Eğitimde Değer Sorunu ve Çocuklar İçin Felsefe Pedagojisinin Etik Yeteneklerin Gelişimindeki Rolü

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: 3, 206 - 241, 20.10.2023

Ayşe Çiğdem Kocaman

https://doi.org/10.20981/kaygi.1303302

Öz

İnsan için bir varlık koşulu olan eğitimin felsefi açıdan amacı, genç kuşakları insanca yaşamaya hazırlamaktır. Böylesi bir hazırlık, çocukların/gençlerin, olan bitenlere değer bilgisiyle bakabilmelerini, bağımsız düşünebilmelerini, doğru değerlendirmeler yapabilmelerini sağlamayı, etik değerlere uygun bir yaşam sürdürmelerine yardımcı olmayı içermektedir. Bu bağlamda eğitimden, çocukların etik yeteneklerini, yani kişisel olanaklarını değer bilgisiyle besleyerek geliştirebilmelerine, ileride kendileriyle barışık, sorumlu bir kişi olmalarına rehberlik etmesi beklenmektedir. Dolayısıyla etik disiplinin önemli kavramlarından olan değer ve değerler ile eğitim arasında sıkı bir ilişki bulunmaktadır. Nitekim eğitim bilimlerinde eğitim, öğrencilere bilgi, beceri kazandırmanın yanında değerler aktarma süreci olarak tanımlanmakta, müfredatta değerler eğitimine yer verilmektedir. Fakat değerler eğitimiyle ilgili çalışmaları, özellikle ülkemizdeki uygulamaları incelediğimizde, değer, değerler ve değer yargılarının sıklıkla birbirine karıştırıldığını, değerler adı altında değer yargılarının öğretildiğini, değerler eğitiminin felsefeden, etik değer bilgisinden kopuk bir şekilde ele alındığını görmekteyiz. Bu durum, çocukların/gençlerin değer bilgisi edinmelerini, etik yeteneklerinin gelişmesini güçleştirmektedir. Oysa değer bilgisi kazanmak, değerler eğitimini, değer ve değerler kavramlarının açık seçik bilgisinden hareketle felsefi temelde yürütmeyi gerektirmektedir. Çünkü kavramları bilgiyle temellendirmek, olan bitenleri düşündürmek, etik problemleri aydınlatmak felsefe eğitiminin işidir. Bu nedenle çocukların, değer koruyarak yaşamayı öğrenebilmeleri için değer yargılarına değil, etik değer ve değerlerin bilgisine dayanan felsefi bir eğitime ihtiyaçları vardır. Bu noktada Çocuklar İçin Felsefe, çocukların eleştirel bakış açısı edinme, değer yargılarını özgürce sorgulama, doğru değerlendirmeler yapma, değer koruyucu eylemde bulunma gibi felsefi düşünme becerisi gerektiren birtakım özellikleri kazanmaları, etik yeteneklerini geliştirebilmeleri bakımından önemli bir pedagoji olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada, değer bilgisi kazanımı açısından değerler eğitimini felsefi temelde yürütmenin önemine dikkat çekilmekte, Çocuklar İçin Felsefe pedagojisinin etik yeteneklerin gelişimindeki rolü ele alınmaktadır. Çalışma, felsefi düşünme ediminin ve Çocuklar İçin Felsefe pedagojisinin etik boyutunu görünür kılmayı, çocuklarla yapılan felsefe eğitiminin değerini ortaya koymayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Çocuk, Felsefe, Çocuklar İçin Felsefe, Değerler Eğitimi, Etik Yetenekler, Etik Değer(ler), Felsefi Düşünme

The Value Problem in Education and the Role of Philosophical Pedagogy for Children in the Development of Ethical Abilities

Öz

The philosophical purpose of education, which is a prerequisite for existence for human beings, is to prepare young generations to live humanely. Such preparation includes enabling children and young people to look at things with value knowledge, to think independently, to make correct judgments, and to lead a life in accordance with ethical values. In this context, it is expected from education to guide children to develop their ethical abilities, namely their personal possibilities, by nurturing them with value knowledge and to be responsible people at peace with themselves in the future. Therefore, there is a close relationship between education and value and values, which are important concepts in the field of ethics. In fact, education in educational sciences is defined as the process of transferring values, in addition to providing students with knowledge and abilities, and values education is included in the curriculum. However, when we examine the studies on values education, especially the practices in our country, we see that values, values and value judgments are often confused with each other, that value judgments are taught under the name of values, and values education are handled in a way that is disconnected from philosophy and ethical value knowledge. This situation makes it difficult for children/young people to acquire knowledge of values and develop their ethical abilities. However, acquiring knowledge of values requires conducting values education on a philosophical basis, based on clear knowledge of the concepts of value and values, as it is the role of philosophy education to ground concepts with knowledge, to make people think about what is happening, and to illuminate ethical problems. Therefore, children need a philosophical education based on ethical values and knowledge of values, not value judgments, so that they can learn to live by protecting values. At this point, Philosophy for Children emerges as an important pedagogy in terms of enabling children to acquire certain features that require philosophical thinking skills, such as acquiring a critical perspective, questioning value judgments freely, making accurate assessments, taking value-preserving actions, and enhancing their ethical abilities. In this study, the significance of implementing values education on a philosophical basis in terms of gaining knowledge of values is highlighted, and the role of Philosophy for Children pedagogy in the development of ethical abilities is discussed. The study aims to make visible the ethical dimension of the act of philosophical thinking and Philosophy for Children pedagogy and to reveal the value of philosophy education in children.

Anahtar Kelimeler

Child, Philosophy, Philosophy for Children, Values Education, Ethical Abilities, Ethical Value(s), Philosophical Thinking

Kaynakça

• Association for Living Values Education International. (2000). What is Living Values Education? Erişim Tarihi: 03.01.2023. https://livingvalues.net/about-lve
• Australian Government Department of Education, Science and Training. (2019). The Alice Springs (Mparntwe) Education Declaration. Erişim Tarihi: 07.01.2023. https://www.education.gov.au/alice-springs-mparntwe-education-declaration/resources/alice-springs-mparntwe-education-declaration
• Bakır, O. (2018). Çocuklar İçin Felsefe. Varlık Aylık Edebiyat ve Kültür Dergisi, Şubat, Sayı: 1325, 10-16. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Bayraktar, L. (2017). Prof. Dr. Levent Bayraktar ile Çocuklar için Felsefe ve Türkiye’de Felsefe Algısı/Eylemi Üzerine Söyleşi (Rabia Dirican). Çocuk ve Medeniyet, 2017, 2 (4), 195-205. Erişim Tarihi: 21.01.2023 https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1335724
• Boyacı, N. P., Karadağ, F., Gülenç, K. (2018). Çocuklar İçin Felsefe / Çocuklarla Felsefe: Felsefi Metotlar, Uygulamalar ve Amaçlar. Kaygı. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, Sayı: 31, 145-173. Erişim Tarihi: 12.01.2023 https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/560797
• Billington, R. (2011). Felsefeyi Yaşamak (çev. A. Yılmaz). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çayır, A. N. (2015). Çocuklar İçin Felsefe Eğitimi Üzerine Nitel Bir Araştırma. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İlköğretim Anabilim Dalı. Erişim Tarihi: 04.01.2023. http://www.openaccess.hacettepe.edu.tr:8080/xmlui/handle/11655/1897
• Çayır, A. N. (2021). Öğretmenler İçin Çocuklarla Felsefe (P4C) Rehberi. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Çotuksöken, B. (1998). Kavramlara Felsefe İle Bakmak. İstanbul: İnsancıl Yayınları.
• Çotuksöken. B. (2008). Düşünme Eğitimi Üzerine. Gençliğin İzdüşümü Nilüfer Tapan Armağan Kitap (haz. Nilüfer Kuruyazıcı, ss. 329-341). İstanbul: Multilingual.
• Çotuksöken, B. (2013). Felsefe: Özne -Söylem. İstanbul: Notos Kitap.
• Department for Education-GOV. UK. (2014). Promoting fundamental British values as part of SMSC in schools Departmental advice for maintained schools. Erişim Tarihi: 05.01.2023.https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/380595/SMSC_Guidance_Maintained_Schools.pdf
• Descartes, R. (2007). Felsefenin İlkeleri (çev. M. Akın). İstanbul: Say Yayınları.
• Direk, N. (2018). Duvarlar Örülmeden. Varlık Aylık Edebiyat ve Kültür Dergisi, Şubat, Sayı: 1325, 7-9. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Direk, N. (2019). Küçük Prens Üzerine Düşünmek. İstanbul: Pan Yayınları.
• Direk, N. (2020). Filozof Çocuk. İstanbul: Pan Yayınları.
• Erden, M. (2001). Öğretmenlik Mesleğine Giriş. İstanbul: Alkım Yayınları.
• Erden, M. (2011). Eğitim Bilimlerine Giriş. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Fisher, R. (2005). Philosophy for Children: How Philosophical Enquiry Can Foster Values Education in Schools. Education For Values Morals, Ethics and Citizenship in Contemporary Teaching (ed. R. Gardner, J. Cairns ve D. Lawton, ss. 49-67). London: Taylor & Francis.
• Garside, D. (2014). Philosophy for Children. Chapter: 10. Developing Active Learning in the Primary School (ed. A. Vickery, pp. 174-193). London: SAGE Publications Ltd.
• Gregory, M. R., Haynes J., Murris, K. (2017). Editorial Introduction. Philosophy for Children: an educational and philosophical movement. The Routledge International Handbook of Philosophy for Children (ed. M.R. Gregory, J. Haynes, K. Murris, pp. xxi-xxxi). New York: Routledge Publishing.
• Haynes, J. (2002). Children as Philosophers. London: Routledge Publishing.
• Herakleitos. (2009). Fragmalar (çev. C. Çakmak). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Heidegger, M. (1968). What is Called Thinking? (trans. J.G. Gray). New York: Harper & Row Publishers. Institue for the Advancement of Philosophy for Children (IAPC). Why philosophy for children? Erişim Tarihi: 03.12.2022 https://www.montclair.edu/iapc/what-is-philosophy-for-children/why-philosophy-for-children/
• İyi, S. (2003). İnsan Olma Bilinci, Kişi Olma Sorumluluğu. İnsan Hakları Özel Sayı. Kaygı. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 2, 21-26. Erişim Tarihi: 30.11.2022 http://acikerisim.uludag.edu.tr/jspui/bitstream/11452/16758/1/2003_2_4.pdf
• İyi, S. (2018). Felsefe ve Düşünmek. Felsefeye Giriş Yolları- Betül Çotuksöken’e Armağan (haz. A. Tunçel, Z. Kutlusoy ve G. Önkal, ss.243-248). İstanbul: Papatya Yayıncılık Eğitim.
• Şahintürk, S. (2021). Felsefe Nedir? Rehberim Felsefe – Eğitime Felsefece Bakışlar (ed. A. Tunçel, ss. 71-81). İstanbul: Maltepe Üniversitesi Yayınları.
• Jaspers, K. (2010). Felsefe Nedir? (Çev. İ. Z. Eyuboğlu). İstanbul: Say Yayınları.
• Johnson, W. T., Reed, R. F. (2014). Philosophical Documents in Education, (Fourth Edition) USA, New York: Pearson.
• Kale, N. (1994). Felsefe Öğretimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27 (1), 113-120. Erişim Tarihi: 20.12.2022 https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/777503
• Kant, I. (2021). Eğitim Üzerine (çev. E. Berkman). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kuçuradi, İ. (1977). Felsefe ve Kişi Eğitimi. Felsefe Kurumu Seminerleri (ss. 55-60). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kuçuradi, İ. (1986). İoanna Kuçuradi Felsefe, Sanat, Eğitim, Etik ve İnsan Hakları Konusunda Söyleşi. Felsefecilerle Söyleşiler (haz. A. Kaynardağ, ss. 217-266). İstanbul: Elif Yayınları.
• Kuçuradi, İ. (1996). Açılış Konuşması. Felsefe Açısından Eğitim ve Türkiye’de Eğitim Seminer Bildirileri (ss. 7-11). İstanbul: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Kuçuradi, İ. (2013). İnsan ve Değerleri. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Kuçuradi, İ. (2014a). Eğitimi Yeniden Düşünmek. Erişim Tarihi: 17.01.2022. https://hacettepe.edu.tr/duyuru/rekduy/47KurulusYilDonumu220714.pdf
• Kuçuradi, İ. (2014b). Uludağ Konuşmaları. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Kuçuradi, İ. (2015). Etik. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Kuçuradi, İ. (2019). Ahlak, Etik ve Etikler. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Lipman, M., Sharp, M. A. (1978). Some Educational Presuppositions of Philosophy for Children. Oxford Review of Education. 4:1, 85-90. DOI:10.1080/0305498780040108
• Lipman, M., Sharp, M. A., Oscanyan, F. S. (1980). Philosophy in the classroom. Philadelphia: Temple University Press.
• Lipman, M. (1988). Philosophy Goes to School. Philadelphia: Temple University Press.
• Lipman, M. (1995). Moral education higher‐order thinking and philosophy for children. Early Child Development and Care, 107:1, 61-70. DOI: 10.1080/0300443951070108
• Lipman, M. (2003). Thinking in Education. New York: Cambridge University Press.
• Matthews, G. (1984). Dialogues with Children. Cambridge: Harvard University Press.
• McCall, C. (2017). Düşünmeyi Dönüştürmek: İlk ve Orta Sınıflarda Felsefî Sorgulama (çev. K. Gülenç ve N. P. Boyacı). İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık.
• MEB. (2022). Değerler Eğitimi – Öğretim Programlarında Yer Alan Kök Değerler Temalı Etkinlik Kitabı. Ankara: Ortaöğretim Genel Müdürlüğü. Erişim Tarihi: 05.01.2023 https://ogmmateryal.eba.gov.tr/kitap/degerler-egitimi/index.html
• Mengüşoğlu, T. (2015). İnsan Felsefesi. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Montaigne, M. (2011). Denemeler (çev. S. Eyüboğlu). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Nietzsche, F. (2007). Eğitici Olarak Schopenhauer (çev. M. Tüzel). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Platon. (2010). Sokrates’in Savunması. Diyaloglar (çev. T. Aktürel, ss. 11-43). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Platon. (2014). Devlet (çev. S. Eyüboğlu ve M. A. Cimcoz). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sayın, Ş. (1990). Çağdaş Eğitimde Amaç ve Yöntem. Yaratıcı Toplum Yolunda Çağdaş Eğitim (haz. Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği, ss. 26-36). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Tepe, H. (2015). UNESCO Verileri Işığında Dünyada Çocuklar İçin Felsefe. Çocuklar İçin Felsefe Eğitimi (haz. B. Çotuksöken ve H. Tepe, ss. 77-97). Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Tepe, H. (2016). Teorik Etik. Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Trickey, S., Topping, K. J. (2006). Collaborative Philosophical Enquiry for School Children: Cognitive Effects at 10–12 years. School Psychology International, Vol. 27(5), 599–614. DOI: 10.1177/0143034306073417
• UNESCO. (2007). Philosophy a school of freedom: Teaching philosophy and learning to philosophize; status and prospects. Paris: UNESCO. Erişim Tarihi: 19.01.2023. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000154173
• Vansieleghem, N., Kennedy, D. (2011). What is Philosophy for Children, What is Philosophy with Children—After Matthew Lipman? Journal of Philosophy of Education, Vol. 45, No. 2, 171-182. DOI: 10.1111/j.1467-9752.2011.00801.x
• Worley, P. (2009). Philosophy in Philosophy in Schools. Think, 8, 63-75. DOI:10.1017/S1477175609990066