimizde yaşlılığın nasıl karşılandığı, algılandığı ve değerlendirildiği sorusuna cevap aramak için her yüz yıldan ulaşabildiğimiz divanları taradık. Şairlerin bu hayat dönemi hakkında kullandıkları kelime ve mazmunları belirlemeye çalıştık. Tespit ettiğimiz beyitleri belli başlıklar altında inceledik. Hemen her asırdan şairlerin zaman zaman birbirleriyle örtüşen duygu ve düşünceleri dile getirdiklerini gördük. Bu yazının giriş bölümünde konunun bir kısa değerlendirmesi yapıldıktan sonra divanlarda yaşlılık için kullanılan isim ve sıfatlar ve şairlerin ömür tarifleri üzerinde duruldu. Makale giriş dışında dokuz bölüm halinde düzenlendi. Her bölümde şairlerden yapılan beyit alıntıları şairlerin yaşadıkları kronoloji dikkate alınarak verildi. Yaşlılığın hallerinin anlatıldığı üçüncü bölüm yazının en geniş kısmını teşkil etmektedir. Bunun dışında yaşlılıkla ilgili fiziki ve psikolojik yaklaşımları tespit etmeye çalıştık. Şairlerin gençlere tavsiyeleri ve yaşlıların dualarını almaları gibi hususlar kısaca verildi. Yazı kısa bir sonuç bölümü ile bitirildi. Nitel araştırma özelliğini taşıyan bu çalışmamızda dokümanter analiz yöntemini takip edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat,, Divan edebiyatı, ihtiyar, pir, Koca, Yaşlı, Şeyh

Perception of Old Age in Classical Turkish poetry

Öz

This study aims to designate perceptions of old age in classical Turkish poetry. To be old is one of the periods in human life, which no one could avoid, thus when this time comes, it is compulsory. The old age is a topic that cannot go unnoticed in poetry. In order to answer the question how the old age in our classical poetry was evaluated, poetry books from all centuries, which we could find, were searched. The words and concepts which poets used about the old age have been studied. All couplets we recorded were classified under certain titles. We have seen that the poets share the same kind of feelings in almost every century. After a brief evaluation of the subject in the introduction section, the names and adjectives used for the old age and the definition made by poets for the old age were dealt with. The article was organized into nine sections except the introduction. In each section examples of couplets are given in accordance with poet’s chronological order. The section talking about various states of the old age is the longest one. In addition, we have tried to study physical and psychological approaches to the old age. Subjects such as advises by the poets to young people, and their gaining the prayers of the old were discussed briefly. The text culminates in a short conclusion. In this study, which has the characteristics of qualitative research, the method of documentary analysis was followed.

Anahtar Kelimeler

Literature, Divan literature, An old person, Patriarch, Old fellow, Old age, Sheikh

Kaynakça

• Kaynakça Ambros, Edith. Can did pen strokes: the lyrics of Me’âlî an Ottoman poet of the 16th century. Berlin 1982.
• Akyüz, Kenan vd., Fuzûlȋ Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları,1990.
• Altun, Kudret. Gelibolulu Mustafa Âlȋ ve Divanı. Niğde: Özlem Kitabevi, 1999.
• Atabey, Kılıç. Mirzzâde Neylȋ Divanı. İstanbul: Kitabevi, 2004.
• Aydemir, Yaşar. Behiştȋ: Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri ve Divanı’nın Tenkitli Metni. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 2000.
• Bayram, Yavuz. Amasya’ya Vali Osmanlı’ya Padişah Bir Şair: Adlȋ, Adlî [Hayatı, Şahsiyeti, Şairliği, Dîvânının Tenkidli Metni]. Amasya: Amasya Valiliği Yayınları, 2008.
• Bektaş, Ekrem. Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Divanı. Malatya: Öz Serhat Yayınları, 2007.
• Bilge, Murat. Günahkâr Divanı. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Bilkan, Ali Fuat Nâbȋ Divanı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1997.
• Çavuşoğlu, Mehmed – Tanyeri, M. Ali. Hayretȋ Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1981.
• Çavuşoğlu, Mehmed. Yahya Bey Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi,1977.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat . Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2010.
• Ergin, Muharrem. Kadı Burhaneddin Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1980.
• Erünsal, İsmail. The Life and works of Taci-zade Ca‘fer Çelebi: with critical edition of his Divan. İstanbul: İÜEF Ü, 1983.
• Gökalp, Haluk. Fasȋhȋ Divanı. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisasns Tezi, 2001.
• Gürbüz, Mehmet. Rezmȋ Divanı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Gürgendereli, Müberra. Hasan Ziyaȋ Hayatı, Eserleri, Sanatı ve Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
• Harmancı, M. Esat. Süheylȋ Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
• İpekten, Haluk. Karamanlı Nizâmî Hayatı Edebî Kişiliği ve Divanı. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1974.
• İsen, Mustafa. Usûlȋ Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1990.
• Kadıoğlu, İdris. Diyarbakırlı Lebib: Hayatı, Edebi Kişilği, Eserleri ve Divanı. Diyarbakır: Müstakil Yayınları, 2004.
• Kalkışım, Muhsin. Şeyh Galib Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1990.
• Kaçalin, Mustafa S.. Âhȋ Divanı, http://www.kulturturizm.gov.tr/ (erişim: 15.02.2021).
• Karaköse, Saadet. Said Giray Divanı. Denizli: Bilal Ofset, 2001.
• Kavruk, Hasan. Şeyhülislâm Yahyâ Divânı. Ankara: MEB. Yayınları, 2001.
• Kırbıyık, Mehmet. Kâtib-zâde Mustafa Sâkıb Divanı , www.kulturturizm.gov.trhttp://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 15.02.2021).
• Kurnaz, Cemal - Tatçı, Mustafa. Ümmȋ Divan Şairleri ve Enveri. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2001.
• Küçük, Sebahattin. Bâkȋ Divanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,1994.
• Mermer, Ahmet. Kütahyalı Rahimȋ ve Divanı. Ankara: Sahhaflar Yayınları, 2004.
• Mermer, Ahmet. Mezâkî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkidli Metni. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1994.
• Nursi, Bediüzzaman Said. Lem’alar. İstanbul: Söz Basım Yayın, 2012.
• Okuyucu, Cihan. Türâbȋ Divanı. İstanbul: Fatih Üniversitesi Yayınları, 2004.
• Onay, Ahmet Talat. Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü. hazl. Cemal Kurnaz. İstanbul: H Yayınları., 2009.
• Tarlan, Ali Nihat. Hayâlȋ Bey Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1992.
• Saraç, M. A. Yekta. Emrî Divanı.İstanbul: Eren Yayınları, 2002.
• Tatçı, Mustafa. Yunus Emre Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1991.
• Tarlan, Ali Nihat Zatȋ Divanı II. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1970.
• TDK. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları 2001.
• Tulum, Mertol - Tanyeri, M. Ali. Nev’ȋ Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1977.
• Zülfe, Ömer. Hecrȋ Kara Çelebi Muhyi’d-din Mehmed Divanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017.