Bâkî’nin Şiir Anlayışı

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 46 - 86, 31.12.2022

Zafer Topak

Öz

Bu çalışmada, Bâkî Divanı poetik kelime, terim ve kavramlar bakımından incelenmiş, Bâkî’nin, şiir karşılığında kullandığı kelime ve tamlamalar, şiirlerinin poetik özellikleri, şiirle ilgili yaptığı benzetmeler, anlam, hayal, üslup vb. şiirle ilgili poetik unsurlarla ilgili düşünceleri, kısaca şiir anlayışı tespit edilmeye çalışılmıştır.
Bâkî, şiir anlayışına dair görüş ve düşüncelerini Divan’ında derli toplu söylemek yerine birçok şairde olduğu gibi manzumelerinin arasında, dağınık bir şekilde ifade etmiştir. Yine birçok şair gibi o da poetik düşüncelerini başta kendi şiirinden hareketle dile getirmeyi tercih etmiştir. Onun, konuyla ilgili poetik dizeleri çoğunlukla gazellerinin mahlas beyitlerinde, daha sonra kasidelerinin fahriye bölümlerinde ve az da olsa kıt’a, matla vb. diğer manzumelerinde yer almaktadır. Bu poetik dizelerde şiir karşılığında farklı ifadelere yer vermekle beraber en çok “nazm ve şi‘r” kelimelerini kullanan Bâkî’ye göre şiir “âb-dâr, selîs, revân, nâzik, sûznâk, şîrîn, garrâ, dil-âvîz, rengîn, musanna‘, yeni, tâze, güzel olmalı, Allah vergisi bir yetenekle yazılmalı, neşe ve eğlence içermeli, doğruluğu herkesçe kabul edilmeli, şöhreti bütün cihana yayılmalı, olağanüstü bir etki bırakmalı, sevgiliye hâli arz etmeye vesile olmalı, okuyanlarda saygı uyandırmalı, düşmanları susturmalı ve kıymet bilenlere sunulmalıdır. Bâkî, şiirlerini “deniz, güzel koku, hediye, kadeh, kılıç, meta, meydan, mücevher, mülk, sevgili, su, sünbül, şeker” vd. birçok unsura benzetmek suretiyle de onların farklı poetik yönlerine işaret eder. Yaptığı değerlendirmelerde şiirin ayrıca hayal, anlam, nükte, fikir, üslup, lafız vb. unsurlarla ilişkisine değinen Bâkî, şiiri ve şiir yazmayı etkileyen hususlarda da görüş ve düşüncelerini belirtmiştir.
Klasik Türk şiirinin en etkili olduğu dönemde şiirlerini yazan, devrinde şairler sultanı olarak anılan Bâkî’nin, şiir anlayışına dair yapmış olduğumuz bu tespit ve değerlendirmeler, özelde şairin genelde ise klasik şiirin poetikasına yönelik çalışmalar için önemli sonuçlar içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Poetika, Klasik Türk şiiri, Klasik Türk şiiri poetikası, Bâkî, şiir anlayışı.