Osmanlı Taşrasında Modern Eğitim Reformlarına Direnç ve Çözüm Stratejileri

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 18, 119 - 136, 31.12.2024

Yusuf Sabri Şimşek

Öz

Osmanlı son döneminde dönüştürücü etkisi en büyük olgulardan birisi eğitimin modernleşmesidir. Modern eğitim sonucunda vilayet merkezleri kozmopolit yapılarıyla buna daha rahat uyum sağlamıştır. Birçok farklı ırk, dil ve kültür barındıran Osmanlı taşrası ise modern eğitim karşısında direnç göstermiştir. İmparatorluğun özellikle en batı ve doğusunda modern eğitime tepkiler ve direnç daha fazladır. Çalışmamızda tepkilerin sebeplerini ve örneklerini inceledik. Ayrıca Osmanlı Maârif Nezâreti ve merkezi idaresinin bu sorunlara ne gibi çözümler sunduğunu araştırdık. Bunun yanında bulunan çözümlerin bölgelere özel mi yoksa standart mı olduğunu anlamaya çalıştık. Bulgularımıza göre eğitim merkezli olarak belki de ilk defa karşılaşılan problemlere karşı benzersiz çözümler geliştirildiği anlaşıldı. Bu bağlamda merkezi idare imparatorluğu oluşturan tüm nüfustan yararlanmaya çalıştığı tespit edildi. Çalışmamızda nitel araştırma yöntemi kullanıldı. Tematik olarak ayrıştırılan bulgular nitel bağlama oturtuldu. Çalışmamızın Osmanlı eğitim tarihi ve Osmanlı son dönem tarihi araştırmaları üzerinde etkili olacağını düşünüyoruz.

Anahtar Kelimeler

Maârif Nezâreti, maârif nâzırları, modernleşme, modern eğitim, muhalefet.

Resistance to Modern Educational Reforms and Solution Strategies in the Ottoman Provinces

Öz

One of the most transformative phenomena in the late Ottoman period was the modernization of education. Provincial centers, with their cosmopolitan structures, adapted more easily to modern education. In contrast, the Ottoman countryside, which hosted a variety of races, languages, and cultures, displayed resistance to modern education. Reactions and resistance to modern education were particularly pronounced in the empire's easternmost and westernmost regions. This study examines the reasons and examples of these reactions. It also explores the solutions proposed by the Ottoman Ministry of Education (Maârif Nezâreti) and the central administration to address these challenges. Furthermore, it seeks to determine whether the solutions were standardized or tailored to specific regions. Our findings reveal that unique solutions were developed for the unprecedented problems encountered in the realm of education, demonstrating the central administration's efforts to utilize the diverse populations of the empire. The study employs a qualitative research method, with thematically categorized findings presented within a qualitative framework. We believe this study will contribute significantly to the fields of Ottoman educational history and late Ottoman period studies.

Anahtar Kelimeler

Ministry of Education, ministers of education, modernization, modern education, opposition.

Kaynakça

• Arşiv Vesikaları Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı
• BOA. AD., BOA. BEO. A.MKT.MVL, BOA. C.DH., BOA. I.DH.., BOA. I.MVL., BOA. İM, BOA, DH.KMS, BOA. MF. MKT., BOA. MV.,, BOA. Y.PRK.UM., BOA. YMTV, BOA. YMTV., BOA., A.]MKT.NZD., DH.MKT.
• Diğer Kaynaklar
• Albayrak, S. (1980). Son Devir Osmanlı Uleması Ilmiye Ricalinin Teracim-i Ahvali. Medrese Yayınevi, 1.
• Andrew, G., Livingstone., Russell, Spears., Antony, Stephen, Reid, Manstead., Damilola, Makanju., Joseph, Sweetman (2023). Dilemmas of Resistance: How Concerns for Cultural Aspects of İdentity Shape and Constrain Resistance among Minority Groups. European Review of Social Psychology, 1-43. doi: 10.1080/10463283.2023.2176663.
• Archer, M. S (2013). Social Origins of Educational Systems. 2013. Routledge.
• Beydilli, K. (1985). Büyük Friedrich ve Osmanlılar: XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Prusya Münasebetleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Brailsford, H. N. (1906). Macedonia. lts Races and Their Future. Londra.
• Canlı, C., & Beysülen, Y. K. (2010). Zaman içinde Bediüzzaman (1. baskı). İletişim.
• Deringil, S. (2014) İktidarın Sembolleri ve İdeoloji II. Abdülhamid Dönemi. Doğan Kitap.
• Edip, E. (2010). Mehmet Akif’in Hayatı, Eserleri ve Yetmiş Muharririn Yazıları. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Faensen, J. (1980). Die albanische Nationalbewegung. Otto Harrassowitz.
• Fortna, Benjamin C. (2005). Mekteb-i Hümayûn. İstanbul İletişim Yayınları.
• Fortna, B. C. (2000). Islamıc Moralıty in Late Ottoman “Secular” Schools. International Journal of Middle East Studies, 32(3), 369-393. https://doi.org/10.1017/S0020743800021140
• Fortna, B. (2001). Educatıon and Autobıography at The End of The Ottoman Empire. Die Welt des Islams, 41(1), 1-31. https://doi.org/10.1163/157006001323146812
• Frasheri, K. (1969). Şemseddin Sami Frasheri Ideologie du Mouvement National Albanais. Actes I. Cong, Intern, et. Balkan, et Sudest Europ., 4.
• Kodaman, B. (1999). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. TTK Yayınevi.
• Kuzucu, K. (2017). BALKANLAR’DA SON OSMANLI PADİŞAHI: SULTAN V. MEHMED REŞAD’IN 1911 YILINDAKİ RUMELİ SEYAHATİ. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), Article 2.
• Lynch, H. F. B. (1901). Annenia: Travels and Studies II: The Turkish Provinces. Longmans, Green and Co.
• Mahmud Cevad İbnü’ş-Şeyh Nafi (2001). Maârif-i Umûmiyye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı. İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları, 2001.
• Nalcı, A. (2021). Osmanlı Eğitiminde Modernleşme Gayretlerinin Taşraya Yansıması: Adıyaman, Besni ve Kâhta Erkek Rüşdiyeleri Örneği. Tarih ve Gelecek Dergisi, 7(1), 33–61.
• Ölmez, A. (2012). Uzun Yürüyüş. Nesil Yayınları.
• Özoğlu, H., & Özok-Gündoğan, N. ; G. (2005). Osmanlı devleti ve Kürt milliyetçiliği (1. Basım). Kitap Yayınevi.
• Quentin, B., Partington, G., & Gower, G. (2012). Reform and resistance in Aboriginal education (pp. 498–512).
• Sokolova, B. (1976). Charaktemi certi na albanskoto viizrazdane v kraja na XIX v. Studio Balkanica (Sofya), 12, 165–201.
• Somel, S. A. (2019) Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi. İletişim Yayınları.
• Sönmez, S. (2010). Bediüzzaman’ın Üç Hayat Devresi. Köprü Dergisi, 112.
• Şimşek, Y. S. (2024). Modern Eğitimin Öncüleri: Osmanlı İmparatorluğu ve Diğer Devletler Arasında Karşılaştırmalı Bir Çalışma. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 17, 285-293.
• Şimşek, Y. S. (2023). Osmanlı maârifini yönetenler: nâzırlar ve maârif idaresi 1857-1921 (Doktora Tezi). İstanbul Medeniyet Üniversitesi, İstanbul.
• Şimşek, Y. S. (2024). Osmanlı’da Maarif (ed. Adem Ölmez). İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Şimşek, Y. S. (2018). II. Meşrutiyet Döneminde Meşrutiyet Karşıtı Toplumsal Hareketler 24 Temmuz 1908-13 Nisan 1909 (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Medeniyet Üniversitesi, 2018.
• Vinovskis, M. A. (1980). The politics of educational reform in the nineteenth century: The controversy over the Beverly High School in 1860. Michigan University, Ann Arbor: Institute for Social Research.
• Vahide, Ş. (2013). Bediüzzaman Said Nursi Entelektüel Biyografisi. Nesil Basım Yayın Gıda Ticaret ve Sanayi A.Ş.
• Whitehead, C. (2005). The historiography of British imperial education policy, Part I: India. History of Education, 34(3), 315–329.