KENTSEL ÇÖKÜNTÜ ALANLARI ÜZERİNE TEORİK BİR TARTIŞMA

Yıl 2020, , 155 - 180, 30.10.2020

Eser Ergönül , Uğur Sadioğlu

https://doi.org/10.36543/kauiibfd.2020.ek1.008

Öz

Literatürde kentsel çöküntü kavramı; kentin merkezine yakın bir mekânda yer alan eski bir mahallenin “normal oturma alanı” kimliğini kaybetmesi ve bu duruma bağlı olarak mekânsal, sosyal, fiziksel ve kültürel özelliklerinin değişmesi anlamında kullanılmaktadır. Middleton kent merkezlerindeki çöküntüyü yoksulluk, yeni iş fırsatlarının yaratılamaması ve çevre kalitesinin düşmesi ile açıklamaktadır. Ona göre, şartları çeşitli nedenlerden dolayı kötüleşen mekanlar alt gelir grupları tarafından tercih edilmekte ve böylece mekânın çöküntüleşme süreci hızlanmaktadır.
Her türlü kentsel bozulmayı aynı nedene dayandırmak mümkün müdür veya bu çöküntüleşme sürecini tek bir tipoloji açıklamaya yeterli midir? Kent merkezlerinde çöküntü alanlarının oluşmasını farklı nedenlere dayandıran çeşitli uygulamalı çalışmalar bulunmaktadır. Bu kuramlar sorunu temelde üç perspektifle ele almaktadır. Bunlar; kentsel ekolojik kuram, tarihselci kuram ve ekonomik süreçler kuramıdır.
Çalışmanın temel amacı; üç kuramı karşılaştırarak kent merkezlerindeki çöküntüleşme sürecini hangi nedenlere dayandırdıklarını tartışmaktır. Çalışma kapsamında kuramsal tartışmalardan yola çıkılarak Türkiye kentlerindeki çöküntü alanı sayılabilecek kentsel mekanları hangi kuramın açıklamakta geçerli olduğu veya olmadığı sorgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çöküntü alanları, Chicago Okulu, Türkiye kentleri

Kaynakça

• Akdiş, R. R. (1990). Kent kuramları içinde çöküntü bölgeleri analizi Bursa-Reyhan örneği (Yayımlanmamış doktora tezi). Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Akkar, Z. M. (2006). Kentsel dönüşüm üzerine batı’daki kavramlar, tanımlar, süreçler ve Türkiye. Planlama, 2, 29-38. Erişim adresi: http://www.spo.org.tr/resimler/ekler/2aee86157b4a40b_ek.pdf
• Aktüre, S. (1975). 17. yüzyıl başından 19. yüzyıl ortasına kadarki dönemde Anadolu Osmanlı şehrinde şehirsel yapının değişme süreci. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 1(1), s. 101-108. Erişim adresi: http://jfa.arch.metu.edu.tr/archive/0258-5316/1975/cilt01/sayi_1/101-128.pdf
• Arlı, A. (2016). Takdim: yüzyıl sonra ‘şehir’i okuma denemesi. R. E. Park ve E. W. Burgess (Der.). Şehir kent ortamındaki insan davranışlarının araştırılması üzerine öneriler içinde (ss. 7-31). Ankara: Heretik (Orijinal eserin yayın tarihi 1925).
• Arık, F. (2019). Gecekonduyu Wacquant’la düşünmek: umut mekanlarında toplumsal ve mekânsal dönüşüm. İdealkent Dergisi, 26(10), s. 278-315. doi: 10.31198/idealkent.457471.
• Bahçeci, H. I. (2013). Marksizmde kent sorunsalı: David Harvey ve Manuel Castells örnekleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Bahçeci, H. I., Görmez, K. (2018). Türkiye’nin kentsel dönüşüm pratiği. A. Mengi ve D. İşçioğlu (Edt.), Kentsel politikalar içinde (ss. 105-123). Ankara: Palme Yayıncılık.
• Bal, H. (2018). Kent sosyolojisi. Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Burgess, E. W. (2016). Şehrin büyümesi: araştırmaya giriş. R. E. Park ve E. W. Burgess (Der.), Şehir kent ortamındaki insan davranışlarının araştırılması üzerine öneriler içinde (ss. 89-107). Ankara: Heretik (Orijinal eserin yayın tarihi 1925).
• Çağlayandereli, M. (2005). Bir sosyal sorun olarak kentsel doku değişimi ve çöküntü mahalleleri: Gedikpaşa örneği (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Çağlayandereli, M., Mazlum, A. ve Tanaydın, M. (2018). The tendency of slumization in the gecekondu: the example of Mersin province. Inteernational Journal of Eurasia Social Science, 9(31), 648-671. Erişim adresi: http://www.ijoess.com/Makaleler/676864572_25.%20648-671%20mustafa%20çağlayandereli.pdf
• Castells, M. (2015). Kent, sınıf, iktidar (A. Türkün, Çev.). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Davis, M. (2006). Planet of slums. New Perspectives Quarterly, 6(11), 6-11. doi: http://doi.org/10.1111/j.1540-5842.2006.00797.x book.
• Davis, M. (2007). Gecekondu gezegeni (G. Koca, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Erkilet, A. (2013). Hakikat oyunlarının parçası olarak kentsel çöküntü söylemi. T. Bora (Der.), Milyonluk manzara kentsel dönüşüm resimleri içinde (ss. 77-93). İstanbul: İletişim.
• Harvey, D. (2015). Neoliberalizmin kısa tarihi (A. Onacak, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Hoyt, H. (1939). The structure and growth of residential neighborhoods in American cities. Washington: United States Government Printing.
• Kaygalak, S. (2007). Kır, kent ve kapitalizme geçiş: Bursa örneği. Mülkiye Dergisi, 31 (257), 185-203. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/999
• Keleş, R. (2013). Kentleşme politikası. Ankara: İmge Kitabevi.
• Keleş, R. (2014). 100 soruda Türkiye’de kentleşme, konut ve gecekondu. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Kirik, M. (2018). Neoliberal kentsel dönüşüm ve gündelik hayatta idare etme sanatı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Koca, B., Ergönül E. (2018). Şili’de gizlice ve kafamda bir tuhaflık kitapları üzerinden neoliberalizmin mekâna ve belleğe etkisi. Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (8), 6-25. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/491821
• Kurtuluş, H. (2010). Kent sosyolojisinde değişen kavrayışlar ve Türkiye’nin kentleşme deneyimi. Ö. Uğurlu, N. Ş. Pınarcıoğlu, A. Kanbak ve M. Şiriner (Der.), Türkiye perspektifinden kent sosyolojisi çalışmaları içinde (ss. 177-227). İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi (I. Erüden, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• McKenzie, R. D. (2016). İnsan topluluklarının çalışılmasında ekolojik yaklaşım. R. E. Park ve E. W. Burgess (Der.), Şehir kent ortamındaki insan davranışlarının araştırılması üzerine öneriler içinde (ss. 107-125). Ankara: Heretik (Orijinal eserin yayın tarihi 1925).
• Middleton, M. (1991). Cities in transition: the regeneration of Britain’s inner cities. London: Michael Joseph.
• Park, R. E. ve Burgess E. W. (Der.). (2016). Şehir kent ortamındaki insan davranışlarının araştırılması üzerine öneriler (P. Karababa-Kayalıgil, Çev.). Ankara: Heretik. (Orijinal eserin yayın tarihi 1925).
• Pınarcıoğlu, N. Ş., Kanbak, A., Şiriner M. (2010). Kent kuramları. Ö. Uğurlu, N. Ş. Pınarcıoğlu, A. Kanbak ve M. Şiriner (Der.), Türkiye perspektifinden kent sosyolojisi çalışmaları içinde (ss. 71-103). İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Sadioğlu, U. ve Eseroğlu, İ. (2017). Kentsel dönüşümde kültürel birikimin sürekliliği, kimliğin muhafazası ve aidiyetin geliştirilmesi: Konya-Bedesten örneği. U. Ömürgönülşen, M. K. Öktem ve U. Sadioğlu (Ed.), Sürdürülebilir kent ve çevre yönetimi üzerine yazılar I (ss. 223-247). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Sadioğlu, U., Tiryaki, V. ve A. Korkmaz (2016). Altındağ belediyesi örneği üzerinden Türkiye’de kentsel dönüşüm politikasının değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 71(3), 757-796.
• Serter, G. (2013). Şikago okulu kent kuramı: kentsel ekolojik kuram. Planlama Dergisi, 23(2), 67-76. doi: 10.5505/planlama.2013.98608.
• Sjoberg, G. (1960). The preindustrial city past and present. New York: The Free Pres.
• Sjoberg, G. (2002). Sanayi öncesi kenti. A. Alkan ve B. Duru (Der. ve Çev.), 20. yüzyıl kenti içinde (ss. 37-54). Ankara: İmge Yayınevi.
• Smith, N., Williams, P. (2015). Kentin Mutenalaştırılması (M. Uzun, Çev.). İstanbul: Yordam. (Orijinal eserin yayın tarihi 1986).
• Şengül, T. (2009). Kentsel çelişki ve siyaset: kapitalist kentleşme süreçlerinin eleştirisi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Tekeli, İ. (1991). Kent planlaması konuşmaları. Ankara: Mimarlar Odası Yayınları.
• Uyan, A. (2008). Kent merkezlerindeki konut alanlarında çöküntüleşme ve dönüşüm “Bursa Doğanbey kentsel dönüşüm projesi örneği” (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Wirth, L. (2002). Bir yaşam biçimi olarak kentlileşme. A. Alkan ve B. Duru (Der. ve Çev.), 20. yüzyıl kenti içinde (ss. 77-106). Ankara: İmge Yayınevi. (Orijinal eserin yayın tarihi 1938).
• Yırtıcı, Hakkı (2011). Türkiye’de bir sermaye birikim aracı olarak toprak rantı ve kent mekânının dönüşümü. Mimarlık Dergisi, 362, 62-65.
• Yörükan, A. (1968). Şehir sosyolojisinin teorik temelleri. Ankara: İmar ve İskân Bakanlığı Yayınları.