Türkiye’de İdeolojiye Zizek Gözüyle Bakmak

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: 2, 896 - 922, 30.09.2025

İlyas Koçak

Öz

Bu çalışma, son iki yüzyıldır karşı karşıya kaldığımız ideoloji olgusunun geçirdiği evreleri ve
günümüzde kazandığı içeriği araştırmayı, Slavoj Zizek’in ideoloji anlayışı ve eleştirisinin Türkiye için
geçerliliğini tartışmayı amaçlamaktadır. Bu maksatla ideolojinin ortaya çıkışından başlayarak kısa
bir tarihçesi verilmiş, amaçları, araçları ve yöntemleri hakkında ipuçları oluşturabilecek, bazı
kullanımları üzerinde durularak özet bilgiler aktarılmıştır. Zizek, ideolojiyi iş üstündeyken
gözlemleyen ve üzerinde düşünen, söyledikleri kitleler tarafından merakla takip edilen çağdaş bir
filozof olduğu için tercih edilmiştir. İdeolojiyi müzik, sinema özellikle Hollywood filmlerinden
yararlanarak renkli bir şekilde eleştirir. Zizek’in tespit ve eleştirilerini Türkiye tarih ve kültüründen
örneklerle anlamaya çalışmak Türkiye’deki ideoloji/ler hakkında farkındalık oluşturabilir ve bu
konuda başlayabilecek verimli tartışmalara katkıda bulunabilir. Bunu yaparken sosyolojik değil
felsefî bir sonuca ulaşılması amaçlandığından, toplulukları muhatap almasına rağmen ideoloji
hakkındaki bu çalışmanın her aşamasında toplum değil birey düzeyinde kalınmıştır.
Toplumsal hayatı kolaylaştırmak, iletişimi hızlandırmak gibi faydalarına rağmen insanın kendi
seçimlerini yapamamasına hatta bu bağımlılığının farkında bile olamamasına neden olan ideolojinin
her yönüyle anlaşılması, dezavantajlarının ortadan kaldırılması, en azından azaltılması için çok
önemlidir.

Anahtar Kelimeler

İdeoloji , Slavoj Zizek , Birey , Özgür Seçim , Özgür İrade

Looking At Ideology in Türkiye Through Zizek’s Perspective

Öz

The purpose of this study is to examine the stages that the phenomenon of ideology, which humanity has been facing for the last two centuries, has undergone and the content it has acquired today, while discussing the validity of Slavoj Žižek’s understanding and critique of ideology in the Turkish context. For this purpose, a brief history of ideology from its origins has been presented, along with summarized information on its aims, tools, methods, and certain applications that may provide clues to its functioning. Žižek has been chosen as the focus of this study because he is a contemporary philosopher who critically examines ideology in practice and whose insights attract considerable public interest. He critiques ideology in an eloquent manner by drawing on music, cinema, and notably, Hollywood films. Attempting to understand Žižek’s diagnoses and critiques through examples from Turkish history and culture may raise awareness of ideology/ideologies in Türkiye and contribute to constructive debates on the subject. Therefore, the aim is to reach a philosophical rather than a sociological conclusion; thus, the study focuses on the individual level rather than society, even though ideology itself addresses communities. Although ideology offers certain advantages — such as enabling social life and enhancing communication — it simultaneously restricts individuals’ capacity to make autonomous choices, often concealing this dependency from them. Thus, a comprehensive understanding of ideology in all its dimensions is essential to mitigate, if not completely eliminate, its adverse effects.

Anahtar Kelimeler

Ideology , Slafoj Zizek , Individual , Free Choice , Free Will

Kaynakça

• Akıner, Nurdan ve Arık, Bilal. (2012). 21. Yüzyıl İletişim Çağının Yaşayan Dahisi Slavoj Zizek. Dergi Park Akademik, Atatürk İletişim Dergisi, 2012/3, 1-18.
• Althusser, Louis. (2002). Marx İçin. (Çev. Işık Ergüden). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Althusser, Louis. (2008). Yeniden-Üretim Üzerine. (Çev. A. Işık Ergüden ve Alp Tümertekin). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Arık, Remzi Oğuz. (1969). İdeal ve İdeoloji. İstanbul: Devlet Kitapları Millî Eğitim Bakanlığı Yayımı.
• Bostan, Mesut. (2020). “Popülist Akıl” Kavramı Çerçevesinde 1960’lar Türk Sinemasında İdeoloji. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi.
• Condillac. (1954). İnsan Bilgilerinin Kaynağı Üzerine Bir Deneme. (Çev. Miraç Katırcıoğlu). İstanbul: Maarif Vekaleti Maarif Basımevi.
• Descartes. (1962). Metot Üzerine Konuşma. (Çev. Mehmet Karasan). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayım Müdürlüğü.
• Derbyshire, Jonathan. (2009). Slavoj Zizek ile Röportaj. https://dunyadan ceviri.wordpres.com/2009/10/29/ slavoj-zizek-ile-roportaj-tam-metin–jonathan-derbyshire/.
• Eagleton, Terry. (2015). İdeoloji. (Çev. Muttalip Özcan). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Eagleton, Terry. (2005). Aykırı Simalar. (Çev. Ayşe Şirin Okyayuz). Ankara: Epos Yayınları.
• Elibol, Saadeddin. (1980). İlim ve İdeoloji. Ankara: Birlik Yayınları.
• Fiennes, Sophie. (Yönetmen). (2012). Sapığın İdeoloji Rehberi (The pervert’s Guide to Ideology), [Film], Zeitgeist Films.
• Kaniewska, Marek. (Yönetmen). (1984). Bir Başka Ülke (Another Country) [Film], Virgin Films.
• Kant, Immanuel. (2023). “Aydınlanma Nedir?” Sorusuna Yanıt. (Çev. Nejat Bozkurt). 10 Haziran 2023 tarihinde https://akilfikir.net/aydinlanma-nedir-sorusuna-yanit/ adresinden alınmıştır. (Orijinal çalışmanın yayım tarihi: 1784)
• Kart, Olcay. (2014). Zizek’in Özne Anlayışına Eleştirel Bir Bakış. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Mardin, Şerif. (2017). İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Şerif. (1983). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Myers, Tony. (2014). Slavoj Zizek. (Çev. Abdurrahman Aydın). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Nielsen, Thomas Moller. (2023). Şarlatan (Zizek ve Harari). (derl. Dolunay Aker). (Çev. Burak Bayülgen). Hatay: Aleni Kitap.
• Oran, Baskın. (1997). Atatürk Milliyetçiliği Resmî İdeoloji Dışı Bir İnceleme. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Tanyılmaz, Kurtar. (2012). Kriz Karşısında Zizek. Devrimci Marksizm Üç Aylık Teorik Politik Dergi. 16 (İlk bahar/Yaz) 119-140.
• Yetim, Evşen ve Elmalı Şen, Derya (2022). Göz ve Bakış Diyalektiğinde Anamorfoz Kavramı ve Zizek Perspektifinden Güncel Sanat Temsilleri Üzerine Bir İnceleme. Yıldız J Art Desg, Vol. 9, Issue. 2, December, pp. 80–94.
• Yıldırım, Ergun. (2024). Zizek: Filozoflar Barbar Olur. Star Gazetesi (23 Mart).
• Zizek, Slavoj. (2011a). İdeolojinin Yüce Nesnesi. (Çev. Tuncay Birkan). İstanbul: Metis Yayınları.
• Zizek, Slavoj. (2011b). Olumsuzla Oyalanma. (Çev. Hakan Gür). İstanbul: İmge Yayınları.
• Zizek, Slavoj. (2019). Yamuk Bakmak. (Çev. Tuncay Birkan). İstanbul: Metis Yayınları.
• Zizek, Slavoj. (2011c). Kırılgan Temas. (Çev. Tuncay Birkan). İstanbul: Metis Yayınları.
• Zizek, Slavoj. (2021). Lacan’ı Nasıl Okumalıyız? (Çev. Misli Baydoğan). İstanbul: Runik Kitap.
• Zizek, Slavoj. (2003). Biri Totalitarizm mi Dedi? (Çev. Halil Nalçaoğlu). İstanbul: Epos Yayınları.