Adalet ve Kalkınma Partisi Döneminde Türkiye Suudi Arabistan İlişkileri (2002-2023)

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 91 - 114, 31.03.2024

Muhammed Aksu , Nazım Fatsa

https://doi.org/10.58658/kaypod.1398308

Öz

Orta Doğu’da siyasi, ekonomik ve yüz ölçümü olarak en büyük olan ülkelerden biri Suudi Arabistan’dır. Suudi Arabistan Türkiye ilişkileri bölgesel ve uluslararası arena için önem teşkil etmektedir. 2002 yılında Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (Ak Parti) iktidara gelmesiyle başta komşu ülkeler olmak üzere, sıfır sorun politikası güdülmüş ve proaktif bir dış politika izlenilmeye çalışılmıştır. Bölgedeki terör eylemleri sebebiyle öncelikli olarak terörle mücadele alanında masaya oturan iki ülke, Kral Faysal’ın ilk resmi ziyaretiyle ilişkilerini kuvvetlendirmişlerdir. Türkiye’nin bölgesel askeri gücü, Riyad yönetimine ekonomik, siyasal ve askeri alanda yapılacak iş birlikleri konusunda güven vermiştir. Fakat Türkiye’nin Mısır’da darbe ile devrilen seçilmiş lider Mursi hassasiyeti, iki ülke arasında Müslüman Kardeşler ekseninde görüş ayrılığı yaratmış, Riyad’ın Libya’da Hafter güçlerine verdiği destekle bu tutum devam etmiştir. Arap Baharı’nın başlamasının ardından iki ülke arasında uyumun gözlemlendiği diplomatik ilişkiler genel olarak olumlu yönde seyretmiştir. Ancak Ekim 2018’de Cemal Kaşıkçı’nın Suudi Arabistan’ın İstanbul’daki başkonsolosluğunda öldürülmesi, ilişkileri kopma noktasına getirmiştir. Yaklaşık üç yıl süren olumsuz ilişkiler 2021 itibariyle yeniden düzelmeye başlamıştır. Bölgesel ve uluslararası arenada önemli güç olan iki ülkenin “kazan kazan” politikası ile “stratejik ortak”lıklarını devam ettirmesi birçok konuda kazanım elde etmelerine olanak tanıyacaktır.
Bu çalışmada Adalet ve Kalkınma Partisi döneminde Türkiye-Suudi Arabistan ilişkileri kronolojik olarak incelenmektedir. Karşılıklı olarak ilişkilerin ele alındığı çalışmada iki ülke arasındaki olumlu ve olumsuz yaşanan değişim ve dönüşümlere yol açan koşullar irdelenmiştir. Belirtilen incelemler neticesinde iki ülkenin “kazan kazan” politikası ile hareket ederek ortak çıkarlarını muhafaza etmelerinin gerekliliği üzerinde durulmuş olup, Orda Doğu’nun iki önemli aktörü olan Türkiye ile Suudi Arabistan’ın ortak bir pakt oluşturmaları önerisi getirilmiştir. Ayrıca bu makale nitel bir araştırma örneği olup çalışmada tarihsel araştırma yöntemleri, betimsel araştırma metotları ve belgeye dayalı veri analizi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Suudi Arabistan, Ak Parti

Turkey-Saudi Arabia Relations During the AK Party Period (2002-2023)

Öz

Saudi Arabia is one of the largest countries in the Middle East in terms of political, economic and area. Saudi Arabia-Turkey relations are important for region. In 2002, the Justice and Development Party (AK Party) came to power and adopted a zero problem policy with neighbouring countries, tried to pursue a proactive foreign policy. Due to the terrorist attacks, each country first came together in the field of counter-terrorism and strengthened relations with the first official visit of King Faisal. Turkey's regional military power gave Riyadh confidence in in many ways. However, Turkey's sensitivity towards the elected leader Morsi, created a difference of opinion between the two countries on the Muslim Brotherhood axis, and this attitude continued with Riyadh's support for Haftar forces in Libya. After the Arab Spring, diplomatic relations between two countries were generally positive. However, the murder of Jamal Khashoggi in the Saudi consulate in Istanbul in October 2018, brought relations to a breaking point. Negative relations started to improve again as of 2021. If the two countries, which are important powers in the regional and international arena, continue their "strategic partnership" with a "win-win" policy, it will allow them to make gains in many areas.
In this study, Turkey-Saudi Arabia relations during the Justice and Development Party period are examined chronologically. In this study, the conditions led to the changes and transformations between two countries are analysed. As a result, it is emphasised that the two countries should act with a "win-win" policy and preserve their common interests, and it is suggested that Turkey and Saudi Arabia should form a common pact. In addition, this article is an example of qualitative research and historical research methods, descriptive research methods and document-based data analysis were used in the study.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Saudi Arabia, AK Party

Kaynakça

• Anadolu Ajansı. (2015). Turkey Declares Day of Mourning for Saudi King. Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/en/turkey/turkey-declares-day-of-mourning-for-saudiking/ 81249.
• Ataman, M. (2009). “Türkiye Suudi Arabistan İlişkileri Temkinli İlişkilerden Çok Taraflı Birlikteliğe.” Orta Doğu Analiz 1(9), 72–80.
• Ataman, M. (2012). “Turkey and Saudi Arabia: Newly Discovered Partners?” SETA Policy Brief 57.
• Ayhan, V.. (2010). “Geçmişten Geleceğe Türkiye-Suudi Arabistan İlişkileri.” Ortadoğı Analiz 2(23), 25–35.
• CIA. (2023, 06 15). Saudi Arabia. Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/ countries/saudi-arabia/#military-and-security.
• Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2023). Bakan Özhaseki, Suudi Arabistan Mevkidaşıyla Görüştü. Erişim Adresi: https://csb.gov.tr/Bakan-Ozhaseki-Suudi- Arabistan-Mevkidasiyla-Gorustu-Bakanlik-Faaliyetleri-38798.
• BBC Türkçe. (2022, 04 07). Kaşıkçı Cinayetini Dünyaya Duyuran Türkiye, Davayı Suudi Arabistan’a Devretme Noktasına Nasıl Geldi? Erişim Adresi: https://www.bbc.com/ turkce: https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-61021439.
• BBC. (2013). Erdoğan’dan Batı’ya ‘Mısır Darbesi’ Eleştirisi. Erişim Adresi: https://www. bbc.com/turkce/haberler/2013/07/130705_misir_cuma_gosteri.
• Bostancı, Mustafa, (2017). Türk-Suud İlişkilerine Katkısı Bakımından Kenan Evren’in Suudi Arabistan Ziyareti. Sosyal Bilimler Metinleri Dergisi, 1, 105-119.
• CNN. (2010). Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Kral Faysal Vakfı Tarafından Verilen ‘Kral Faysal Uluslararası Ödülü’nü Aldı. Erişim Adresi: https://www.Cnnturk.Com/ Dunya/Erdogana-Kral-Faysal-Uluslararasi-Odulu.
• Çınkara, G.. (2023). “Prens Muhammed Bin Selman’ın 2030 Vizyonunu Anlamlandırmak : Suudi Arabistan ’da Teknokrasi , Milliyetçilik ve Yeni Ekonomi Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 11(36), 93–121.
• Diwan, K. S. (2017). “The Future Of The Muslim Brotherhood In The Gulf.” POMEPS Briefings 31(November), 60–62.
• Duran, B. (2017). “Suudi Arabistan’da Neler Oluyor?” Açık Medeniyet 10–11.
• The Economist. (2018). “How the Killing of Jamal Khashoggi Affects Turkish-Saudi Relations.” The Economist.
• Ekşi, M. (2017). “Regional Hegemony Quests in the Middle East from the Balance of Power System to the Balance of Proxy Wars: Turkey as Balancing Power for the Iran - Saudi Rivalry.” Gazi Akademik Bakış 133–56. doi: 10.19060/gav.379597.
• Ellithy, A. M. H. (2015). “Turkish-Saudi Relations: From A Regional Perspective in The Period From 2003 Until 2013.” (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: ODTÜ.
• Görcüer, R., Büyükbaş, H. (2022). Tarihsel Çerçevede Türkiye-Suudi Arabistan İlişkileri ve Dış Politikaya Yansıması. Erciyes Akademi Dergisi, 36(4), 1973-2005.
• Gul, A., Rizwana K., and Syed A. H. (2021). “Iran and Saudi Arabia’s Strategic Rivalry and the Middle Eastern Security: An Assessment.” Liberal Arts and Social Sciences International Journal (LASSIJ) 5(2), 17–19. doi: 10.47264/idea.lassij/5.2.2.
• Habibi, N. (2023). “Turkey’s Economic Crisis and Erdoğan’s Multiple Rapprochement Initiatives.” (152).
• Harrison, R. (2014). “Towards a Regional Strategy Contra ISIS.” The US Army War College Quarterly: Parameters 44(3). doi: 10.55540/0031-1723.2726.
• Independent. (2022). “Türkiye-Suudi Arabistan İlişkilerinin Dünü ve Bugünü.” Erişim Adresi: https://www.ındyturk.com/node/648166/yazarlar/t%c3%bcrkiye-suudi- arabistan-ıli%c5%9fkilerinin-d%c3%bcn%c3%bc-ve-bug%c3%bcn%c3%bc.
• İnalcık, H. (1986). “Tarihi Perspektif İçinde Arap-Türk İlişkileri (1260-1914).” TAIV Yayınları 9(6), 205–14.
• İnan, M. Y. (2023). “Role Conceptions and Leadership Rivalry in the Middle East: Transforming Turkey, Saudi Arabia, and Gulf Relations.” Türkiye Orta Doğu Çalışmaları Dergisi 10(1), 45–63. doi: 10.26513/tocd.1260621.
• Jawad, K. M., Abbas, S. and Esmael. A. A. (2019). “Saudi-Turkish Relations During The Reign Of King Salman Bin Abdul Aziz. Motivations And Challenges M.” Jurnal Penelitian Pendidikan Guru Sekolah Dasar 6(August):2900–2924.
• Koloğlu, O. (2007). 500 Years in Turkish – Libyan Relations.
• Lacroix, S. (2018). “Saudi Arabia’s Muslim Brotherhood Predicament.” POMEPS Briefings 31(November):51–53.
• Lewıs, B. (2021). Ortadoğu: İkibin Yıllık Ortadoğu Tarihi. Ankara: Arkadaş Yayınevi
• NTV. (2023). “Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan Riyad’da Gazze Diplomasisi.” Erişim Adresi: https://www.ntv.com.tr/galeri/dunya/cumhurbaskani-erdogandan-riyadda-diplomatik- gorusmeler,bgqbspkaekmtgvthpc_ucg/z4xcts0y6katfny-lwgvhw.
• Özev, M. S. (2016). “Siyasi Ekonomik Çıkarlar Ve Kimlik Politikaları Çerçevesinde 1929- 2015 Arası Türkiye - Suudi Arabistan İlişkileri.” International Journal Of Political Sciences 2(2):11–28.
• Phillips, C. (2011). “Eyes Bıgger Than Stomachs: Turkey, Saudı Arabıa And Qatar In Syrıa.” 1–20.
• Reuters. (2020). “Saudi Business Leader Calls for Boycott of Goods from ‘hostile’ Turkey.”
• Sabah Gazetesi. (2023). “Şimşek ve Erkan Suudi Arabistan’da.” Erişim Adresi: https:// www.sabah.com.tr/ekonomi/simsek-ve-erkan-suudi-arabistanda-6546264.
• Shoaib, M. (2015). “Evolving Saudi Foreign Policy.” Journal Os Strategic Affairs (March): 42–83.
• Siddiqa, A. (2019). “Saudı – Israelı Nexus : Implıcatıons For Iran.” Center for Iranian Studies in Ankara (İRAM) (May):15.
• Sputnik. (2023). “Suudi Arabistan’dan Türkiye ve Suriye’deki Depremzedeler Için 17. Yardım Uçağı.” Erişim Adresi: https://sputniknews.com.tr/20230618/suudi-arabistandan- turkiye-ve-suriyedeki-depremzedeler-ıcin-17-yardim-ucagi-1072592745. html.
• Tüylüoğlu, E. (2019). “Kamu Diplomasisi Tekniği Olarak Kültürel Diplomasi: Suudi Arabistan Krallığı’nın Türkiye’deki Kültürel Diplomasi Faaliyetleri.”
• Ulutaş, U. (2010). “Turkey-Israel: A Fluctuating Alliance.” SETA Policy Brief 1–11.
• Umar, Ö. O. (2010). “Cumhuriyet Döneminde Atatürk ’ün Orta Doğu Politikası.” Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi 6(2):47–83.