OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E BİR KURUMUN İŞLEYİŞİ: REJİ İDARESİ ŞARTNAMELERİ (1883-1914)

Yıl 2023, Sayı: 31, 371 - 391, 12.06.2023

Mustafa Dağ , İbrahim Halil Tanık

https://doi.org/10.56597/kausbed.1242019

Cited By: 2

Öz

Osmanlı Devleti’nde kurumsallaşma yolunda ilerleme kat eden alanlardan birisi borçların yönetimiyle ilgilidir. Devlet hem borçların ödenmesi hem de üretimde iç döngünün sağlanmasına önem göstermiştir. Bu anlamda Duyun-u Umumiye ve tütün işletmeleri önemli bir yer tutmuştur. Reji idaresi olarak karşımıza çıkan tütün işletmeleriyle ilgili 19. yüzyılın sonlarına kadar bir düzenlemenin olmaması aynı zamanda devletin artan borç yükü bir kurumsallaşmayı zorunlu kılmıştır. Devlet, 1883 ve 1914 yıllarında tütün işletmeleriyle ilgili iki şartname hazırlayarak uygulamaya koymuştur. Bu çalışma uygulamaya konan iki şartnameyi konu edinmiştir. Şartnamelerin içerikleri merkeze alınarak hem farklılıkları ve benzerlikleri hem de kamu-özel iş birliği bağlamında uyumu incelenmiştir. Çalışmamızın birincil kaynaklarını devlet arşivleri olmak üzere, diğer telif ve tetkik eserler oluşturmaktadır. İncelememiz sonucunda yaklaşık yarım yüzyıl varlık gösteren reji işletmeleri ve onun işleyişini belirleyen şartnamelerde, şirkete önemli bir ayrıcalık tanındığı tespit edilmiştir. Ayrıca devletin dış borçları ödeme uğruna üretici ve tüketici mağduriyetlerinin yaşandığı, yıllık kâr oranlarının yüksek seviyelere ulaşamadığı diğer bulgular arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Tütün, Osmanlı Devleti’nde Tütün İşletmeleri, Reji İdaresi Şartnameleri, Duyun-u Umumiye İdaresi.

The Functioning of an Institution from the Ottoman Empire to the Republic: Specifications for the Administration of the Reji (Tobacco) (1883-1914)

Öz

One of the areas that has made progress towards institutionalization in the Ottoman State is related to debt management. The state has paid attention both to the payment of debts and to ensuring the internal cycle in production. In this sense, the public and tobacco enterprises have occupied an important place. Towards the end of to 19th century tobacco enterprises, which came across as the administration of the Regia. At the same time, the lack of regulation until the end of the century and the increasing debt burden of the state necessitated an institutionalization. The state prepared two specifications on tobacco enterprises in 1883 and 1914 and put them into practice. In this study, two specifications that have been implemented have been discussed. The contents of the specifications were taken into the center and their differences and developments in the context of public-private cooperation were examined. The main sources of our study were the state archives, and other copyrighted and audited works were used. As a result of our examination, it was determined that the Reji (tobacco) enterprises that have existed for about half a century and the specifications that determine its functioning have been granted an important privilege to the company within the state. In addition, among other findings that producers and consumers dec victimization for the sake of paying off the external debts of the state, annual profit rates have not reached high levels.

Anahtar Kelimeler

Tobacco, Tobacco Enterprises in the Ottoman Empire, Regiment Administration Specifications, Duyun-u Umumiye Administration.

Kaynakça

• Parvus, Efendi, (2014). Türkiye’nin can damarı Devlet-i Osmaniye’nin borçları ve ıslahı, (Çev. Filiz Dığıroğlu), İstanbul: Taş Mektep Yayınları. Sağlam, Ş. (2018). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadî tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. Yurtoğlu, N. (2021), Atatürk döneminde Türkiye’de tütün yetiştiriciliği ve politikası (1923-1938). Belgi Dergisi, 22, II, 151-194. Quataert, D. (2017). Osmanlı Devleti’nde Avrupa iktisadi yayılımı ve direniş 1881-1908, İstanbul: İletişim Yayınları. Quataert, D. (1984). Reji, kaçakçılar ve Osmanlı hükümeti. Yapıt Toplumsal Araştırmalar Dergisi, 43(3), 68-85.