HATİBOĞLU MUHAMMED’İN FERAHNÂME ESERİ HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME: BOSNA NÜSHASI ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 70 - 107, 31.12.2023

İsmail Taş

Öz

Ferahnâme, Hatiboğlu’nun en büyük eseri olarak bilinmektedir. Hatiboğlu’nun hayatı ilgili bilgilere bu eser sayesinde ulaşılmıştır. Eser, 829 (1426) yılında tamamlanmıştır. Ferahnâme, Darîr’in Yüz Hadis ve Yüz Hikâye tercümesinden faydalanılarak kaleme alınmış bir hadis tercümesidir. Bu bakımdan Ferahnâme’de hadis tercümelerinin daha iyi anlaşılabilmesi için bazı hikâyelere, dinî ve ahlâkî öğütlere yer verirken namaz, oruç, hac, niyet, ihlas, cömertlik gibi konuları işleyerek hadislerle İslâm dininin esaslarını öğretmeyi amaç edinen nazma yer verilmiştir. Eser, 6091 beyitlik didaktik bir mesnevi şeklinde yazılmıştır. Bütün eser fâ‘ilâtün/fâ‘ilâtün/fâ‘ilün vezniyle, mesnevî tarzında yazılmıştır, sadece bir yerinde Mef‘ûlü/fâ‘ilâtü/mefâ‘îlü/fâ‘ilün vezninde ve gazel tarzında kafiyelenmiş bir şiir görülmektedir.
Bir eserin nüshalarının çokluğu esere duyulan ilgiyi ve etki alanını göstermesi bakımından oldukça önemlidir. Ayrıca, elde edilen yeni nüshalar dönemlerine göre değerlendirilmekle zaman içerisindeki dil değişimini de görme ve inceleme imkanı sunmaktadır. Çalışmamızda, Hatiboğlu Muhammed’in Ferahnâme eseri üzerinde yapılan çalışmalarda yer almayan, karşılaştırmalı incelemesine yer verilmeyen Bosna nüshasının değerlendirilmesine yer verilmiştir. Özellikle, Ferahnâme eserinin diğer belli başlı nüshaları ile karşılaştırılmasına imkan verecek örnekler çalışmamızın metin kurgusunu oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hatiboğlu Muhammed, Ferahnâme, Bosna Nüshası, Ferâhnâme Değerlendirmesi.

Kaynakça

• Bahrü'l-hakayık, vr. 57a.
• COŞAN, M. Esad, Bahrü’l-Hakâ’ik, Hatiboğlu Muhammed, (Yayına Hazırlayan: Dr. İsmail Taş-Dr. Necdet Yılmaz), Transkripsiyonlu Tam Metin, Server Yayınları, İstanbul 2019.
• COŞAN, M. Esad, Hatiboğlu Muhammed ve Eserleri, Server İletişim Yayınları, İstanbul 2011
• COŞAN, M. Esad, Hatiboğlu Muhammed ve Eserleri, Server İletişim Yayınları, İstanbul 2008 (1. Baskı)
• DEMİR ÖZTÜRK, Nuray, “Beylikler Dönemi Tıp Metinlerinde Yapılan Türkçeleştirme ve Terim Çalışmaları Üzerine Bir İnceleme”, Gazi Türkiyat, 31: 37-52, Ankara 2022.
• DEMİR ÖZTÜRK, Nuray, Anadolu Türkçesinin Yazı Dili Olmasında Tercüme Tıp Metinlerinin Önemi, Yunus Emre-Mehmet Akif Armağanı Türk Dili Araştırmaları-I, Akçağ Yayınları, Ankara 2021
• DEMİR ÖZTÜRK, Nuray, Eski Anadolu Türkçesi Tıp Metinlerinin Telif Sebepleri, İslam Tetkikleri Dergisi-Journal of Islamic Review. Advanced online publication. https://doi.org/10.26650/iuitd.2021.995692, İstanbul 2021, s. 1-17.
• Derleme Sözlüğü (Türkiye Ağızları Sözlüğü): Rize, -Erzurum çevresi, Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, Ankara,Türk Dil Kurumu,1977, cilt: 9, L-R ( la - rüzgârlık )
• ERTAYLAN, İsmail H, Hatiboğlu, Bahrü'l-hakayık, İstanbul 1960
• Ferahnâme, İzzet Koyunoğlu Ktp., nr. 13290, vr. 169a
• Ferahnâme, vr. 100b.
• Ferahnâme, vr. 11a.
• İNALCIK, Halil, II. Mahmud, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 31. Ankara 2020, s. 164-172.
• Kastamonu Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü Ankara,Türk Dil Kurumu,1977, cilt: 9 L-R ( la - rüzgârlık )
• KÖPRÜLÜ, Fuat, "İbn Hatîb, Ferahnâme", TM, II (1928)
• KÖPRÜLÜ, Fuat, “Kitabiyat Tenkid ve Tahlilleri, İbn Hatib ve Ferahnâmesi”, Türkiyat Mecmuasu, II, İstanbul 1926, s. 465-538.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuat, Türkiyat Mecmuası, II, 1926
• Letâyifnâme, Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud, nr. 3326, vr. 12b.
• Letâyifnâme, vr. 70b.
• Letâyifnâme, vr. 8a.
• ÖZKAN, Mustafa, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Yay., İstanbul 2017.
• SEVİNÇLİ, Veysi, Hatiboğlu-Letâyifnâme I Giriş-İnceleme-Metin, II Sözlük, Töre Yay., İstanbul 2007.
• SEVİNÇLİ, Veysi, Letâyifnâme (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Van 1996 (Doktora Tezi)
• ŞAHİN, Hatice, Hatiboğlu Ferah-nâme (Dil Özellikleri-Metin-Söz Dizimi), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim Dalı, Malatya 1993.
• ŞAHİN, Hatice, Hatiboğlu- Ferahnâme, Bursa Türk Ocakları Yayınları, Bursa 2020.
• TAŞ, İsmail, 15. Yüzyıla Ait “Enfesü’l-Cevâhir” Adlı Yazma Üzerinde Dil İncelemesi (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul 2008
• TÜRK, Vahit, Hatiboğlu, Bahrü’l-Hakâyık, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 2009.
• Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü Ankara,Türk Dil Kurumu,1977 cilt: 9 L-R
• V. D. Smirnov, Mecmûa-i Müntehebât-ı Âsâr-ı Osmâniye, St. Petersburg 1903
• VURAL, Hanifi, Letayif-Name (giriş-transkripsiyonlu metin-gramatikal dizin), Atatürk Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Erzurum 1999.
• YEŞİLOĞLU, Banu, Hatiboğlu Muhammed’in Ferahnâme Adlı Eserinde Sıfatların Metinbilim ve Anlambilim Açısından İncelenmesi (Koyunoğlu Nüshası), Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Karabük 2023.
• YILDIRIM, Faruk, Osmaniye Adana ve Osmaniye İlleri Ağızları Sözlüğü, Türk Dil Kurumu, Ankara 2006 (2 cilt.)
• ZÜMRÜTLER, Hüsamettin, Hatiboğlu, Ferahname (transkribe metin), Erciyes Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erciyes 1994.