Safahat’tan 20. Yüzyıl Türk Edebiyatının Panoramik Görüntüsü

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 25 - 50, 31.07.2023

Türkan Gözütok

Öz

Bu çalışma, Mehmet Âkif’in Safahat (1943) adlı şiir kitabı üzerinden Âkif’in (1873-1936) 20. yüzyıl başlarındaki Türk edebiyatının genel durumu incelenmiştir. Âkif’ Safahat’ın çeşitli kitaplarında bu dönem Türk edebiyatı ve edebiyatçıları hakkında çeşitli görüşler beyan etmiştir. Bu görüşler genellikle eleştiri niteliğindedir. Âkif’, bu eleştirilerde tenkit ölçütü olarak Yenileşme Dönemi sanatçısı ve fikir adamı Namık Kemal’den büyük oranda etkilenmiştir. Ayrıca Doğu ve Batı dünyasına yaptığı geziler ve okumalar, Âkif’i gözleme ve gerçekçiliğe götürmüştür. Âkif’ Safahat’ında poetik anlayışını İranlı Şair Sadî ve Attar’dan aldığını ifade etmiştir. Âkif’, 20.yüzyıl Türk edebiyatını genel olarak sorunlu görür. Eski Türk coğrafyaları da dahil, tüm Türk dünyasının durumu benzerdir. Türk düşüncesinin yöneldiği Doğu düşüncesi (Divan edebiyatı) ve Batı düşüncesinin her ikisi de yanlış sonuçlar doğurmuştur. Âkif’ Safahat’ta öncelikle ve şiddetle Divan edebiyatını eleştirir. Bu edebiyatın gerçek dışı metaforlar dünyası hayattan ve hakikatten uzaktır. Üstelik de din kisvesi altında Kur’ân ve sünnete uymayan, “şarap kokan”, çarpık bir tasavvur ve tasavvuf anlayışı vardır. Bu tamamen İran etkisiyle oluşmuş bir etkidir. Türk-İslam düşüncesi bundan derhal kurtulmalıdır. Bundan başka özellikle Mehmet Rauf ve Tevfik Fikret’in şahsında tıpkı Divan edebiyatında olduğu gibi Batı’dan alınan sakat düşünceler de Türk gençliğini hasta etmektedir. Âkif’e göre çözüm ise nereden olursa olsun alınan bilimsel düşünceyi kendi ruhî özelliklerimizle donatmaktır. Âkif’, 21.yüzyıl edebiyatı hakkında da çok karamsardır. Fakat O’nun bu görüşünün aksine Türk edebiyatı sade Türkçe ile en güzel terkip eserlerini vermiştir.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Âkif Ersoy, Türk edebiyatı, Safahat, Divan edebiyatı, şiir, eleştiri.

Kaynakça

• AHMETBEYOĞLU, Ali; Şen, Hüseyin, “Eski Türk Dininin Kozmolojisi ve Kozmogonisi” Türk Dünyası Araştırmaları TDA, Mayıs - Haziran 2018, C. 119, S. 234, ss. 45-74.
• AKÜN, Ömer Faruk, “Abdulbaki Gölpınarlı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 14, s. 146-149, İstanbul, 1996.
• ALPER, Kadir, “Namık Kemal’den Ahmet Hamdi Tanpınar’a Eski Yeni Tenkidi”, Turkish Studies, - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/6 Spring, p. 85-95, Ankara, 2014.
• ATAY, Selçuk, “Kendilik Bilincinin Kurulduğu Mekân: Fatih Kürsüsü”, 100. Yılında İstiklâl Marşımızı ve Milli Şairimiz Mehmet Akif Ersoy’u Anlamak (Editörler: Fatih Sakallı, Yılmaz Yeşil), Türk Eğitim-Sen Genel Merkezi Yayınları, Ankara, ss. 351-369, 2021.
• AVŞAR, Ziya, “Klasik Türk Edebiyatı Yorumcusu Olarak Tanpınar”, The Journal of Turkic Language and Literature Surveys (TULLIS), 3 (1), 2018.
• ÇELİK, Cengiz, Türkiye Türkçesinde Örtmece ve Tabu Kelimeler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kıbrıs: Doğu Akdeniz Üniversitesi, 2011.
• EDİP, Eşref, Mehmed Akif Hayatı, Eserleri, Asârı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı, İstanbul, 1938.
• EMİL, Birol (1971), “Mizancı Murad Bey’in Edebiyat ve Tenkide Dair Görüşleri”, https://dergipark.org.tr/tr/pub/iutded/archive?y=2012#y2012, Erişim: 04.06.2023.
• ERCİLASUN, Bilge, Servet-i Fünûn’da Edebî Tenkit, Akçağ Yayınları, Ankara, 2009.
• ERSOY, Mehmed Âkif, Safahat, Beyan Yayınları, İstanbul, 2007.
• ERSOY, Mehmed Âkif, Kavâid-i Edebiyye, Haz: Yusuf Turan Günaydın, İstanbul: Dergâh Yay.; 2016.
• GÖZÜTOK, Türkan. “Mehmet Âkif’in Türk-İslam Dünyasına Bakışı”, Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri (2016 Hoca Ahmet Yesevî Yılı Anısına), Antalya, 2016.
• Köprülü, Fuat, Türk Edebiyatı Tarihi, Alfa Yayıncılık, 2014.
• KUNTAY, Mithad Cemal, Mehmed Âkif, Timaş Yayınları, İstanbul, 2009.
• Namık Kemal, Celâleddin Harzemşâh. (haz. Oğuz Öcal). Akçağ Yayınları, Ankara, 2005.
• Namık Kemal, “Lisân-ı Osmanî’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazâtı Şâmildir”, Tasvir-i Efkâr, nr. 416-417; 1866.
• PARLATIR, İsmail; Nurullah Çetin. Genç Kalemler Dergisi. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
• SOMUNCU, Selim, “Metı̇nlerarasılık Açısından Namık Kemal ile Mehmet Akı̇f: Bülbül ve Murabba”, The Journal of Academic Social Science Studies, 36(2), s.331-342.
• ŞİMŞEK, Tacettin (2015), "Mehmed Âkif’in Poetikası", A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], Erzurum: Cilt: 53, s. 105-109
• TANPINAR, Ahmet Hamdi, XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
• TARIM, Rahim (2003), “Mehmed Rauf”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara, 2003. C.28, ss. 515-517).
• TANSEL, Fevziye Abdullah, Mehmed Âkif, Hayatı ve Eserleri, İrfan Yayınevi, İstanbul, 1973.
• YETİŞ, Kazım, Namık Kemal’in Dil ve Edebiyat Yazıları, İstanbul, 1996.
• YILMAZ, Fatma, “Namık Kemal’in Eski Türk Edebiyatına Eleştirileri “, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 2019, Cilt:6 / Sayı:2, ss. 720-731.