An Egyptian Struggle and Scholar: Abdülaziz Çavîş

Yıl 2022, Sayı: 14, 183 - 201, 29.12.2022

Hatice Teber

Öz

Very few people are very well brought up and always ready to sacrifice themselves for social and religious values. These people are examples for others, and the succeeding generations must have detailed information about them to follow their example. One example person who should be considered in this sense is Abdülaziz Çavîş (1876/1929), an Egyptian man of struggle and action, educator, journalist, writer, sophisticated scholar, and thinker. This article aims to investigate Çaviş's life through his works and struggles and to reveal his excellent personality. It is possible to conduct various research about Çavîş because he was a sophisticated personality. There have been some studies on his scientific aspect. Other studies providing important information about his active struggle are available. Since this study aims to introduce Çâvîş in a biographical sense, various aspects of him have been pointed out, but detailed information has not been given.
Çavîş lived when Egypt was occupied, the First World War overbalanced all countries worldwide, humanity was plunged into chaos, the Ottoman Empire was destroyed, Islamic countries were shattered, and the Republic of Turkey was established as the remnant of the Empire. He completed his primary education and hifz in Alexandria, where he was born. Then he came to Cairo and studied at al-Azhar. Meanwhile, he attended the exegetics classes by Muhammed Abduh and was greatly influenced by him. So much so that it is possible to say that Abduh's ideas determined the principles of Çavîş's thought system. He wanted to be an educator because he knew that education was of great importance in the progress of society. Therefore, after completing his education in al-Azhar, he entered the Cairo Teachers' School. After graduation, he worked as an inspector for eight years to improve education and training at the Ministry of Education of Egypt. However, since Egypt was under British occupation (1982), he could not get the desired results from his educational activities. At that time, one of his close friends, Mustafa Kamil Pasha, founded the al-Hizbü'l-Vatanî party, and the people started to support this party. Realizing that education issues could not be resolved by official duty and that it was not possible to fight against the British, Çavîş decided to serve his nation through politics and joined the al-Hizbü'l-Vatani party of Mustafa Kamil Pasha.
On the other hand, he continued writing articles for various newspapers. Upon the death of M. Kamil Pasha in 1908, he started to work as the editor-in-chief of the newspaper al-Livâ', which he published and continued this duty until 1912. During his four-year term as editor-in-chief, he was jailed twice for some of his writings. While continuing as the editor-in-chief, he also started to publish the journal of religious nature-Hidaye in 1910. He aimed to explain religious issues according to the understanding of the century.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Cavish, Islamic scholars, Egypt, Anglican Church

Mısırlı Bir Mücadele ve İlim Adamı: Abdülaziz Çâvîş

Öz

Çok iyi yetişmiş olup toplum ve mukaddesat uğruna her zaman kendilerini feda etmeye hazır olan insanlar çok azdır. Bu kişiler diğer insanlar için birer örnektir ve sonraki nesillerin bunları örnek alabilmesi için bu zevat hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olmaları gerekir. Bu anlamda örnek alınması gereken kişilerden biri de Mısırlı mücadele ve aksiyon adamı, eğitimci, gazeteci, yazar, çok yönlü bir âlim ve bir düşünce adamı olan Abdülaziz Çâvîş’tir (1876/1929). Bu makalenin amacı eserleri ve mücadelesiyle Çâviş’in hayatını araştırıp örnek şahsiyetini ortaya koymaktır. Çok yönlü bir şahsiyet olması sebebiyle Çâvîş hakkında çeşitli araştırmalar yapmak mümkündür. Nitekim son zamanlarda onun bilimsel yönüyle ilgili bazı çalışmalar yapılmıştır. Bazı araştırmalarda da fiilî mücadelesi hakkında önemli bilgilere yer verilmiştir. Bu çalışmada Çâvîş’i makale boyutunda biyografik anlamda tanıtmayı amaçladığımız için onun çeşitli yönlerine işaret edilmiş olmakla birlikte, bu yönleri hakkında ayrıntılı bilgi verilmemiştir.
Çâvîş, Mısır’ın işgal edildiği, Birinci Dünya Savaşı’nın bütün dünya ülkelerinin dengesini bozduğu, insanlığın kaosa sürüklendiği, Osmanlı Devleti’nin yıkılıp İslâm ülkelerinin paramparça olduğu, İmparatorluk bakiyesi olarak Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kurulduğu bir dönemde yaşadı. İlköğretimini ve hıfzını doğduğu yer olan İskenderiye’de tamamladı. Daha sonra Kahire’ye gelip el-Ezher’de okudu. Bu sırada Muhammed Abduh’un verdiği tefsir derslerine katıldı ve ondan oldukça etkilendi. Öyle ki Çâvîş’in düşünce sisteminin esaslarını Abduh’un fikirlerinin belirlediğini söylemek mümkündür. Toplumun ilerlemesinde eğitimin büyük bir önemi olduğunu bildiği için eğitimci olmak istiyordu. Bundan dolayı el-Ezher’deki tahsilini tamamladıktan sonra Kahire Muallim Mektebi’ne girdi. Mezuniyetten sonra Mısır Maârif Vekâleti’nde eğitim ve öğretimin ıslahı için sekiz sene müfettiş olarak çalıştı. Ancak Mısır, İngiliz işgali (1982) altında olduğu için eğitim faaliyetlerinden arzu ettiği sonuçları alamıyordu. O sıralarda yakın dostlarından Mustafa Kâmil Paşa el-Hizbü’l-Vatanî partisini kurmuş ve halk da bu partiye sahip çıkmaya başlamıştı. Devlet göreviyle eğitim meselelerinin çözülemeyeceğini ve İngilizlerle mücadele edilemeyeceğini anlayan Çâvîş, siyaset yoluyla milletine hizmet etmek maksadıyla Mustafa Kâmil Paşa’nın el-Hizbü’l-Vatanî partisine girdi. Diğer taraftan çeşitli gazetelerde yazı yazdı. M. Kâmil Paşa’nın 1908 yılında vefat etmesi üzerine onun çıkardığı el-Livâ’ gazetesinde başyazarlık yapmaya başladı ve görevi 1912 yılına kadar devam ettirdi. Başyazarlık yaptığı dört yıllık süre içinde bazı yazılarından dolayı iki defa hapse girip çıktı. Başyazarlığa devam ederken ayrıca 1910 yılında dini mahiyetteki el-Hidâye dergisini çıkarmaya başladı. Maksadı dini meseleleri asrın idrakine göre anlatmak, akıl ve nakil arasında bir problem olmadığını ortaya koymaktı.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Çâvîş, İslâm Büyükleri, Mısır, Angilikan Kilisesi

Teşekkür

Teşekkür eder çalışmalarınızda kolaylıklar dilerim.

Kaynakça

• Abdülkerim Osman. Meʻâlimü’s-sekāfiei’l-İslâmiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle 1984.
• Akbaş, Kübra Sınmaz. Abdülaziz Çâvîş’in Hayatı ve Anglikan Kilisesi’ne Verdiği Cevaplar Çerçevesinde Kelâmi Görüşleri. (Yüksek Lisans Tezi) Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
• Akman, Zekeriya. “Anglikan Kilisesi’nin Meşihat Kurumuna Soruları Ve Bunlara Verilen Cevaplar”. Hikmet Yurdu 6/11 (Ocak – Haziran 2013), 357-377.
• Balcıoğlu, Mustafa. Teşkilat-ı Mahsusa’dan Cumhuriyete. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2001.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1960.
• Çaviş, Abdülaziz. Anglikan Kilisesine Cevap. çev. Mehmed Âkif. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1974.
• Düzdağ, M. Ertuğrul – Okay, M. Orhan. ‘’Mehmed Âkif Ersoy’’. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/433-439. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Eroğlu, Muhammed. “Abdülaziz Çâvîş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/187-188. İstanbul: TDV Yayınları 1988.
• Görgün, Hilal. “Mısır – II Tarih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/555-557. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Hanioğlu M. Şükrü. “Teşkîlât-ı Mahsûsa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/568-569. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Hüseyn, Abdullah Mahmûd. “Çâvîş, ʻAbdülazîz”. el-Mevsûʻatü’lʻArabiyye. 7/445-446. Dımaşk, 2003.
• İskenderî, Ahmed – el-‘Anânî, Mustafa. el-Vasît fî’l-edebi’ʻArabî ve târîhihî. 16. Baskı. Kahire: Dâru’l-Maʻârif, 1970.
• İzmirli İsmail Hakkı. Anglikan Kilisesine Cevap. Sad. Fahri Unan. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• http://katalog.idp.org.tr/dergiler/102/sebilurresad (30.07.2022).
• Kehhâle, Ömer Rıza. Muʻcemü’l-müellifîn: Terâcimü musannifi’l-kütübi’l-ʻArabî. 15 cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ-Dâru İhyâi’t-Turasi’l-Arabi, ts.
• Kitapyurdu. https://www.kitapyurdu.com/yazar/seyh-abdulaziz-cavis/15751.html (Erişim tarihi: 11.04.2022). Mutîʻî, Lemʻî. Mevsûʻatü hâzâ’r-racül min Mısr. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 1417/1997.
• Nursi, Bediüzzaman Said. Emirdağ Lâhikası. İstanbul: Söz Neşriyat, 2012.
• Rûmî, Fehd b. Abdurrahman b. Süleyman. Menhecü’l-medreseti’l-ʻakliyyeti’l-hadîsiyye fi’t-tefsîr. 2. Baskı. 1/201-205. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1407.
• Şahin, M. Süreyya. “Anglikan Kilisesine Cevap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/197-198. İstanbul: TDV Yayınları1991.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-A‘lâm. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlim li’l-Melâyîn, 2002.