Platon’un Etik ve Politik Düzensizliği Çevreleyen Varlık Anlayışı

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 2, 468 - 494, 30.09.2022

Mehmet Fatih Elmas

https://doi.org/10.20981/kaygi.1177020

Öz

İlk dönem Yunan düşünürlerinden itibaren evren, insan ve toplum üzerine bütünlüklü bir tarzda düşünme çabalarına rastlanır. Platon da eserlerinde bu üç problem ağı üzerine son derece kapsamlı bir biçimde eğilir. Platoncu sistemde filozofun idealara referansla gerçekleştirdiği etkinlik, bir yönüyle evren, diğer yönüyle ise insanla ve toplumsal düzenle ilgilidir. Bu çerçevede, olanların (ta onta) meydana gelmesi, kendisi bir olan olmayan Demiurgos’un etkinliğine bağlanacak tarzda irdelenir. Ancak evrenin yapılandırılmasında karşımıza çıkan Demiurgos’un fiilleri ile bu fiilleri saf düşünme düzeyinde idrak edebilen filozof yöneticinin etkinliği arasında bir anlamda yakınlık vardır: her iki fail de belirli bir biçimlendirme ustasıdır. Nasıl ki ontolojik kurulumda Demiurgos ideaları temel/doğal malzemeye aksettirmek suretiyle evreni bir düzenlilik olarak şekillendirip, güzel bir iş ortaya çıkarmışsa, tıpkı bunun gibi filozofun işi de bu ontolojik zeminde bireysel mutluluğu olanaklı kılabilecek, herkesin hakkaniyet içinde bir yaşam sürebileceği politik bir örgütlenmeye dayalı bir site kurmaktır. Bu yazıda Platon’un varlık ve oluş konusundaki düşünceleri üzerine- arka planını oluşturan etik ve politik motivasyonuyla bütünlenerek- bir irdeleme yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Evren, İnsan, Toplum, İdealar, Filozof

Platonic Ontology as Form-Giver of Ethics and Politics

Öz

From the very first ancient Greek thinkers on, it has always been a philosophically central activity to think on the universe, man and society comprehensively. These three problem nets were scrutinized also in Plato’s work exhaustively. Platonic system supposes the philosopher to philosophize by drawing on Ideas and this activity is on the one hand deals with the universe and with the man and social order on the other. In this regard, emergence of the existing things (ta onta) is examined in a way that links these to Demiurgos’ activity, who itself is not an existing thing. Nevertheless, there is a resemblance between Demiurgos’ deeds and the philosopher king’s duty, who is supposed to conceive the latter via reason: Both agents are masters of giving a form. Just as Demiurgos had projected Ideas upon the natural material and thus given the universe an order and done well, the philosopher king should, upon that ontological ground, form a city-state, where its settlers are able to live a just and happy life. In this essay, Plato’s thoughts on being and becoming are examined by including the ethical and political motivation behind these metaphysical conclusions.

Anahtar Kelimeler

Universe, Man, Society, Ideas, Philosopher

Kaynakça

• Arslan, A. (2010). İlkçağ Felsefesi Tarihi 2; Sofistlerden Platon’a. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
• Cevizci, A. (2012). İlkçağ Felsefesi Tarihi. Bursa: Asa Kitabevi.
• Cottingham, J. (2003). Akılcılık (çev. B. Gözkân). Ankara: Doruk Yayımcılık.
• Dürüşken, Ç. (2014). Antikçağ Felsefesi: Homeros’tan Augustinus’a Bir Düşünce Serüveni. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağ. San..
• Ferguson, A. S. (1921). Plato’s Simile of Light Part-1: The Simile of The Sun and The Line. The Classical Quarterly, 15, ¾.
• Hadot, P. (2011). İlkçağ Felsefesi Nedir? (çev. M. Cedden). Ankara: Dost Kitabevi.
• Kranz, W. (1994). Antik Felsefe (çev. S. Y. Baydur). İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Kuçuradi, İ. (2010). Çağın Olayları Arasında. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Plato (1997a). Complete Works (ed. by John M. Cooper & D. S. Hutchinson). Indianapolis/Cambridge: Hackett Publishing Company.
• Platon (1995). Phaidon (çev. A. Cevizci). İstanbul: Gündoğan Yayınları.
• Platon (1997c). Timaios (çev. E. Güney & L. Ay). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Platon (1999a). Sofist ya da Varlık: Dil Üstüne. Diyaloglar 2 (çev. Ö. N. Soykan). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Platon (1999b). Theaitetos. Diyaloglar 2 (çev. M. Gökberk). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Platon (2001). Parmenides (çev. S. Babür). Ankara: İmge Kitabevi.
• Platon (2008). Şölen-Dostluk (çev. S. Eyüboğlu & A. Erhat). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Platon (2011). Euthyphron (çev. G. Sar). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Platon (2014). Devlet (çev. S. Eyüpoğlu & M. A. Cimcoz). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Platon (2016). Phaidros ya da Güzellik Üzerine (çev. B. Akar). Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Platon (2018). Timaios (çev. F. Akderin). İstanbul: Say Yayınları.
• Platon (Eflatun) (1997b). Philebos (çev. S. E. Siyavuşgil). İstanbul: M.E.B. Yayınları.
• Platon (1992). Kratylos. Diyaloglar I (çev. T. Aktürel). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Soykan, Ö. N. (1991). Metin Okuma, Platon: Sofist (Yunanca-Türkçe). İstanbul: Ara Yayıncılık.
• Whitehead, A. N. (1978). Process and Reality: An Essay in Cosmology, New York: The Free Press.