SORUMLULUK KİŞİLİK ÖZELLİĞİNİN ÇEVRE BİLİNÇLİ TÜKETİME ETKİSİNDE HEDONİK TÜKETİM VE MATERYALİZMİN ARACI ROLÜ

Yıl 2024, , 483 - 513, 30.12.2024

Emre Özsalman , Sami Sever , Kahraman Çatı

https://doi.org/10.36543/kauiibfd.2024.019

Öz

Üretim toplumundan tüketim toplumuna geçiş dünya ekosisteminin tahribatını da artırmıştır. Buna karşın satın alma ve tüketim davranışında çevresel kaygılarla hareket eden ve çevreye negatif etkisi olan ürünleri satın almaktan uzak duran tüketicilerin sayısı da gün geçtikçe artmaktadır. Kişilik özellikleri bireyleri çevreci davranışa yönelten en önemli faktörden biri olarak kabul edilmektedir. Bu çalışmada sorumluluk bilinci ile hareket etme kişilik özelliğinin çevre bilinçli tüketime etkisinde hedonik tüketim ve materyalizmin aracı rolü incelenmiştir. Nicel araştırma yöntemi ile gerçekleştirilen çalışmanın verileri anket tekniği ile 562 denekten toplanmıştır. Araştırmada hedonizm ve çevre bilinçli tüketim tek boyut üzerinden; sorumlu kişilik özelliği, planlı ve dikkatli olma boyutları üzerinden; materyalizm ise lüks eğilimi ve yoksunluk hissiyatı boyutları üzerinden ele alınmıştır. Araştırma sonucunda sorumluluk kişilik özelliği alt boyutlarının (dikkatli olma, planlı olma) çevre bilinçli tüketim davranışı üzerindeki etkisinde materyalizmin alt boyutlarından lüks tüketim eğiliminin aracı etkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çevre bilinçli tüketim, sorumluluk, hedonizm, materyalizm

Etik Beyan

Bu çalışmada "Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi" kapsamında belirtilen tüm kurallara uyulmuştur. Yönergenin "Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırı Eylemler" başlıklı ikinci bölümünde belirtilen eylemlerin hiçbiri gerçekleştirilmemiştir. Etik değerlendirme İnönü Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu tarafından yapılmış olup 12.01.2024 tarih ve 25 sayılı kararla etik onayı verilmiştir.

THE MEDIATING ROLE OF HEDONIC CONSUMPTION AND MATERIALISM IN THE EFFECT OF THE CONSCIENTIOUSNESS PERSONALITY TRAIT ON ENVIRONMENTALLY CONSCIOUS CONSUMPTION

Öz

The transition from a production society to a consumption society has increased the destruction of the world's ecosystem. However, a growing number of customers are making efforts to lessen the impact of their purchases on the environment. To identify the determinants of influence on purchasing behavior, the mediating role of materialism and hedonic consumption in the relationship between conscientiousness and environmentally conscious consumption was investigated in this study. Quantitative research was used to collect data from 562 people through a survey technique. While environmentally conscious consumption and hedonism were investigated in one dimension, materialism was investigated in the dimensions of luxury tendency and feeling of deprivation, and the personality trait of conscientiousness was investigated in the dimensions of being planned and careful. Results of the study reveal that the luxury consumption tendency has a mediating impact on the relationship between sub-dimensions of conscientiousness personality traits (being careful, being planned) and environmentally conscious consumption behavior.

Anahtar Kelimeler

Environmental conscious consumption, conscientiousness, hedonic consumption, materialism

Kaynakça

• Abdollahi, A., Hosseinian, S., Karbalaei, S., Beh‐Pajooh, A., Kesh, Y., & Najafi, M. (2017). The big five personality traits and environmental concern: the moderating roles of individualism/collectivism and gender. Romanian Journal of Applied Psychology, 1, 1-9.
• Açıkalın, S. (2017). Hedonik ve faydacı tüketim bağlamında tüketici davranışlarının incelenmesi: Gençlerin hedonik tüketim eğilimlerini belirlemeye yönelik bir araştırma. Journal of International Social Research, 10(48), 570-585.
• Adıgüzel, Z., Çakir, F. S., & Atalay, A. (2021). The mediation role of perceived organizational support in the effect of workplace spirituality on job control and organizational citizenship. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 35(1), 125–149.
• Akdeniz Ar, A. (2011). Yeşil Pazarlama: Tekstil Sektöründen Örneklerle (1. Bs.). İstanbul: Beta Basım Yayın Dağıtım.
• Akdoğan, L., & Durmaz, Y. (2021). Kişilik özelliklerinin bilinçli tüketim davranışı üzerine etkisinin incelenmesine yönelik bir çalışma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(2), 782-814.
• Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S., & Yıldırım, E. (2010). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri SPSS uygulamaları. Sakarya: Sakarya Kitabevi.
• Aracıoğlu, B., & Tatlıdil, R. (2009). Tüketicilerin satin alma davranışında çevre bilincinin etkileri. Ege Akademik Bakış Dergisi, 9(2), 435-461.
• Awais, M., Samin, T., Gulzar, M. A., Hwang, J., & Zubair, M. (2020). Unfolding the association between the big five, frugality, e-mavenism, and sustainable consumption behavior. Sustainability, 12(2), 490.
• Ay, C., & Ecevit, Z. (2005). Çevre bilinçli tüketiciler. Akdeniz İ.İ.B.F Dergisi, 5(10), 238-263.
• Aytekin, P. (2007). Yeşil pazarlama stratejileri. Sosyal Bilimler, 5(2), 1-20.
• Babin, B. J., Darden, W. R., & Griffin, M. (1994). Work and/or fun: Measuring hedonic and utilitarian shopping value. The Journal of Consumer Research, 20(4), 644.
• Baron, R. M., & Kenny, D. A. (1986). The moderator-mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of Personality And Social Psychology, 51, 1173–1182.
• Başlar, E. K., & Bozbay, Z. (2019). Kişilik özellikleri, materyalizm ve statü tüketiminin kompulsif satin alma üzerindeki etkilerinin incelenmesi. Pamukkale University Journal of Social Sciences Institute.
• Batra, R., & Ahtola, O. T. (1991). Measuring the hedonic and utilitarian sources of consumer attitudes. Marketing Letters, 2(2), 159–170.
• Benet-Martinez, V., & John, O. P. (1998). Los Cinco Grandes across cultures and ethnic groups: Multitrait-multimethod analyses of the Big Five in Spanish and English. Journal of Personality and Social Psychology, 75(3), 729-750.
• Bhardwaj, V., & Manchiraju, S. (2017). The role of impulse buying, hedonism, and consumer knowledge towards sustainable consumption of fast fashion. International Textile and Apparel Association (ITAA) Annual Conference Proceeding.
• Bosnjak, M., Galesic, M., & Tuten, T. (2007). Personality determinants of online shopping: Explaining online purchase intentions using a hierarchical approach. Journal of Business Research, 60(6), 597-605.
• Bozkurt, S. (2021). Pazarlama alanında en sık kullanılan process makro modellerinin veri setleriyle incelenmesi. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Bozpolat, C. (2021). Çevresel kaygının ve algılanan pazar etkisinin yeşil ürün satın alma davranışındaki rolü. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12(24), 702-727.
• Brown, K. W., & Kasser, T. (2005). Are psychological and ecological well-being compatible? The role of values, mindfulness, and lifestyle. Social Indicators Research, 74(2), 349-368.
• Bulgur, N. E. (2022). Ulusal tez merkezinde yer alan kişilik tipleri çalışmalarının bibliyometrik analizi. Yıldız Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 119-127.
• Burhan, N. A. S., Keshminder, J. S., Sabri, M. F., Salleh, F., Afthanorhan, A., & Joey, C. (2022). Materialism and Big-Five personality traits shaping Low-Income university students’ compulsive Online-Buying behavior. Pertanika Journal of Social Sciences and Humanities, 30(4), 1931–1953.
• Can, F., & Çağan, H. Ö. (2024). Farklı kişilik tiplerinin sürdürülebilir tüketim davranışı açısından değerlendirilmesi: A tipi ve B tipi kişilik üzerine bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 16(1), 423-436.
• Cheng, Z. H., Chang, C. T., & Lee, Y. K. (2020). Linking hedonic and utilitarian shopping values to consumer skepticism and green consumption: The roles of environmental involvement and locus of control. Review of Managerial Science, 14(1), 61-85.
• Choi, D., & Johnson, K. K. (2019). Influences of environmental and hedonic motivations on intention to purchase green products: An extension of the theory of planned behavior. Sustainable Production and Consumption, 18, 145–155.
• Collier, J. E. (2020). Applied structural equation modeling using amos: Basic to advanced techniques. New York London: Routledge.
• Coşkun, R., Altunışık, R., & Yıldırım, E. (2019). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: SPSS uygulamalı. Sakarya: Sakarya yayıncılık.
• Costa, P. T., & McCrae, R. R. (1995). Domains and facets: Hierarchical personality assessment using the revised neo personality inventory. Journal of Personality Assessment, 64(1), 21-50.
• Demirkol, A., & Aslan, S. (2021). Holland’ın tipolojisi, bağlanma ve beş faktör kişilik kuramı üzerine bir derleme çalışması. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 5(3), 1127–1150.
• Dikmenli, Y., & Konca, A. S. (2016). Validity and reliability study of environmental consciousness scale. Journal of Theory and Practice in Education, 12(6), 1273-1289.
• Doğrul, Ü. (2012). Elektronik alişveriş davranışında faydacı ve hedonik güdülerin etkisi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 14(1), 321-331.
• Duong, C. D. (2022). Big Five personality traits and green consumption: Bridging the attitude-intention-behavior gap. Asia Pacific Journal of Marketing and Logistics, 34(6), 1123–1144.
• Durna, U. (2010). A tipi ve B tipi kişilik yapıları ve bu kişilik yapılarını etkileyen faktörlerle ilgili bir araştırma. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 19(1), 275-290.
• Eastman, J. K., Goldsmith, R. E., & Flynn, L. R. (1999). Status consumption in consumer behaviour: Scale development and validation. Journal of Marketing Theory and Practice, 7(3), 41-52.
• Fatoki, O. (2020). Personality traits and green purchasing behaviour of young consumers. Journal of Management Information and Decision Sciences, 23, 254-261.
• Fornell, C., & Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of Marketing Research, 18(1), 39-50.
• Fraj, E., & Martinez, E. (2006). Environmental values and lifestyles as determining factors of ecological consumer behaviour: An empirical analysis. Journal of Consumer Marketing, 23(3), 133-144.
• Friedman, H. S., & Schustack, M. W. (1999). Personality: Classic theories and modern research. Boston, MA: Allyn and Bacon. (5. bs). MA: Allyn and Bacon.
• Fromm, E. (1989). Yeni bir insan yeni bir toplum. Ankara: Say Yayınları.
• Good, J. (2007). Shop ’til we drop? Television, materialism and attitudes about the natural environment. Mass Communication and Society, 10(3), 365-383.
• Guido, G. (2006). Shopping motives, big five factors, and the hedonic/utilitarian shopping value: An integration and factorial study. Innovative Marketing, 2(2), 57-67.
• Gürbüz, S. (2019). Sosyal bilimlerde aracı, düzenleyici ve durumsal etki analizleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Gürbüz, S. (2021). AMOS ile yapısal eşitlik modellemesi temel ilkeler ve uygulamalı analizler (2. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Hayes, A. F., & Scharkow, M. (2013). The relative trustworthiness of inferential tests of the indirect effect in statistical mediation analysis: Does method really matter?. Psychological Science, 24(10), 1918–1927.
• Hirschman, E. C., & Holbrook, M. B. (1982). Hedonic consumption: Emerging concepts, methods and propositions. Journal of Marketing, 46(3), 92-101.
• Hirsh, J. B. (2010). Personality and environmental concern. Journal of Environmental Psychology, 30(2), 245-248.
• Hopkinson, G. J., & Pujari, D. (1999). A factor analytic study of the sources of meaning in hedonic consumption. European Journal of Marketing, 33(3-4), 273-294.
• Hurst, M., Dittmar, H., Bond, R., & Kasser, T. (2013). The relationship between materialistic values and environmental attitudes and behaviors: A meta-analysis. Journal of Environmental Psychology, 36, 257–269.
• Karagöz, Y. (2019). SPSS ve AMOS uygulamalı nicel-nitel-karma bilimsel araştırma yöntemleri ve yayın etiği. (2. Basım). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Karahan, M. O., & Söylemez, C. (2019). Tüketicilerin kompulsif satın alma davranışını etkileyen faktörler: Bir uygulama. İşletme Araştırmaları Dergisi, 11(3), 1961-1975.
• Karancı, A., Dirik, G., & Yorulmaz, O. (2007). Eysenck kişilik anketi-gözden geçirilmiş kısallmış formu’nun (EKA-GGK) Türkiye’de geçerlik ve güvenilirlik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 18(3), 1-8.
• Kasser, T. (2016). Materialistic values and goals. Annual Review of Psychology, 67(1), 489-514.
• Kaynak, R., & Ekşi, S. (2014). Effects of Personality, Environmental and Health Consciousness on Understanding the Anti-consumptional Attitudes. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 114, 771-776.
• Kaypak, Ş. (2011). Küreselleşme sürecinde sürdürülebilir bir kalkınma için sürdürülebilir bir çevre. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2011(1), 19-33.
• Kilbourne, W., & Pickett, G. (2008). How materialism affects environmental beliefs, concern, and environmentally responsible behavior. Journal of Business Research, 61(9), 885-893.
• Lampe, M., & Gazdat, G. M. (1995). Green marketing in Europe and the United States: An evolving business and society interface. International Business Review, 4(3), 295-312.
• Laroche, M., Bergeron, J., & Barbaro-Forleo, G. (2001). Targeting consumers who are willing to pay more for environmentally friendly products. Journal of Consumer Marketing, 18(6), 503-520.
• Limont, W., Dreszer-Drogorób, J., Bedyńska, S., Śliwińska, K., & Jastrzebska, D. (2014). “Old wine in new bottles”? Relationships between overexcitabilities, the Big Five personality traits and giftedness in adolescents. Personality and Individual Differences, 69, 199-204.
• Lu, L., Chang, H., & Chang, A. (2013). Consumer Personality and green buying intention: The mediate role of consumer ethical beliefs. Journal of Business Ethics, 127(1), 205–219.
• Mai, N. T. T. (2019). An investigation into the relationship between materialism and green purchase behavior in Vietnam and Taiwan. Journal of Economics and Development 21(2), 247–258.
• Manchanda, R. (2014). Materialism and green purchase behaviour-relationship analysis. Journal of Arts, Science & Commerce, 5(4), 172-184.
• Milfont, T. L., & Sibley, C. G. (2012). The big five personality traits and environmental engagement: Associations at the individual and societal level. Journal of Environmental Psychology, 32(2), 187-195.
• Mount, M. K., Barrick, M. R., Scullen, S. M., & Rounds, J. (2005). Higher-order dimensions of the Big Five personality traits and the Big Six vocational interest types. Personnel Psychology, 58(2), 447-478.
• Mowen, J. C., & Spears, N. (1999). Understanding compulsive buying among college students: A hierarchical approach. Journal of Consumer Psychology, 8(4), 407-430.
• Odabaşı, Y. (2006). Tüketim kültürü. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Otero-López, J. M., & Villardefrancos, E. (2013). Five-Factor Model personality traits, materialism, and excessive buying: A mediational analysis. Personality and Individual Differences, 54(6), 767-772.
• Öz, S., & Tatlı, E. (2021). Kişilik özellikleri ile hedonik tüketim değerleri arasındaki ilişki üzerine bir inceleme. İzlek Akademik Dergi, 4(1), 16-44.
• Özdemir, N., & Sunaoğlu, Ş. K. (2023). Karanlık üçlü kişilik özelliklerinin sürdürülebilir tüketim davranışına etkisi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 56, 377-397.
• Özgül, E. (2011). Tüketicilerin sosyo-demografik özelliklerinin hedonik tüketim ve gönüllü sade yaşam tarzları açısından değerlendirilmesi. Ege Akademik Bakış, 11(1), 25-38.
• Park, E. J., Kim, E. Y., & Forney, J. C. (2006). A structural model of fashion-oriented impulse buying behavior. Journal of Fashion Marketing and Management, 10(4), 433-446.
• Parker, R. S., Haytko, D., & Hermnans, C. (2009). The perception of materialism in a global market: a comparison of younger Chinese and United States consumers. Journal of International Business and Cultural Studies, 1-13.
• Peattie, K. (1999). Trappings versus substance in the greening of marketing planning. Journal of Strategic Marketing, 7(2), 131-148.
• Peattie, K. (2001). Towards sustainability: The third age of green marketing. The Marketing Review, 2(2), 129–146.
• Pettus, A. M., & Giles, M. B. (1987). Personality characteristics and environmental attitudes. Population and Environment, 9(3), 127-137.
• Rae Perry, S. (2003). Big five personality traits and work drive as predictors of adolescent academic performance. [Doctorate Dissertation, The University of Tennessee].
• Rassuli, K. M., & Hollander, S. C. (1986). Desire-induced, innate, insatiable?. Journal of Macromarketing, 6(2), 4-24.
• Ribeiro, J. D. A., Veiga, R. T., & Higuchi, A. K. (2016). Personality traits and sustainable consumption. Revista Brasileira de Marketing, 15(3), 297-313.
• Richins, M. L., & Dawson, S. (1992). A consumer values orientation for materialism and its measurement: Scale development and validation. Journal of Consumer Research, 19(3), 303.
• Roberts, J. A., & Bacon, D. R. (1997). Exploring the subtle relationships between environmental concern and ecologically conscious consumer behavior. Journal of Business Research, 40(1), 79–89.
• Rose, P. (2007). Mediators of the association between narcissism and compulsive buying: The roles of materialism and impulse control. Psychology of Addictive Behaviors, 21(4), 576-581.
• Saydan, R., & Kanıbir, H. (2007). Üniversiteli tüketicilerin ‘çevreci tüketim’ tutumları ve satın alma davranışlarına etkileri. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(2), 213-242.
• Sekaran, U. (2003). Research methods for business: A skill-building approach (4th ed.). John Wiley & Sons.
• Sevgili, F. (2012). Değerler-tüketim ilişkisinde materyalizm ve değer-eşya temsilinin aracı rolü [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Solunoğlu, A., & İkiz, A. N. (2020). Beş faktör kişilik özelliklerinin hedonik tüketim üzerine etkisinin incelenmesi. Journal of Business Research - Turk, 12(3), 2344-2361.
• Somer, O., Korkmaz, M., & Tatar, A. (2002). Beş faktör kişlilik envanteri’nin geliştirilmesi-I: Ölçek ve alt ölçeklerin oluşturulması. Türk Psikoloji Dergisi, 17(49), 21-33.
• Sreen, N., Purbey, S., & Sadarangani, P. (2020). Understanding the relationship between different facets of materialism and attitude toward green products. Journal of Global Marketing, 33(5), 396-416.
• Troisi, J. D., Christopher, A. N., & Marek, P. (2006). Materialism and money spending disposition as predictors of economic and personality variables. North American Journal of Psychology, 8(3), 421-436.
• Voss, K. E., Spangenberg, E. R., & Grohmann, B. (2003). Measuring the hedonic and utilitarian dimensions of consumer attitude. Journal of Marketing Research, 40(3), 310-320.
• W. Belk, R. (1984). Cultural and historical differences in concepts of self and their effects on attitudes toward having and giving. Advances In Consumer Research, 11(1), 753-760.
• Wojciechowska, P. (2017). Influence of personality on buying behaviour: A cross- cultural study comparing Poland and the UK. Journal of Marketing and Consumer Behaviour in Emerging Markets, 2017(2), 54-76.
• Wong, V., Turner, W., & Stoneman, P. (1996). Marketing strategies and market prospects for environmentally-friendly consumer products. British Journal of Management, 7(3), 263-281.
• Wood, V. F., & Bell, P. A. (2008). Predicting interpersonal conflict resolution styles from personality characteristics. Personality and Individual Differences, 45(2), 126-131.
• Yang, X., & Zhang, L. (2021). Understanding residents’ green purchasing behavior from a perspective of the ecological personality traits: the moderating role of gender. The Social Science Journal, 1–18.
• Yılmaztürk, Y., & Akdoğan, Ç. (2023). Materyalizmin sürdürülebilir tüketim davranışına etkisi: Yeşil satın alma niyetinin aracılık rolü. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(27), 51-82.
• Zimbardo, P. G., & Boyd, J. N. (1999). Putting time in perspective: A valid, reliable individual-differences metric. Journal of Personality and Social Psychology, 77(6), 1271–1288.