İslam Kenti: Eleştirel Bir Değerlendirme

Yıl 2020, , 386 - 402, 30.10.2020

Ülke Evrim Uysal

https://doi.org/10.36543/kauiibfd.2020.ek1.018

Öz

İslam ve kent arasındaki yakın ilişki, İslam’ın doğuşu ve yayılmasını izleyen dönemde başta Ortadoğu, Kuzey Afrika, Güney Avrupa ve Orta ve Uzak Asya’da olmak üzere birçok yeni kentin kurulduğu, ardından bu kentlerde ve İslam devletlerinin egemenliğine geçen yerleşimlerde yeni siyasi ve idari mekanizmalar oluşturularak farklı bir kentsel uygarlığın ortaya çıkması gibi yüzyıllar süren bir dönüşümün incelenmesiyle kolaylıkla tespit edilebilir. Medine merkezli İslam devletinin daha kuruluşundan itibaren kent merkezli bir siyasi yapılanmaya dayanması ve çok sayıda farklı İslam devletinin mimariden sanata, idari teşkilattan hukuka kent temelli bir uygarlığa sahip olması bu yakın ilişkinin tarihsel arka planını oluşturur. Tüm bu somut verilere rağmen kentsel çalışmalar alanındaki ilk bilimsel yapıtların Avrupa kentlerinin incelenmesine odaklanması ve Avrupa dışındaki kentlerin ve kentsel yapıların ihmali, İslam kentlerinin kuramsal olarak analiz edilmesine engel oldu. Özellikle Şehir isimli çalışmasıyla Avrupa kentlerine odaklanan Weber’den itibaren kentsel çalışmalar alanında uzun süre egemen olan Avrupa-merkezcilik, siyasi özerkliğe ve sivil toplum yapısına sahip olmadığı öne sürülen ‘Doğu’ kentlerinin uzun süre görmezden gelinmesine neden oldu. Dahası, Weber’in özerklik ve kimlik gibi ayırt edici özellikleri bulunmayan, birbirlerinden farksız olarak nitelediği İslam kentlerine yönelik Oryantalist yaklaşımı, özünde Weberci, Self-oryantalist bir ‘İslam Kenti’ kavramını doğurdu. Avrupa kentlerindeki yapılı çevrenin ve özerk kurumların İslam kentlerinde de var olduğunu iddia eden ve Weber’in çalışmalarındaki kavramların İslami karşılıklarını bulmaya çalışan kimi araştırmacılar, temelde Weber’in Avrupa-merkezciliğini reddetmemiş oldular. Bu iki yaklaşıma da mesafeli olan bu çalışmada İslam ve kent özdeşliği vurgulanarak, Oryantalist Weberci ve Self-oryantalist ‘İslam Kenti’ yaklaşımları eleştirel bir şekilde değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Kenti, Max Weber, Kentleşme, Oryantalizm, Self-Oryantalizm

Kaynakça

• Abdurrahim, M. (1997). Hukuki Kurumlar, Serjeant, R. B. (der) İslam Şehri içinde, 49-61. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Abu-Lughod, J. L. (1987). The Islamic city–Historic myth, Islamic essence and contemporary relevance. International Journal of Middle East Studies, 19(2), 155-176.
• Bıçakçı, H. & Yıldırım, C. İslam Uygarlığında Kent ve Kentleşme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 541-561.
• Burckhardt, T. (1997). Fez. Serjeant, R. B. (der) İslam Şehri içinde, 213-225. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Çelik, C. (2012). İslam Şehri’nden Şehir İslam’ına: Tarihsel Tecrübeden Sosyolojik Pratiğe Şehrin Medeniyet Kodları. Milel ve Nihal, 9(3), 137-156.
• Demirci, M. (2003). İslam’da şehir ve şehrin sosyal dinamikleri. İstem, (2), 129-146.
• Eldem, E, Goffmann D & Master, B. (2012). Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti Halep, İzmir ve İstanbul. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Farabi. (2017). İdeal Devlet. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Feighery, W. G. (2012). Tourism and self-Orientalism in Oman: a critical discourse analysis. Critical Discourse Studies, 9(3), 269-284.
• Goody, J. (2015). Rönesanslar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Hourani, A. H. (1970). The Islamic city in the light of recent research. The Islamic city. A coloquium (9-24).
• İbn-i Battuta Tanci, E. A. M. (2018). İbn-i Battuta Seyahatnamesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İbn-i Haldun. (2018). Mukaddime. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İnalcık, H. (2018). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Lapidus, I. M. (1984). Muslim cities in the later Middle Ages. CUP Archive.
• LeTourneau, R (1955). Social change in the Muslim cities of North Africa. American Journal of Sociology, 60 (6), 527-535.
• Lewis, B. (1993). The Islamic Guilds. The Economic History Review, 8 (1), 20-37.
• Marx, K (2011). Kapital: Ekonomi Politiğin Eleştirisi. İstanbul: Yordam Yayınları.
• Marçais, W (1928), L’Islamisme et la vie urbaine”. L’Academie des Inscriptions et Belles-Lettres. Comptes Rendus, 86-100.
• Özel, N. B. (2005). André Raymond: Arap Şehir Tarihinde Bir Dönüm Noktası. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (6), 571-588.
• Peacock, A. C. S. (2016). Selçuklu Devletinin Kuruluşu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Raymond, A. (1994). Islamic city, Arab city: Orientalist myths and recent views. British Journal of Middle Eastern Studies, 21(1), 3-18.
• Raymond, A. (2008). The Spatial Organization of the City. The City in the Islamic World içinde, 47-70. Brill.
• Raymond, A. (2018). Osmanlı Döneminde Arap Kentleri. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Said, E. (1978). Orientalism. Penguin Books.
• Sauvaget J. (1941). Alep: essai sur le développement d’une grande ville syrienne, des origines au milleu du XIXe siécle. P. Geuthner.
• Starr, S. F. (2019). Kayıp Aydınlanma: Arap Fetihlerinden Timur’a Orta Asya’nın Altın Çağı. İstanbul: Kronik Kitap.
• Weber, M. (2015). Şehir, Modern Kentin Oluşumu: İstanbul: Yarın Yayınları.
• Wittfogel, K. A. (1957). Oriental Despotism: A Study of Total Power. Yale University Press.
• Yıldız, Ş. (2011). What Does Make a City Islamic? International Journal of Business and Social Science, 2(8), 199-201.
• Yılmaz, C. VII-IX. YY İslam Şehri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(6), 109-138.
• Yılmaz, G. (2014). Osmanlı Yönetiminin Oryantalist İnşası. Studies of the Ottoman Domain, 4(7), 54-81.
• Yılmaz, G. (2017). Küreselleşme Öncesi ve Sonrası Osmanlı Kent Tarihçiliği. Çağdaş Yerel Yönetimler, 26(2), 105-131.
• Zubadia, S. (2005). Max Weber’s “The City” and the Islamic City. Max Weber Studies, 111-118.