Doğudan Batıya Yeni Bir Işık: Ortaçağ’da İspanya Astronomisinin Değişimi ve Dönüşümü

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: 2, 893 - 915, 30.09.2023

Süleyman Ertan Tağman

https://doi.org/10.20981/kaygi.1361005

Öz

Ortaçağ her ne kadar uzun bir süre bilimsel, kültürel ve felsefi anlamda karanlık bir dönem olarak adlandırılsa da, geçtiğimiz yüzyılda Duhem, Bernal, Gilson, Needham, Eco gibi düşünürlerin araştırmalarıyla, bu karanlığın bir nebze de olsa aydınlandığı söylenebilir. Bu çağın karanlık olarak adlandırılmasının iki temel nedeninden birincisi bu dönemde aydın[lığın] olmaması, ikinci neden ise gözlerin henüz bu karanlığa uyum sağlayamaması olabilir. Modern bilim paradigması ikinci nedenin temel müsebbibi gibi görünmektedir. Bu paradigmanın tüm bilim tarihini modern bilime doğru bir evrilme süreci olarak kabul etmesi ve akla dayalı olma, kuramlaştırma, nedensellik, sekülerlik, deneye ve gözleme dayalı olma gibi kriterleri temele alması Ortaçağ’a ilişkin yargının karanlık olarak adlandırılmasında etkin olmuştur. Bin yılı aşkın uzun bir zaman diliminde ve geniş bir coğrafyada yapılmış olan çalışmaların tamamının bu paradigmadan bağımsız şekilde değerlendirilme imkanı, Ortaçağ’a ilişkin yargının değişmesinde rol oynayabilir. Bunu yapma yollarından birisi de karanlık! Ortaçağ’ın merkezi olan Avrupa’daki tüm kültürlerin bu dönemde tamamıyla aynı süreci yaşayıp yaşamadığını belirlemeye çalışmaktır. Bu çalışmada İspanya’nın Ortaçağ’da bilim tarihine katkıları ve özellikle de astronomi alanındaki etkileri tartışılmıştır. Bunun için öncelikle İspanya’nın tarihsel süreci incelenmiş, astronomiye ilişkin genel tarihçe verilmiştir. Ardından Ortaçağ’da İspanya’nın genel karakteristiği özetlenmiş, modern bilim olarak adlandırdığımız sürece geçmeden önceki dönemlerde İspanya’da bilime özellikle de astronomiye olan ilginin nedenleri ortaya koyulmaya çalışılmış, ardından bilimsel devrime giden süreçte Müslüman ve Yahudi bilim insanlarının etkisinden bahsedilmiş ve İspanya’da modern bilime geçiş süreci incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ, Astronomi, İspanya, Endülüs, Kilise

A New Light From East To West: Change and Transformation of Medieval Astronomy in Spain

Öz

Although the Middle Ages is often referred to as a long period of darkness in scientific, cultural, and philosophical terms, it can be said that in the past century, through the research of thinkers such as Duhem, Bernal, Gilson, Needham, Eco, this darkness has been somewhat illuminated. The two main reasons for labeling this era as “dark” are the absence of enlightenment during this period, and the second reason may be that people’s eyes had not yet adapted to this darkness. The modern scientific paradigm seems to be a major contributor to the second reason. This paradigm’s acceptance of the entire history of science as a process of evolution toward modern science and its emphasis on criteria such as rationality, theorization, causality, secularism, and reliance on experimentation and observation have played a significant role in labeling the Middle Ages as “dark”. The possibility of evaluating all the work done over a thousand years in a wide geographic area independently of this paradigm may play a role in changing perceptions about the Middle Ages. One way to do this is to determine whether all the cultures in Europe, which was the center of the Middle Ages, went through the same process during this period. This study discusses Spain’s contributions to the history of science in the Middle Ages, especially its impact in the field of astronomy. To do this, the historical process of Spain is first examined, and a general overview of the history of astronomy is provided. Then, the general characteristics of Spain during the Middle Ages are summarized, and the reasons for the interest in science, especially astronomy, in Spain before the transition to what we call modern science are explored. Following that, the influence of Muslim and Jewish scientists in the process leading to the scientific revolution is discussed, and the transition to modern science in Spain is examined.

Anahtar Kelimeler

Middle Ages, Astronomy, Spain, Al-Andalus, Church

Kaynakça

• Altamira, R. (1909). Historia de España y de la civilización española. Barcelona: Herederos de Juan Gili.
• Arıkan, R. (2020). Ortaçağ İspanya’da Çeviri Faaliyetleri. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (21), 967-978. Doi: 10.29000/rumelide.835821.
• Brotons, V. N. (1995). The Reception of Copernicus in Sixteenth-Century Spain: The Case of Diego de Zuniga, Isis , Mar., 1995, C. 86, S. 1, ss. 52-78.
• Chabas, J. (2006). The Unıversıty Of Salamanca And The Renaissance Of Astronomy Durıng The Second Half Of The 15th Century, Ed. Feingold, M. ve Brotons, V. N. içinde. Universities and Science in the Early Modern Period, (ss. 29-37). Hollanda : Springer.
• Chabas, J. (1998). Astronomy in Salamanca in The Mid-Fifteenth Century: The Tabulae Resolutae”, Journal for the History of Astronomy, C. 29, ss. 167–175
• Chapman, C. E. (1938). A History of Spain. MacMillan Company: New York.
• Coşkun, C. (2019). Din Bilim İlişkisi ve Çatışmanın Araçsallığı. Bilimname, XXXVII, S. 1, s. 1057-1084.
• Eastwood, B, Grasshof, G. (2004). Planetary Diagrams for Roman Astronomy in Medieval Europe, CA 800-1500. Philadelphia: American Phiosophical Society.
• Finan, A. J. C. (2013). A Rome Away From Rome: İsidorus Hispalensis and Roman Astronomical Traditions in Medieval Spain. Yayımlanmamış YL Tezi, Queens University, Ontario.
• Gilson, E. (2003). Ortaçağ Felsefesinin Ruhu, Çev. Şamil Öçal, İstanbul, Açılım Kitap.
• Glick, T. F. (1979). Islamic and Christian Spain in the Early Middle Ages. New Jersey: Princeton University Press.
• Goodman, D. (2005). Intellectual Life under the Spanish Inquisition: A Continuing Historical Controversy, History, C. 90, S. 3, ss. 375-386. url: https://www.jstor.org/stable/24427884 adresinden erişildi.
• Granada, M. A. (2008). Essay Review: Early Translations of De Revolutionibus: Journal for the History of Astronomy, C. 39, S. 2, ss. 265–271.
• Iltar, E. K., Akçoru, R. (2021). Dinin Bilimsel Çalışmalara Etkisi: Ortaçağ Astronomisi (VI. YY – XIII. YY) Örneği, Kaygı, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Dergisi, C. 20, S. 1, ss. 239-263.
• İncil, Yeni Yaşam Yayınları, 2008, İstanbul, (9:6).
• Kamen, H. (2009). The Spanish Inqusition : A Historical Revision. New Haven : Yale University Press.
• Keith, T. (1971). Religion and Decline of Magic. London: Penguin Pub.
• McCluskey, S. (1998). Astronomies and Cultures in Early Medieval Europe, New York: Cambridge University Press.
• Navarro, M. C. L. T. (2017). From Intense Teaching to Neglect : The Decline of Astrology at the University of Valencia and the Role of the Spanish Novatores. Early Science and Medicine. C. 22, S. 5/6, ss. 410-437.
• Pedersen, O. (1981). The Origins of the Theorica Planetarum. Journal for the History of Astronomy, C. 12, ss. 113-141.
• Phillips, W.D., Phillips, C.R. (2010). A Concise History of Spain. New York: Cambridge University Press.
• Ronan, C. A. (2003). Bilim Tarihi (Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişmesi). Çev: E. İhsanoğlu, F. Günergun, Ankara: Tübitak Yayınları
• .Saliba, G. (1999). Seeking the origins of Modern Science? Bulletin of the Royal Institute for Inter-Faith Studies. C. 1, S. 2, ss. 139-152. Türkçe çevirisi için bkz; Tağman, S. E. (2010). George Saliba: Biri Modern Bilimin Kökenlerini mi Arıyor? Bilim Ve Ütopya, S.198, ss.64-71.
• Strano, G. (2021). “Yunan Mirasının Geri Kazanılmaya Başlanması”, Ortaçağ: Barbarlar, Hristiyanlar, Müslümanlar, Ed. Umberto Eco, içinde; Çev. Leyla Tonguç Basmacı, İstanbul, ALFA Yayınları.
• Strano, G. (2021). “Kilise Babalarına Göre Gökyüzü ve Yeryüzü”, Ortaçağ: Barbarlar, Hristiyanlar, Müslümanlar, Ed. Umberto Eco, içinde;, Çev. Leyla Tonguç Basmacı, İstanbul, ALFA Yayınları.
• Swerdlow, N. M. (1999). Ancient Astronomy and Celestial Divination.: Dibner Institute Studies in the History of Science and Technology, Baltimore: MIT Press
• Tağman, S. E. (2021). Astronomi Aletleri Tarihi: Usturlap ve Rub’u Tahtası, Üniversite Araştırmaları Dergisi, Aralık 2021, Cilt 4, Özel Sayı, s. 36-48.
• Tillo, S. T. (1997), Notes per a la biografia de Vicenç Mut Armengol (1614-1687), Estudis Belarics, S. 58, ss. 165-178.
• Palencia, A. G. (1955). The Contributions of Mon-Muslims to the Islamic Culture of Andalusia in Spain. Çev. Toprak, M. F. (2009). İspanya’da Gayr-i Müslümlerin Endülüs İslam Kültürüne Katkıları, DTCF Dergisi, S. 14, s. 377-382.