Belirlenimci Etik’te, Paradoksal Bir Durum Olan Özgürlük-Zorunluluk Bağıntısı ve Rasyonalite (Spinoza Örneği)

Yıl 2012, Sayı: 19 - Kaygı (19) 2012, 55 - 76, 15.10.2012

Tuncay Ceylan

Öz

Spinoza’yı anlamak, Spinoza’yı yorumlamak, onu okumaya bağlıdır ve onu okumanın bir sonu olmadığını da onunla ilgili yapılan çalışmalar açıkça ortaya koymaktadır. Spinoza ile ilgili farklı yorumlamaların olması farklı okumaların bulunmasından kaynaklanmaktadır ki, çok farklı Spinoza okumalarının olması onun sisteminin doğasının gereğidir. Spinoza’yı yorumlamada terim ve deyimlerin, bunların “sıradan dil”de taşıdıkları anlamda değil, onun kendi tanımlamaları bağlamında anlaşılmaları özel bir öneme sahiptir. Spinoza’nın felsefesinde terimlere uygulayımsal bir anlam verilir ve bu çoğu kez doğal olarak kendiliğinden onlara yükleyebileceğimiz ya da yüklenmiş olan anlamlardan ayrılır. Bunların içerisinde, Spinoza’nın metafiziğinde oldukça önemli bir yer işgal edenlerin başında Tanrı ve özgürlük kavramları gelir. Onun felsefesinde zorunluluk ile özgürlük arasındaki bağıntının doğru kurulması, temel kavramlara yüklenilen anlamlara değil, kendisinin bu kavramlara yüklediği anlam içeriklerinin bilinmesine bağlıdır. Spinoza’nın zorunluluk-özgürlük paradoksuna getirdiği yaklaşımı anlamak, onun kendi sistemini oluşturmasında kullandığı yöntemin ve kavramların Spinozaca anlamlarını göz önünde bulundurmakla mümkündür. Spinoza’nın belirlenimci etiğinde zorunluluk özgürlüğü yadsımaz, aksine rasyonalite ile zorunluluğu yani doğa yasasını ya da Tanrısal yasayı kavramak, özgür olmakla aynı anlama gelir.

Anahtar Kelimeler

Spinoza, Etik, Tanrı, Doğa Yasası (Tanrısal Yasa), Zorunluluk, Özgürlük, Rasyonalite, İstenç, Erek

Kaynakça

• AKAL, Cemal Bali (2006) Özgürlüğün Geleceği Yoktur, Ankara: Dost Kitabevi.
• AKAL, Cemal Bali (2004) Varolma Direnci ve Özgürlük, Ankara: Dost Kitabevi.
• BAKER, Ulus (2009) “Kullanışlı Bir Felsefe: Spinozacılık”, Yüzeybilim-Fragmanlar, der. Ege Barensel, İstanbul: Birikim.
• BALİBAR, Etienne (2010) Spinoza ve Siyaset, çev., Sanem Soyarslan, İstanbul: Otonom Yayıncılık.
• BUMİN, Tulin, Tartışılan Modernlik: Descartes ve Spinoza (1996) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• CEVİZCİ, Ahmet, Metafiziğe Giriş (2005) İstanbul: Paradigma Yayınları.
• CEVİZCİ, Ahmet, Felsefe Sözlüğü (2002) İstanbul: Paradigma Yayınları.
• COPLESTON, Frederick, Felsefe Tarihi (Spinoza) (1996) çev., Aziz Yardımlı, İstanbul: İdea Yayınevi.
• DELEUZE, Gilles (2000) Spinoza Üzerine On Bir Ders, çev., Ulus Baker, Ankara: Öteki Matbaası.
• DELEUZE, Gilles (1988) Spinoza: Practical Philosophy, çev., Robert Hurley, San Francisco: City Light Boks.
• DESCARTES-Söylem, SPİNOZA-İnceleme, LEİBNİZ-Monadoloji (1998) çev., Aziz Yardımlı, İstanbul: İdea Yayınevi.
• DURANT, Will (1973) Felsefe Kılavuzu, çev., Ender Gürol, İstanbul: Milliyet Yayınları
• ELWES, R.H.M (1951) The Chief Works of Benedict De Spinoza, Vol.II, New.York: Dover Publications Inc.
• ERDEMLİ, Atilla (1990) “Spinoza’nın Ahlak Anlayışı”, Felsefe Arkivi, S:27, İstanbul: Edb.Fak.Basımevi.
• FRANSEZ, Moris (2004) Spinoza’nın Tao’su, İstanbul: Yol Yayıncılık.
• GÖKBERK, Macit (1980) Felsefe Tarihi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• HÜNLER, S. Zelyut (2003) Spinoza, İstanbul: Paradigma Yayınları.
• KALE, Nesrin (2009) Felsefiyat, Ankara: Pegem.
• KISNER, Matthew J (2011) Spinoza on Human Freedom, United Kingdom: Cambridge University Pres.
• MASON, Richard (1997) The Good Spinoza, New York: Cambridge University Pres.
• MCSHEA, Robert (1968) The Philosophy of Spinoza, Nex York&London: Columbia Üniv. Pres.
• NORGUNK (2008) Spinoza-Blyenbergh Kötülük Mektupları, çev., Alber Nohum, İstanbul: Norgunk Yayıncılık.
• NEGRİ, Antonio (1995) Yaban Kuraldışılık, çev., Eylem Canaslan, İstanbul: Otonom Yayıncılık.
• POLLOCK, Frederick (1899) Spinoza: His Life and Philosophy, Duckworth-London, Macmillan-New York.
• SCRUTON, Roger (2002) Spinoza, çev., Cemal Atila, İstanbul: Altın Kitapları Yayınevi.
• SPİNOZA (1965) Etika, çev., Hilmi Ziya Ülken, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• SPİNOZA (2009) Politik İnceleme, çev., Murat Erşen, Ankara: Dost Kitabevi.
• SPİNOZA (2010) Teolojik-Politik İnceleme, çev., Cemal Bali Akal, Reyda Ergün, Ankara: Dost Kitabevi.
• TATİAN, Diego (2009) Spinoza.Dünya Sevgisi, çev., Hüsam Turşucu, Sevin Aksoy Hancı, Ankara: Dost Kitabevi.
• WEBER, Alfred (1998) Felsefe Tarihi, çev., Vehbi Eralp, İstanbul: Sosyal Yayınları.
• YELKENCİ, Taner (2011) “Din ve Devlet: Benedictus de Spinoza’nın Politik Teoloji Eleştirisi”, Felsefelogos, Sayı: 40, ss. 61-76.
• YILMAZ, Tahsin (1972) Determinizm ve Hürriyet Problemi, Ankara: Sevinç Matbaası.