IRAK TÜRKMENLERİNDE TELAFER’İN KONUMU VE HALKININ YERLİ ADETLERİ

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 90 - 108, 31.07.2023

Muhammed Arneek

Öz

Orta Doğu ülkelerinden Irak’ın birçok kültür kenti bulunmaktadır. Bu zengin kentlerin fiziksel özellikleri ve sosyal özellikleri birbirine çok benzese de birçok yönden farklılıkları da mevcuttur. Yöreden yöreye değişen bu farklılıkların tamamını ele alıp incelemek büyük bir emek ve zaman gerektirir. Osmanlı Devleti döneminden kalıp bugüne kadar kültürel özelliğini yitirmeyip devam eden Musul’a bağlı Telafer ilçesi de bu zenginliklerden biridir. Bu çalışmada Telafer’de yaşayan Türkmenlerin ne kadar zengin bir kültüre sahip oldukları ortaya koyar ve bildiğimiz gibi Türk dünyasında töreler büyük bir önem verilmektedir. Bu makalemiz de yer verdiğimiz konular, Telafer’in coğrafi özelliklerinden yemeklerine kadar ele aldık. Eski geleneklerden günümüze kadar ki zaman diliminde ele aldığımız bu gelenek ve görenekler zenginliğin çok az bir kısmını kapsamaktadır. İncelememizde öncelikle coğrafi yapısını ele alıp tanımladık, ardından kalesi ve özellikleri ile beraber tarihini ele aldık. Kenti çevreleyen bu coğrafi özelliklerini verdikten sonra “Çömçele, Hıdır İlyas, Höllük, yeni komşu geleneği, dişlik” gibi insanların içsel olarak bağlı oldukları gelenek ve göreneği kaleme aldık. Bu eşsiz zenginliği yer aldığı kentin farklı boyları olan İlhan beyleri, Himmetli oymağı, Halaybegler gibi daha sayamadığımız birçok boyu vardır. Bu boyların dinlerinden ve dillerinden kopan zenginlikleri vardır. Ağırlıkta Türkmen Türkçesinin konuşulduğu bu kentlerde Arapça da konuşulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Telafer, Oymaklar, Adet, Coğrafi Yapısı, Kale.

Kaynakça

• BAKIR, Abdülhalik ve PEKİN, Süleyman, "Anahtarlarıyla Türkmen şehri Telafer'in Tarihsel Geçmişi" Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, C. 3, 1. bs.,
• Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Bilecik 2019, s. 18.
• BAREM, Ghadeer ve ŞAHİN, İbrahim, “Dil Politikası Uygulamaları Çerçevesinde Telafer Etnotoponimleri”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 2019, s. 1471.
• ÇOLAKOĞLU, Rıza, Herkes İçin Şiirler. İstanbul 2011, s.7.
• DAKUKLU, Muhammed, “Telafer İlçesi”, Kardaşlık Dergisi, C. 9, 8. bs., Bağdat 1969, s. 26-27.
• Ekrem PAMUKÇU ve Habib HÜRMÜZLÜ, Irak’ta Türkmen Boy ve Irmakları, Ankara 2005, s. 46.
• EL HAMAVÎ, Yakut, Muʿcem Buldan El-ʿRabiyye, Beyrut 1977, s. 39.
• EL-REŞİD, Reşid Abdülkadir, El-Veciz Viʼit Tarih Telafer, İstanbul 2017. s. 110.
• ELREŞİD, Reşid, Telafer tarihinin özeti Yaratılışın başlangıcından Irak 1921'deki kraliyet dönemine kadar, İstanbul 2017, s. 115.
• EL-ʿUBİDİ, Yememe Salih, Telafer Viʼl ʿAhd’ul Meleki 1921-1958. Musul Üniversitesi (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi), Musul 2012.
• HASAN, Mazin, Dünden Bugüne Irak Türkmenleri, Gazi üniversitesi (Yayınlanmış yüksek Lisans Tezi), Ankara 2007.
• KÜZECİ, Şemsetin, Telafer Şairleri , Ankara 2010, s. 12.
• ÖZKAN, Selim, "Telafer’in Stratejik Önemi ve Türkmenler", Avrasya Etüdler, C. 36, 2. bs., T.C. Türk İşbirliği ve Kalkınma idaresi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2009, s. 146.
• SAATÇİ, Suphi, Tarihi Gelişim İçinde Irak'ta Türk Varlığı, İstanbul 1996, s. 34-35.
• SARICAOĞLU, Fikret, Kitâb-ı Cihânnümâ li- Kâtib Çelebi, Ankara 2009, s. 435.
• SAYGIN, Selam, Irak Türkmenleri (1918- 1926), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans), Eskişehir 2010.
• SUPHİ, Saatçi, Irak Türkmen Boyları Oymaklar ve Yerleşime Bölgeleri, İstanbul 2009, s.23.
• TELAFERLİ, Cafer, Telafer’in özet tarihi, Bağdat 2012, s. 70.
• http://almadapaper.net/sub/03-1456/15.pdf, Erişim:10.10.2022, 11:00.
• https://kirkuknow.com/ar/news/62417, Erişim: 12.10.2022, 12:00.
• http://www.alnoor.se/article.asp?id=30476, 11.11.2022, 08:30.
• ar.m.wikipedia.org/wiki/قلعة_تلعفر, 15.11.2022, 10:00.
• http://www.bizturkmeniz.com/ar/index.php?page=article&id=101467, Erişim: 28.10.2022, 05:00.
• https://www.iraqcenter.net/vb/showthread.php?t=53560, Erişim: 01.12.2022, 01:00.
• Kişisel Görüşmeler ÇOLAKOĞLU, Rıza, 1953 doğumlu, Üniversite mezunu, şair, araştırmacı, yazar ve emekli Tarihi öğretmeni, Telafer merkez. (Görüşme: 10.02.2023).
• EFENDİOĞLU, Fuat, 1955 doğumlu, Üniversite mezunu, emekli öğretmen, Telafer merkez. (Görüşme: 23.02.2023).
• KADOŞ, Ahmet, 1955 doğumlu, Üniversite mezunu, emekli Tarihi öğretmeni uzmanı, Telafer merkez. (Görüşme: 23.02.2023).
• KAlAŞ, Mehdi, 1953 doğumlu, Üniversite mezunu, emekli öğretmen ve aşiret reisi, Telafer merkez. (Görüşme: 24.02.2023).
• KAPLAN, Nurettin, 1970 doğumlu, Üniversite mezunu, Mühendis, Musul. (Görüşme: 22.02.2023).
• KENE, Erşet, 1948 doğumlu, Üniversite mezunu, emekli Tuğgeneral, Musul merkezi (Görüşme: 25.03.2023).
• SELBİ, Adil, 1966 doğumlu, Üniversite mezunu ve aşiret reisi, Ankara, (Görüşme: 29.02.2023).
• SILOOĞLU, Ammar, 1990 doğumlu, Okumuş ve şair, Ankara. (Görüşme: 29.02.2023).
• ŞUCA, Hasan, 1948 doğumlu, Üniversite mezunu, Emekli hemşire ve aşiret reisi, Telafer merkez, (Görüşme: 26.02.2023).