Tahâvî Akîdesi’ne Ehl-i Hadis Yorum: Sadruddin İbn Ebi’l-İz ve el-Akîdetü’t-Tahâviyye Şerhi

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 2, 53 - 72, 31.12.2017

İhsan Timür

Öz

Ebû Cafer et-Tahâvî tarafından kaleme alınan el-Akîdetü’t-Tahâviyye eseri, Mısır bölgesinde Ebû Hanîfe‟nin itikadî görüĢlerini aktaran erken döneme ait yegâne metindir. Ebû Hanîfe‟nin görüĢlerini herhangi bir tartıĢmaya girmeden muhtasar Ģekilde veren eser, temelde Ebû Hanîfe ile Ehl-i Sünnet‟in genel itikadî görüĢlerinin uyumunu ortaya koymayı hedefleyen bir içeriğe sahiptir. 6/12. yy‟dan itibaren Maturidî çevrelerce kaleme alınan Ģerh literatürü, el-Akîde metnini büyük ölçüde Maturidî görüĢlerle iliĢkilendirmiĢtir. Ancak el-Akîdetü’t-Tahâviyye‟nin, gerek Ehl-i Sünnet‟in genel görüĢlerini içeren muhtasar niteliği gerekse de yazarı Tahâvî‟nin öne çıkan hadisçi kimliği, metnin kimi kesimlerce Ehl-i Hadis/Hadis Taraftarlığıyla iliĢkilendirilmesine yol açmıĢtır. Söz konusu iliĢkilendirmeyi yapan ilk isim ise metin üzerine Ehl-i Hadis çizgisinde bir de Ģerh kaleme almıĢ olan Sadruddin Ġbn Ebi‟l-Ġz‟dir (ö. 792/1390). Bu çalıĢma, Ġbn Ebi‟l-Ġz‟in söz konusu Ģerhini üretildiği bağlam ve içinde yer aldığı düĢünce geleneğiyle birlikte kapsamlı bir Ģekilde incelemeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Ebû Cafer et-Tahâvî, el-Akîdetü’t-Tahâviyye, Ġbn Ebi‟l-Ġz, ġerhu’l-Akîdeti’t-Tahâviyye, Ehl-i Hadis

Interpretation of Ahl al-Hadith on The Creed of at-Tahawi: Ibn Abi Al-Iz and Sharh al-Aqidah al-Tahawiyyah

Öz

al-Aqidah al-Tahawiyyah written by Abu Jafar al-Tahawi is the sole text in Egypt which contains theological views of Abu Hanifah. This text content to gives opinions of Abu Hanifah without any discussion and reveals that his opinions compatible with Ahl al-Sunna. From the 6/12th century commentaries written by Maturidi scholars, based the al-Aqidah on the Maturidi theology tradition. However, al-Aqidah al Tahawiyyah has been associated with Ahl al-Hadith/Hadith Supporter due to brief nature which includes general views of the Ahl al-Sunnah and traditionist identity of al-Tahawi. The first name to make this association is Sadr ad-din Ibn Abi al-Iz (792/1390), who wrote the commentary on the Ahl al-Hadith line on the al-Aqidah. This study aims to analyse in a holistic manner Sharh al-Aqidah al-Tahawiyyah with the context that produced and tradition of thought that takes place.

Anahtar Kelimeler

Abu Jafar al-Tahawi, al-Aqidah al-Tahawiyyah, Ibn Abi Al-Iz, Sharh al-Aqidah al-Tahawiyyah

Kaynakça

• Abdülaziz b. Ġbrahim b. Kasım. ed-Delîl Ġle’l-Mutuni’l-Ġlmiyye. Riyad: Dâru‟s-Sumey‟i, 1420/2000.
• el-Akhisârî, Hasan Kafi el-Bosnevî. Nûru’l-Yakîn fî Usûli’d-Dîn fî ġerhi Akâidi’t-Tahâvî. Dirase ve Tahkik: Zühdi AdilufiteĢ el-Bosnevî. Riyad: Mektebetü'l-Ubeykan, 1418/1997.
• Eyub Ali, K. M. “Tahâviyye”. trc. Ahmet Demirhan. Ġslam DüĢüncesi Tarihi içinde. ed. M. M. ġerif., 1: 279-293, Ġstanbul: Ġnsan Yayınları, 1990.
• Fevzân, Salih b. Fevzan b. Abdillah. et-Talikâtü’l-Muhtasar ala Metni’l-Akîdeti’t-Tahâviyye. Dâru‟l-Asıme li‟n-NeĢr ve‟t-Tevzi, tsz. Ğuneymî, Abdulahir Hammad. el-Menhatu’l-Ġlâhiyye fi Tehzîbi ġerhi’t-Tahâviyye li’l-Ġmam Ali b. Ebi’l-iz el-Hanefî. Dâru Ġbn Cevzî, 1425.
• Hindî, Sirâcuddin Ebû Hafs Ömer b. Ġshak el-Gaznevî. ġerhu Akîdeti’l-Ġmâmi’t-Tahâvî. thk. ġeyh Hâzim el-Keylânî el-Hanefî-Muhammed Abdulkadir Nessâr. Kahire: Dârâtu‟l-Karaz, 2009.
• Humeyyis, Muhammed. Gençler Ġçin Akaid Dersleri: Tahâvî ġerhi. trc. M. Emin Akın. Ġstanbul: Guraba Yayınları, 1429/2008.
• Humeyyis, Muhammed. Ġmam Ebû Hanîfenin Ġtikat Esasları. trc. Ahmet Ġyibildiren-Mustafa Öztürk. Ġstanbul: Ğuraba Yayınları, 1434/2013.
• Ġbn Ebi‟l-Ġz, Sadruddin Ali b. Ali. et-Tenbîh ala MüĢkilâti’l-Hidâye. thk. Abdülhakim b. Muhammed ġakir. Riyad: Mektebetü‟r-RüĢd, 2003/1424.
• Ġbn Ebi‟l-Ġz, Sadruddin Ali b. Ali. ġerhu’l-Akîdeti’t-Tahâviyye. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türki-ġuayb el-Arnavut. Beyrut: er-Risaletu‟l-Alemiyye, 1433/2012.
• Ġbn Hacer el-Askalanî. Ġnbau’l-Ğumr bi Enbai’l-Umr. thk. Hasan HabeĢi. Kahire: Lecnetü Ġhyai‟t-Türasi‟l-Ġslamî, 1389/1969.
• Ġbn Hacer el-Askalanî. Refu’l-Isr an Kudâti’l-Mısr. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetu‟l-Hanci 1418/1998.
• Kalaycı, Mehmet. “EĢarilik ve Maturidiliği UzlaĢtırma GiriĢimleri: Tacuddin es-Sübki ve Nuniyye Kasidesi”. Dini AraĢtırmalar 14, sy. 40 (2012), 112-131.
• Kârî, Ebu‟l-Hasan Ali b. Sultan. Ġmam Azam Fıkh-ı Ekber Aliyyül-Kari ġerhi. çev. Yunus Vehbi Yavuz. Ġstanbul: Çağrı Yayınları, 1979.
• Kevserî, Muhammed Zahid. el-Hâvî fi Sireti’l-Ġmam Ebî Cafer et-Tahâvî. Kahire: Mektebetü‟l-Ezheriyye li‟t-Turas, 1419/1999.
• Koca, Ferhat - M. Sait Özervarlı, “Ġbn Teymiyye Takiyyüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı Ġslam Ansiklopedisi. 20: 391-413, Ankara: TDV Yayınları.
• Koca, Ferhat. “Ġbn Ebul-Ġz”. Türkiye Diyanet Vakfı Ġslam Ansiklopedisi. 19: 468-470. Ankara: TDV Yayınları.
• Konevî, Cemâluddin Mahmud b. Ahmed. el-Kalâid fî ġerhi’l-Akâid. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi-Malatya Darende Ġlçe Halk Kütüphanesi, nr: 220, 1b-109a.
• Makrîzî, Takiyyuddin Ahmed b. Ali. Dürerü’l-Ukûdi’l-Ferîde fi Teracimi’l-Ayani’l-Müfîde. thk. Mahmud el-Celili. Beyrut: Dâru‟l-Ğarbi‟l-Ġslamî, 1423/2002.
• Muslih, Halid b. Abdillah. ġerhu’l-Akîdeti’t-Tahâviyye. y.y, tsz.
• Nâsırî, Necmuddin Menkûbers. en-Nûru’l-Lâmi’ ve’l-Burhânu’s-Sâti’. Köprülü Kütüphanesi-Fazıl Ahmed PaĢa, nr: 848/2, 16a-264a.
• Nesefî, Ebu‟l-Muîn Meymun b. Muhammed. Tabsıratu’l-Edille fi Usuli’d-Dîn. thk. Hüseyin Atay. Ankara: Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Yayınları, 2004.
• Polat, Ahmet Fethi. “ġerhu‟l-Akîdeti‟t-Tahâviyye”. Selçuk Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (2000), 505-530.
• Râcihî, Abdülaziz b. Abdillah. el-Hidâyetü’r-Rabbâniyye fi ġerhi’l-Akîdeti’t-Tahâviyye: Akîdetu Ehli’s-Sünne ve’l-Cemaa. Riyad: Dâru‟t-Tevhid, 1430/2009. 13
• Sübkî, Tacuddin Ebû Nasr Abdülvehhab b. Ali. Muîdu’n-Niam ve Mubidu’n-Nikam. Beyrut: Müessesetü‟l-Kutubi‟s-Sekafiyye 1407/1986.
• Sübkî, Tacuddin Ebû Nasr Abdülvehhab b. Ali. Tabakatu’Ģ-ġafiiye. thk. Abdülfettah Muhammed el-Hulv-Mahmud Muhammed et-Tanahi. Kahire Dâru Ġhyâi Kutubi‟l-Arabî, 1383/1964.
• ġeybânî, ġerefuddin Ebu‟l-Fadl Ġsmail b. Ġbrahim. ġerhu Akâidi’t-Tahâvî. Köprülü Kütüphanesi-Fazıl Ahmed PaĢa, nr: 847/2, 15b-45b.
• Temîmî, Takiyyuddin Abdülkadir. et-Tabakâtü’s-Seniyye fi Terâcimil-Hanefiyye. Nuruosmaniye Kütüphanesi, nr: 3391, 1b-465b.
• Timür, İhsan. “Tahavi‟nin Akide ġerhlerinde Ġtikadi FarklılaĢmalar”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2016.
• Türkistânî, ġucauddin Hibetullah b. Ahmed. ġerhu’l-Akîdeti’t-Tahâviyye. Süleymaniye Kütüphanesi-Pertev PaĢa, nr: 650, 7b-70a.