Bilim Kanunları, Tabî'a ve Mânâ-yı Harfî: İslami Bir Aristotelesçilik Olabilir mi?

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 29 - 40, 22.12.2023

Edmund Lazzari

Öz

Bilim felsefesindeki son çalışmalar, fizik bilimlerine yönelik Aristotelesçi yaklaşımların yeniden canlanmasına yol açmıştır. Tarihsel olarak, İslam geleneğinde bilimlere yönelik Aristotelesçi yaklaşımlar, Allah'ın doğa yasalarına uymayan şekillerde mucizeler yaratmasına karşı çıkmıştır. Bu makale, Said Nursi'nin (1877-1960) düşüncesinden ve Thomas Aquinas'ın (1226-1274) düşüncesinden bir yaklaşım sunarak, doğadaki nedenselliğe Aristotelesçi bir yaklaşım ile Allah'ın mucizevi eyleminin doğası gereği karşıt olmadığını göstermektedir. İlk olarak, bu makale Said Nursi'nin doğa kanunlarının neden dokunulmaz olmadığına dair gerekçesini göstermek için Said Nursi'nin mânâ-yı harfî perspektifini incelemektedir. Bu argümanlar, Nursi'nin Eş'ari, vesileci, otantik olarak yaratılmış nedenselliğin inkarı ile el ele gitmektedir ve bu argümanlar kısaca ele alınacaktır. İlk bölüm ayrıca, Allah'ın mucizevi eylemine inanan bir kişinin yaklaşımına karşı Aristotelesçi bir yaklaşımı yargılamak için bazı kriterler üretecektir. Bu makalede, Nursi'nin mânâ-yı harfî perspektifini, yaratıklara ilişkin Eş'arî ilahî nedensellik anlayışının dışında uygulamak için üç kriter ileri sürülmektedir. İlk kriter, yaratıkların ilahi olana (büyük ölçüde teleoloji yoluyla) şeffaf bir işaretten oluşmasıdır. İkincisi, Allah'a atıfta bulunmadan yaratıkların herhangi bir bilimsel ya da fiziksel açıklamasının her zaman radikal bir şekilde eksik olacağı ve Allah'la olan ilişkilerinin en önemli metafiziksel yönünü kaçıracağıdır. Üçüncüsü, gerçekte, yaratıkların tüm faaliyetleri için tamamen Allah'a bağımlı oldukları ve O'nun sürekli eylemi olmadan hiçbir şey yapamayacaklarıdır. İlk bölümün bir sonucu olarak, Nursi'nin tek nedenselliğe sahip tek Yaratıcı teolojisi, yaratılmış nedenselliğe teolojik bir engel koyarak incelenir: sözde ilahi bir sıfatı paylaşmak.

Daha sonra makale, St Thomas Aquinas'ın düşüncesindeki Aristotelesçi doğalar meselesini, Gazzâlî ve İbn Rüşd arasındaki, doğanın eylemlerinin zorunlulukla mı yoksa ilahi irade ile mi meydana geldiği konusundaki ortaçağ tartışması bağlamında kısaca ortaya koymaktadır. Daha sonra makale, Thomas Aquinas'ın metafiziğinden hareketle, Allah'ın kozmosun doğal ve mucizevi eylemine dahil olduğu yakınlığın, iki yaklaşım tam olarak uyumlaştırılamasa bile, Nursi'nin mânâ-yı harfî anlayışına sempatik geldiğini öne süren bir yaklaşımın ana hatlarını çizmektedir. St Thomas Aquinas'ın esse doktrinini ve yaratıkların Allah'ın sürekli nedenselliğine tam bağımlılığını inceleyen bu makale, yaratıkların ilahi nedensellik dışında kendi başlarına bir şey yapmaktan aciz olduklarını göstermektedir. Allah'a olan bu metafizik bağımlılık, St Thomas'ın düşüncesinin, Eş'arîliğin yaratılmış nedenselliği inkârının dışında, mânâ-yı harfî perspektifinin üç kriterine de uygun olmasını sağlar.

Makale, bu açıklamaya yönelik iki itirazı ele alarak sona ermektedir. Birincisi, Nursi'nin pozisyonunun ima ettiği, ancak Molla Sadra gibi diğer figürler tarafından savunulan katılımcı bir metafizikte yaratılan ve Yaratıcının olası karışıklığına değinmektedir. İkinci itiraz ise insan özgürlüğü ve ahlaki sorumluluk meselesidir. Bu makale, yaratılan ve Yaratıcı arasındaki açık ve kesin ayrımı göstererek ilk itiraza cevap vermektedir. İkinci itiraza, hem Nursi'nin özgürlük ve ilahi nedensellik sorusuna verdiği Eş'ari yanıta hem de St Thomas Aquinas'ın ilahi nedensellik ve insan özgürlüğüne dair çözümüne işaret ederek, her ikisinin de yaratıkların nedenselliğine yoğun bir şekilde müdahil olan ve eşdeğer hedeflere ulaşan bir Allah'ın makul açıklamaları olduğunu göstererek yanıt vermektedir. Böylece bu makale, Eş'ari metafiziğine, Allah'ın yaratıkların eylemleriyle olan yakın ilişkisini ve Allah'ın evrendeki mucizevi eylemini koruyan metafiziksel bir alternatifin başlangıcını sunmaktadır. Her iki açıklamanın uzlaştırılabileceğini iddia etmemekle birlikte, bu makale, farklı metafizik taahhütlere sahip her iki yazarın benzer endişelerini ele alarak, Nursi'nin otonom yaratılmış nedenselliğe karşı argümanlarının ve doğalar hakkındaki daha geniş tartışmanın St Thomas Aquinas'ın dönüştürülmüş Aristotelesçiliğine hitap etmediğini ve ikincisinin Eş'ari olmayanlar için kozmosla ilahi müdahale meselelerine sempati duyan canlı bir seçenek sunduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Said Nursi, Aristo, Thomas Aquinas, mucizler, esbablık Allah’ın

Laws of Science, Ṭabī’a’, and the Mânâ-yı Harfî: Can There Be an Islamic Aristotelianism?

Öz

Recent works in the philosophy of science has led to a revival of Aristotelian approaches to the physical sciences. Historically, Aristotelian approaches to the sciences in the Islamic tradition have been opposed to God’s working miracles in ways that do not conform to the laws of nature. This paper presents an approach from the thought of Said Nursi (1877-1960) and the thought of Thomas Aquinas (1226-1274) to show that an Aristotelian approach to causality in nature and God’s miraculous action are not necessarily inherently opposed. First, this paper examines Said Nursi’s mânâ-yı harfî perspective in order to show Nursi’s reasoning for why the laws of nature are not inviolable. These arguments go hand-in-hand with Nursi’s Ash’arite, occasionalistic denial of authentically created causality, the arguments for which will be briefly considered. The first part will also generate some criteria by which to judge an Aristotelian approach against that of a believer in God’s miraculous action. In this paper, three criteria are posited to apply Nursi’s mânâ-yı harfî perspective outside of his Ash’arite understanding of divine causality with respect to creatures. The first criterion is that creatures consist of a transparent sign to the divine (largely through teleology). The second is that any scientific or physical explanation of creatures without reference to God will always be radically incomplete, missing the most important metaphysical aspect of their relationship to God. The third is that, in reality, creatures are completely dependent upon God for all of their operations and without His constant action, they can do nothing. As a conclusion to the first part, Nursi’s theology of the one Creator possessing the only causality is examined, placing a theological obstacle to creaturely causality: putatively sharing a divine attribute.

Next, the paper briefly puts the question of Aristotelian natures in the thought of St. Thomas Aquinas in the context of the medieval debate between al-Ghazālī and Ibn Rushd on whether the actions of nature occur with necessity or by the divine will. Then, the paper outlines an approach from the metaphysics of Thomas Aquinas to suggest that the intimacy with which God is involved in the natural and miraculous action of the cosmos is sympathetic to Nursi’s mânâ-yı harfî, even if the two approaches cannot be fully harmonized. Exploring St. Thomas Aquinas’s doctrine of esse and the complete dependence of creatures on God’s constant causality, this paper shows that creatures are incapable of doing anything by themselves apart from divine causality. This metaphysical dependence on God allows St. Thomas’s thought to qualify for all three criteria of the mânâ-yı harfî perspective outside of the Ash’arite denial of creaturely causality.

The paper concludes by addressing two objections to this account. The first addresses possible confusion of creature and Creator in a participative metaphysics, which Nursi’s position would imply, but is held by other figures like Mulla Sadra. The second objection is the question of human freedom and moral responsibility. The paper responds to the first objection by showing the clear and unequivocal distinction between the creature and the Creator. It responds to the second objection by pointing to both Nursi’s Ash’arite response to the question of freedom and divine causation and St. Thomas Aquinas’s solution to divine causality and human freedom to show that both are reasonable accounts of a heavily-involved God in the causality of creatures, achieving equivalent goals. Thus, this paper offers the beginning of a metaphysical alternative to Ash’arite metaphysics which nonetheless preserves God’s intimate connection to creaturely action and God’s miraculous action in the universe. While not claiming that both accounts can be reconciled, this paper addresses the similar concerns of both authors with different metaphysical commitments, showing that Nursi’s arguments against autonomous creaturely causality and the larger debate about natures do not address St. Thomas Aquinas’s transformed Aristotelianism, with the latter presenting a live option for non-Ash’arites sympathetic to the issues of divine involvement with the cosmos.

Anahtar Kelimeler

Said Nursi, Aristotle, Thomas Aquinas, miracles, divine causality

Kaynakça

• Aquinas, Thomas. Quaestiones Disputatae de anima. Critical ed. Leonine Comission. Rome-Paris: Commissio Leonina, 1996.
• Aquinas, Thomas. Quaestiones Disputatae de potentia Dei. Critical ed. Robert Busa. Rome: Marietti, 1965.
• Aquinas, Thomas. Summa Contra Gentiles. Editio Leonina Manualis. Critical ed. Leonine Commission. Rome: Commissio Leonina, 1934.
• Aquinas, Thomas. Summa Theologiae. Critical ed. Instituto Studiorum Medievalium Ottaviensis. 5 volumes. Ottawa: Commissio Piana, 1953.
• Augustine of Hippo. Confessiones. Critical ed. James J. O’Donnell. Oxford: Oxford University Press, 1992.
• Davison, Andrew. Participation in God: A Study in Christian Doctrine and Metaphysics. Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2019.
• Ibn Rushd. Tahafut al-Tahafut. Trans. Simon van den Bergh. London: Luzac & Co., 1969. https://www.muslimphilosophy.com/ir/tt/, accessed 8 August 2023.
• Koca, Ozgur. “Causality as a 'Veil': The Ash’arites, Ibn ‘Arabī (1165-1240) and Said Nursi (1877-1960)”. Islam and Christian-Muslim Relations 27 (2016): 455-470.
• Koca, Ozgur. “Said Nursi's (1876-1960) Analysis on the Exegetical Significance of the Divine Names Mentioned in the Qurʼan”. Journal of Scriptural Reasoning 14 (2015): https://jsr.shanti.virginia.edu/back-issues/vol-14-no-2-november-2015-philosophy-and-theology/said-nursis-1876-1960-analysis-on-the-exegetical-significance-of-the-divine-namesmentioned-in-the-quran/.
• Koca, Ozgur. Modern Interpretation of the Qur’an: The Contribution of Bediuzzaman Said Nursi. London: Palgrave, 2019.
• Muhtaroğlu, Nazif. “An Occasionalist Approach to Miracles”. Turkish Journal of Islamic Studies 22 (2009): 71-93.
• Nursi, Said. Ishārāt al-Ijaz. Istanbul: Dār al-Nīl l-il-Ṭabā’a wa al-Nashr, 1987.
• Nursi, Said. Sözler. Istanbul: Söz Basım Yayın, 1996.
• Nursi, Said. Mektubat. Istanbul: Söz Basım Yayın, 1996.
• Nursi, Said. Lem’alar. Istanbul: Söz Basım Yayın, 1996.
• Nursi, Said. Mesnevi Nuriye. Istanbul: Söz Basım Yayın, 2012.
• Russell, Robert John, Nancey Murphy, and William R. Stoeger (eds). Scientific Perspectives on Divine Action: Twenty Years of Challenge and Progress. Vatican City and Berkeley, CA: Vatican Observatory and the Center for Theology and the Natural Sciences, 2008.
• Silva, Ignacio. “Thomas Aquinas Holds Fast: Objections to Aquinas in Today’s Debate on Divine Action”. Heythrop Journal 54 (2013): 658-667.
• Turner, Colin. The Qur’an Revealed: A Critical Analysis of Said Nursi’s Epistles of Light Berlin: Gerlach Press, 2013.
• Wehr, Hans B. The Hans Wehr Dictionary of Modern Written Arabic. Edited J. M. Cowan Urbana. IL: Spoken Language Services, 1994.