THE IMPACT OF PEACEFUL RESOLUTION METHODS FOR TAX DISPUTES ON ADMINISTRATIVE AND JUDICIAL PROCESSES IN TURKEY

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 1, 117 - 146, 13.03.2025

Cemil Altun , Osman Pehlivan

https://doi.org/10.58658/kaypod.1622992

Öz

This study aims to evaluate the impacts of peaceful resolution methods for tax disputes on administrative and judicial processes in Turkey. A qualitative approach was adopted in the research, and data on the practical advantages and issues of peaceful resolution methods were collected through interviews with tax inspectors and tax judges. The data collected were analyzed using thematic analysis method. The findings indicate that peaceful resolution methods are particularly beneficial for taxpayers experiencing financial difficulties during periods of economic crisis. However, the frequent repetition of peaceful resolution methods can weaken tax morality. Additionally, the entrenched belief among taxpayers that “amnesty will eventually be granted” prevents a significant reduction in the workload of judicial and administrative processes. The disregard of tax audit reports in the evaluations of peaceful resolution commissions and the ambiguity of regulations, which are open to differing interpretations by these commissions, can also lead to inconsistent practices. The study concludes that peaceful resolution methods should be supported by measures such as clarifying the boundaries of regulations, limiting frequently repeated restructurings in ways that can enhance tax compliance, and maintaining audit motivation. In this way, it would be possible to strengthen tax compliance and avoid unnecessary engagement of judicial processes.

Anahtar Kelimeler

Tax Compliance, Tax Disputes, Peaceful Resolution Methods, Alternative Dispute Resolution (ADR), Tax Judiciary

TÜRKİYE DE VERGİ UYUŞMAZLIKLARININ BARIŞÇIL ÇÖZÜM YOLLARININ İDARİ VE YARGISAL SÜREÇLERE ETKİSİ

Öz

Bu çalışma, Türkiye’de vergi uyuşmazlıklarının barışçıl çözüm yollarının idari ve yargısal süreçlere etkilerini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Araştırmada, nitel yaklaşım benimsenmiş; vergi müfettişleri ve vergi hâkimleriyle yapılan mülakatlar yoluyla barışçıl çözüm yöntemlerinin uygulamadaki avantajları ve sorunlarına ilişkin toplanan veriler tematik analiz yöntemiyle incelenmiştir. Bulgular, barışçıl çözüm yollarının özellikle ekonomik bunalım dönemlerinde ödeme güçlüğü çeken mükellefler için fayda sağladığını, ancak sıklıkla tekrarlanan barışçıl çözüm yollarının vergi ahlakını zayıflatabildiğini göstermektedir. Ayrıca, mükellefler arasında “nasılsa af çıkar” düşüncesinin yerleşmesi, yargı ve idari süreçlerde beklenen ölçüde bir iş yükü azalmasına engel olmaktadır. Barışçıl çözüm yolları komisyonlarında vergi inceleme raporlarının değerlendirmelerde göz ardı edilmesi ve mevzuatın komisyonlarca farklı farklı yorumlamaya açık olması da tutarsız uygulamalara yol açabilmektedir. Çalışma sonucunda, barışçıl çözüm yollarının; mevzuat sınırlarının netleştirilmesi, sık sık tekrarlanan yapılandırmaların vergi uyumunu arttırabilecek bir şekilde sınırlandırılması ve denetim motivasyonunun korunması gibi önlemlerle desteklenmesi gerektiği vurgulanmıştır. Böylece, vergi uyumunun güçlendirilmesi ve yargı süreçlerinin gereksiz yere meşgul edilmemesi mümkün olabilecektir.

Anahtar Kelimeler

Vergi Uyumu, Vergi Uyuşmazlıkları, Barışçıl Çözüm Yolları, Alternatif Uyuşmazlık Çözümleri (ADR), Vergi Yargısı

Kaynakça

• Ardiansyah, A. (2022). A Comparative Study of the Implementation of Alternative Disputes Resolution (ADR) in Tax and Customs Disputes in Indonesia. Journal Evidence Of Law, 1(1), 55–69. https://doi.org/10.59066/jel.v1i1.15.
• Atçeken, F. D., Altundemir, M. E., & Turan, A. H. (2018). Vergi Aflarının Vergi Uyumuna Etkisi: Kocaeli Örneği. Maliye Araştırmaları Dergisi, 4(1), 59–75.
• Ayrangöl, Z., & Tekdere, M. (2011). Ana Hatlarıyla Vergi Afları. International Symposium, 421. Retrieved from http://bulentsener.com/FileUpload/op399503/File/rgd_proceedings_book.pdf#page=435.
• Batur, Ö. (2020). Vergi̇ Uyuşmazlıklarında Kanun Yolundan Vazgeçme Müessesesi̇. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, (43), 203–218.
• Bayraklı, H. H. (2017). Pişmanlık ve Islah Hükümleri̇ Karşısında Vergi̇ Kaçakçılık Suçlarının Konumu. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, (31), 47–64.
• Çetin, G. (2007). Vergi Aflarının Vergi Mükelleflerinin Tutum ve Davranışları Üzerindeki Etkisi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 14(2), 171–187.
• Çiçek, H., & Güneş, B. (2019). Vergi Uyuşmazlıklarını Önlemeye Yönelik Yeni Bir Yöntem: İzaha Davet Müessesesi. Gümrük ve Ticaret Dergisi, 6(17), 12–29.
• Demirci, S., & Dayar, H. (2023). Economic and Social Impacts of Tax Restructuring in Turkey: After 2008. Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, 8(15), 61–77.
• Doğan, Z., & Besen, R. (2008). Vergi̇ Aflarının Nedenleri̇ Ve Mükellefler Üzeri̇ndeki̇ Etki̇leri̇. Journal of Accounting and Taxation Studies, 1(1), 23–39.
• Edi̇zdoğan, N., & Gümüş, E. (2013). Vergi afları ve Türkiye’de vergi aflarının değerlendirilmesi. Maliye Dergisi, 0(164), 99–119.
• Filipczyk, H. (2023). Adr in Tax Disputes in Poland – the State of Play and Perspectives. Revista Brasileira De Alternative Dispute Resolution, 5(10), 205–220.
• Ghifari, M. (2024). Alternatif Dispute Resolution to Reduce Costs, Energy, And Time Issued by DJP Taxpayer or Dispute Settlement in Taxation. KnE Social Sciences, 9(1), 1060–1069. https://doi.org/10.18502/kss.v8i21.14821.
• Golts, E. (2017). Types of Tax Disputes. Administrative and Criminal Justice, 2(79), 65–70. https://doi.org/10.17770/acj.v2i79.2803.
• Güler, H. (2020). Türkiye’de Vergi Aflarının Vergi Gelirleri Üzerindeki Etkisinin Olay Analiziyle Ölçülmesi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 256–273. https://doi.org/10.21547/jss.615648.
• IMF. (2013). How Can an Excessive Volume of Tax Disputes Be Dealt With? Tax Law Note. Retrieved from https://www.imf.org/external/np/leg/tlaw/2013/eng/tdisputes.pdf.
• Kaba, H., & Beşel, F. (2023). Türk Vergi Hukukunda İdari Çözüm Yolları: Uzlaşma Müessesesinin Güncel Veriler İle Değerlendirilmesi. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9(2), 45–61.
• Karagöz, K. (2022). Vergi Afları Vergi Gelirlerini Artırıyor Mu? Türkiye İçin Müdahale Analizinden Bulgular. Maliye Araştırmaları Dergisi, 8(1), 37–56.
• Karakoç, Y. (2014). Vergi Cezası Anlaşmazlıklarının Çözüm Yollarından Cezalarda İndirim Müessesesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16(Özel Sayı), 3637–3739.
• Karatay, Ö., & Karatay, A. (2011). Türki̇ye’de Vergi̇ Afları Ve 6111 Sayılı Kanunun Değerlendi̇ri̇lmesi̇: Bayburt İli̇ Örneği̇. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 3(2), 181–190.
• Kargı, V. (2011). Türkiye’de Vergi Aflarının Vergi Gelirlerine Etkisi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 7(13), 101–115.
• Kargı, V., & Yüksel, C. (2012). Türki̇ye’de Vergi̇ Aflarının Vergi̇ Adaleti̇ Ve Mükellefler Üzeri̇ne Etki̇leri̇. Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, (54), 23–44.
• Kinyua, L. N. (2021). Effect of Alternative Dispute Resolution on Tax Revenue Collection in Kenya (Master Thesis). Moi University, Nairobi.
• Liutikov, P. S., Liutikova, M. O., & Buchynskyi, O. Y. (2019). Classification of Tax Disputes: Legal-Theoretical Peculiarities. Law and Society (Право І Суспільство), (5), 185–192. https://doi.org/10.32842/2078-3736-2019-5-1-30.
• Lohvyn, A. (2020). Alternative Means of Resolving Tax Disputes in Ukraine: Possible Ways of Implementation. In Integration of Traditional and Innovation Processes of Development of Modern Science (2nd Ed., pp. 238–255). Riga: Baltija Publishing. https://doi.org/10.30525/978-9934-26-021-6-25.
• OECD. (2021). Tax Administration 2021: Comparative Information on OECD and other Advanced and Emerging Economies. Paris: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/cef472b9-en.
• Okçu, M. H. (2021). Vergi Uyuşmazlıklarının Giderilmesinde İdari Bir Çözüm Yolu: Hata Düzeltme. Boyabat İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi E-Dergisi, 1(1), 68–80.
• Özgüven, A. V. (2018). Vergi Etiği Açısından Vergi Afları. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(Özel Sayı), 34–46. https://doi.org/10.21547/jss.452690.
• Richards, N. U. (2017). An Examination of Tax Dispute Resolution Mechanisms in Nigeria: A Case for the Adoption of Alternative Dispute Resolution Methods. UNIPORT Law Review, 1, 195–211.
• Sa’adah, N., Ispriyarso, B., Wibawa, K. C. S., Panjaitan, L. K., & Septenta, M. I. S. S. (2024). Feasibility Analysis Ofimplementing Alternativedispute Resolution in Taxdispute Settlement in Indonesia. Pandecta Research Law Journal, 19(2), 403–424. http://dx.doi.org/10.15294/pandecta.v19i2.9593.
• Şanver, C. (2018). Türki̇ye’de 1980 Sonrası Vergi̇ Afları Ve Kamu Geli̇rleri̇ Açısından Etki̇nli̇ği̇. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(2), 35–63. https://doi.org/10.11616/asbed.v18i38801.459784.
• Sari, M. N., & Qibthiyyah, R. M. (2022). Examining the Factors That Affect the Loss of Tax Disputes in the Tax Court. GATR Accounting and Finance Review, 7(2), 97–112. https://doi.org/10.35609/afr.2022.7.2(3).
• Savaşan, F. (2006a). Vergi afları: Teori ve Türkiye uygulamaları ( “Vergi Barışı” uygulama sonuçları ). AKÜ İİBF Dergisi, 8(1), 41–65.
• Savaşan, F. (2006b). Vergi Aflarına Mükellef Tepkisi: Türkiye’de Vergi Aflarından Kimler Faydalanıyor? Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (12), 149–171.
• Şenyüz, D. (2014). Hukuk Devleti Perspektifinden Adil Vergileme ve Vergi Afları. TESAM Akademi Dergisi, 1(2), 81–96. Taşkın, Y. (2012). Vergi̇ Aflarının Hukuki Niteliği̇ Ve Gerekçeleri. Sosyal Bilimler Dergisi, (2), 122–128.
• T.C. Adalet Bakanlığı. (2025). Adalet İstatistikleri (2009-2023) [Resmi Kurum]. Retrieved January 13, 2025, from Adalet İstatistikleri Yayın Arşivi website: https://adlisicil.adalet.gov.tr/Home/SayfaDetay/adalet-istatistikleri-yayin-arsivi.
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı. (2025a). 2006—2023 Yılları Genel Bütçe İstatistikleri [Resmi Kurum]. Retrieved February 18, 2025, from Merkezi Yönetim Bütçe İstatistikleri website: https://ms.hmb.gov.tr/uploads/sites/3/2024/07/Butce-Denge-Tablosu-1.xls.
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı. (2025b). 2024 Yılı Genel Bütçe İstatistikleri [Resmi Kurum]. Retrieved February 18, 2025, from Merkezi Yönetim Bütçe İstatistikleri website: https://ms.hmb.gov.tr/uploads/sites/3/2025/01/Genel-Butceli-Idareler-Butce-Denge-Tablosu.xls.
• Tekin, A., & Tuncer, G. (2013). Vergi̇ Afları Sonrasında Vergi̇ Uyum Süreci̇. Sakarya İktisat Dergisi, 2(2), 1–26.
• Tsumah, N. M. (2020). Effect of Tax Dispute Resolution on Tax Administration in Kenya Revenue Authority Malindi Town (Postgraduate, Jomo Kenyatta University of Agriculture and Technology). Jomo Kenyatta University of Agriculture and Technology, Nairobi, Kenya. Retrieved from https://ikesra.kra.go.ke/server/api/core/bitstreams/a93958de-9923-43b2-82a1-6d25e575d3f5/content.
• United Nations. (2018). Discussion Draft on Chapter 3: Dispute Resolution: Domestic Procedures. United Nations. Retrieved from https://www.un.org/esa/ffd/wp-content/uploads/2018/05/16STM_Chapter3_DisputeHandbook_Domestic-Procedures.pdf.
• United Nations. (2021). Handbook on the avoidance and resolution of tax disputes. New York: United Nations.