TURKIY YOZMA YODGORLIKLAR TILIDA OT-KESIM VA UNING IFODALANISHI

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 29 - 44, 31.12.2023

Kasımcan Sadıkov

Öz

Geleneksel gramer çalışmalarında yüklemin isim soylu olarak nitelendirilen türü görecelidir. Çünkü isim cümlelerinin yüklemi her zaman isim, sıfat, zamir, sayı adı gibi kelimelerden oluşmayabilir. Böyle cümlelerde bizim yüklem olarak kabul ettiğimiz isim soylu kelimelerden sonra mantıken vurguyu ifade eden turur ~ durur (Özbekçede -dIr eki) vardır. İsim cümlelerinin tamamında yüklemin yerinde söz konusu bildirmeye ihtiyaç vardır, dolaysıyla bu tür “isim cümleler” aslında yüklemine göre fiil cümleleridir. Cümlede isim soylu yüklemler olarak algılanmasına rağmen sözdiziminde her zaman bir fiile ihtiyaç vardır.
Cümlede fiil dışındaki kelimelerin de yüklem olarak bulunabilmesini, konuşma ve yazılı metin oluşturmanın binlerce yıllık geçmişe sahip olarak tarihi lengüistik gelişime bağlamak mümkündür. Makalede Türkçe yazılı kaynaklar örneğinde isim cümleleri ve bu tür cümlelerin ortaya çıkmasındaki etkenler üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türk Yazıtları, Eski Türk Dili, Yüklem, İsim Soylu Yüklem, Bildirme.

Kaynakça

• ABDURAHMONOV, G’., RUSTAMOV, А., Qadimgi Turkiy Til, Taşkent 1982.
• AMANJOLOV, А.S., İstoriya i Teoriya Drevnetyurkskogo Pisma, Almatı 2003.
• HAKİMOV, М., Sharq manbashunosligi lug’ati, Taşkent 2013.
• MALOV, S.Y., Pamyatniki Drevnetyurkskoy Pismennosti, Moskova-Leningrad 1951.
• MUTALLİBOV, S., Mahmud Koshg’ariy, Turkiy so’zlar devoni (Devonu lug’atit-turk), I–III, Taşkent 1960-1963.
• SERTKAYA, O.F., Göktürk Tarihinin Meseleleri, Ankara 1995.
• SADIKOV, K., Ko’k turk Bitiglari: matn va uning tarixiy talqini, Taşkent 2004.
• SADIKOV, K., İlk va o’rta asrlarda yaratilgan turkiy hujjatlar, Taşkent 2016.
• SADIKOV, K., İlk orta asrlarda Markaziy Osiyoda kechgan etno-lingvistik jarayonlar, Taşkent 2018.
• ORKUN, H. N., Eski Türk Yazıtları, Ankara 1987.