TARIMSAL ÜRÜNLERDE TOKSİN VE PESTİSİT KALINTISI SORUNUNUN ÇÖZÜMÜNE YÖNELİK KAMU POLİTİKASI ÖNERİLERİ

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 167 - 206, 02.07.2025

Yalçın Arslantürk , Haluk Baliç , Necla Baliç

https://doi.org/10.58658/kaypod.1632091

Öz

Bu çalışmayla esas olarak ülkemizdeki tarımsal ürünlere ilişkin toksin ve pestisit kalıntısı sorununun çözümüne yönelik politika önerileri getirilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda çalışmada öncelikle ülkemizde söz konusu sorunun varlığı gerek yurt dışı gerekçe yurt içi bildirimler aracılığıyla ortaya koyulmuştur. Sonrasında toksin ve pestisit kalıntısının ne olduğu ve insan sağlığına olan olumsuz etkileri için literatür taraması yapılmıştır. Belirli toksin ve pestisit kalıntısı ihtiva eden ürünlerin insan sağlığına yönelik ciddi olumsuz etkilerini belirten kaynaklara, haber taraması yapılarak bu ürünlerin tüketilmesiyle tespit edilen hastalık ve hatta ölüm vakalarına ilişkin resmi raporlar da destekleyici unsur olarak eklenmiştir. Sonrasında ise tarımsal ürünlerdeki toksin ve pestisit kalıntısı sorununun temel nedenleri, çeşitli unsurlarıyla birlikte analiz edilmiştir. Tüm bu tespit ve analizlerden yola çıkarak sorunun çözümüne ilişkin çeşitli kamu politikası önerileri sunulmuştur. Sorunun çözümüne yönelik olarak öncelikle mevcut duruma göre daha farklı eğitim ve bilgilendirme faaliyetleri, daha etkin izleme ve denetim faaliyetleri ile yaptırımlar, muhtelif suiistimalleri önleyecek şekilde mevzuat değişiklikleri ile tüm aktörlerin konuya ilişkin kuralları benimseyerek uygulamalarını sağlayacak çeşitli teşvik edici politikalar önerilmiştir. Bunlara ilave olarak ülkemizde uygulanmakta olan mevcut tarımsal danışmanlık sisteminin bu sorunun çözümünde bir politika aracı olarak kullanılmasını sağlayacak bir sistem önerisi de sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Destekleme , İhracatta Ret , Pestisit Kalıntısı , Tarımsal Danışmanlık , Teşvik , Toksin , Yaptırım

Public Policy Recommendations for Solving the Problem of Toxin and Pesticide Residue in Agricultural Products

Öz

The main aim of this study is to make policy recommendations to solve the problem of toxin and pesticide residues on agricultural products in our country. In this context in this study, first of all, the existence of the problem in our country has been revealed through both domestic and international notifications. Afterwards, a literature review was conducted to determine what toxins and pesticide residues are and their negative effects on human health. Official reports regarding the cases of illness an deven death detected by consuming these products through news scanning have alsa been added as supporting factor to the sources indicating the serious negative effects of products containing toxins and pesticide residues on human health. After that, the main causes of the toxin and pesticide residue problem in agricultural products were analyzed together with its various elements. Based on all these findings and analyses, various public policy suggestions have been presented regarding the solution of the problem. In order to solve the problem, firs of all compared to the current situation different training and informing activities, more effective monitoring and control activities and sanctions, legislative changes to prevent various abuses and v arious incentive policies that will enable all actors to adopt and implement the rules on the subject have been proposed. In addition, a system proposal has been presented that will enable the current agricultural concultancy system implemented in our country to be used as a policy tool in solving this problem.

Anahtar Kelimeler

Supporting , Rejection in Export , Pesticide Residue , Agricultural Consultancy , Incentive , Toxin , Sanction

Kaynakça

• Akdoğan, A., Divrikli, Ü. ve Elçi, L. (2012). Pestisitlerin Önemi ve Ekosisteme Etkileri. Akademik Gıda, 10(1), 125-132. Antalya Duyuru Haber. (2024, 22 Kasım). Instagram. Erişim adresi: https://www.instagram.com/antalya.duyuru.haber/p/DCqoEgjNYKq/?img_index=1
• Avrupa Komisyonu RASFF Notification. (2024). ACN Notifications. Erişim adresi: https://food.ec.europa.eu/food-safety/acn/acn-notifications_en
• Avrupa Komisyonu RASFF Window. (2025). Erişim adresi: https://webgate.ec.europa.eu/rasff-window/screen/search
• Avrupa Komisyonu The History of RASFF. (2024). Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF). Erişim adresi: https://food.ec.europa.eu/food-safety/rasff_en
• Avrupa Komisyonu Why RASFF. (2024). Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF). Erişim adresi: https://food.ec.europa.eu/food-safety/rasff_en
• Bakanlar Kurulu Kararı: Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu Hakkında Karar. (1988, 14 Ekim). Resmî Gazete (Sayı: 19959). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/19959.pdf
• Bitki Koruma Ürünlerinin Önerilmesi, Uygulanması ve Kayıt İşlemleri Hakkında Yönetmelik. (2014, 3 Aralık). Resmî Gazete (Sayı: 29194). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/12/20141203-10.htm
• Bitki Koruma Ürünlerinin Toptan ve Perakende Satılması İle Depolanması Hakkında Yönetmelik. (2019, 13 Şubat). Resmî Gazete. Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/02/20190213-1.htm
• Buğday. (2024, 23 Mayıs). Türkiye Pestisit Kaynaklı Bildirimlerde Yine İlk Sırada. Erişim adresi: https://www.bugday.org/blog/turkiye-pestisit-kaynakli-bildirimlerde-yine-ilk-sirada/
• Cumhurbaşkanı Kararı: 2025-2027 Yıllarında Yapılacak Bitkisel Üretime Yönelik Desteklemeler ile Diğer Bazı Tarımsal Desteklemelere İlişkin Karar. (2024, 29 Ağustos). Resmî Gazete (Sayı: 32647). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2024/08/20240829-1.pdf
• Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi. (2018, 10 Temmuz). Resmî Gazete (Sayı: 30474). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180710-1.pdf
• Cumhuriyet Gazetesi. (2021, 13 Eylül). Küçük Saliha'nın ölüm sebebi netleşti: Zehirli nar!. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/kucuk-salihanin-olum-sebebi-netlesti-zehirli-nar-1868440
• Çınar, S., Yılmaz, S.N., Aydın, E. ve Yorulmaz, A. (2017). Gıda ve Yem için Hızlı Alarm Sistemi (RASFF) 2009- 2016 Türkiye Raporu. Türk Tarım-Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 5(8), 873-882.
• Çiftçi, N., Karadeniz, Ş., Deniz Şirinyıldız, D. ve Yorulmaz, A. (2022). Gıda ve Yem İçin Hızlı Alarm Sistemi’nde Yer Alan Çevresel Kirletici Bildirimleri. Food and Health, 8(1), 92-102.
• Dada, A.C., Somorin, Y.M., Ateba, C.N., Onyeaka, H., Anyogu, A., Kasan, N.A. ve Odeyemi, O.A. (2021). Microbiological hazards associated with food products imported from the Asia-Pacific region based on analysis of the rapid alert system for food and feed (RASFF) notifications. Food Control, 129, 108243, Erişim adresi: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0956713521003819?via%3Dihub
• Denetle!. (2024, 26 Aralık). X Gönderi Platformu. Erişim adresi: https://x.com/denetlecomtr/status/1872386871294398870
• DPT (2001). Kimya Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu Tarım İlaçları Alt Komisyon Raporu. Erişim adresi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Sekizinci-Bes-Yillik-Kalkinma-Plani-Kimya-OIK-Raporu-Tarim-Ilaclari.pdf
• Edalizm. (2024, 6 Kasım). X Gönderi Platformu. Erişim adresi: https://x.com/eda_lizm/status/1854264885854826747
• Erzurum, K. (2001). Gıdalarda Mikotoksin Oluşumunu Etkileyen Faktörler. Gıda, 26(4), 289-293. Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü (2012a). Sürvey Talimatları Klavuz El Kitabı. Erişim adresi: file:///C:/Users/bim/Downloads/survey_talimatlari_klavuz_el_kitabi.pdf
• Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü (2012b). Rusya Federasyonu Bitkisel Gıda Ürünleri İhracatçı Firma Listelerine Dâhil Olmak İsteyen İhracatçı Firmanın İzlemesi Gereken Prosedür. Erişim adresi: https://www.tarimorman.gov.tr/GKGM/Belgeler/G%C4%B1da%20ve %20Yem%20Hizmetleri/ihracat/Rusya_Federasyonu_Firma_Basvuru_Proseduru.pdf
• Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü (2024a). 2023 Faaliyet Raporu. Erişim adresi: https://www.tarimorman.gov.tr/GKGM/Belgeler/Genel/2023_Faaliyet_Raporu.pdf
• Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü (2024b). Hasat Öncesi Pestisit Denetim Programı Uygulama Talimatı. Erişim adresi: https://kms.kaysis.gov.tr/Home/Goster/203004
• Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü (2024c). 2 İl Düzeyinde Bitki Koruma Ürünlerinin Kullanım (Zirai Mücadele Uygulamalarında) Miktarları, 2023. https://www.tarimorman.gov.tr/GKGM/Belgeler/DB_Bitki_Koruma_Urunleri/Istatistik/Il_Duzeyinde_BKU_Kullanim_Miktar_2023.pdf
• Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü (2025a). Resmi Tarımsal İlaç İstatistikleri. Erişim adresi: https://www.tarimorman.gov.tr/GKGM/Belgeler/DB_Bitki_Koruma_Urunleri/Istatistik/Yillar_Itibariyla_BKU_Kullanim_Miktar_2006-2024.pdf
• Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü (2025b). Bitkisel Üretimde Biyolojik ve Biyoteknik Mücadele Desteklemeleri. Erişim adresi: https://www.tarimorman.gov.tr/GKGM/Belgeler/DB_Bitki_Sagligi/Biyolojik_Mucadele_Desteklemeleri.pdf
• Hepsiburada (2025). Roundup Star. Erişim adresi: https://www.hepsiburada.com/roundup-star-1-lt-yabani-ot-kurutma-ilaci-dikenli-ot-kurutma-ilaci-cali-kurutma-ilaci-pm HBC00006U1GJW
• Orman, C., Öğünç, F., Saygılı, Ş. ve Yılmaz, G. (2010). İşlenmemiş Gıda Fiyatlarında Oynaklığa Yol Açan Yapısal Faktörler. T.C. Merkez Bankası Ekonomi Notları, 2010-16.
• Oruç, H.H. (2005). Mikotoksinler ve Tanı Yöntemleri. Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 24(1-2-3-4). 105-110.
• Öksüztepe, G. ve Erkan, S. (2016). Mikotoksinler ve Halk Sağlığı Açısından Önemi. Harran Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 5(2), 190-195.
• Smith J. E. ve Hacking A. (1983). Fungal Toxicity. London: Edward Arnold Ltd.
• Şener, S. (2006). Gıda Güveliği Açısından Mikotoksinler. Türkiye Klinikleri J Surg Med Sci, 2(46), 135-139.
• Tarım Kanunu. (2006, 25 Nisan). Resmî Gazete (Sayı: 26149). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/04/20060425-1.htm
• Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (2025). IPARD. Erişim adresi: https://ipard.tarimorman.gov.tr/
• Tarımsal Yatırımcı Danışma Ofisi (2024). Mersin Tarımsal Yatırım Rehberi. Erişim Adresi: https://www.tarimorman.gov.tr/TRGM/TARYAT/Belgeler/Tar%C4%B1msal%20yat%C4%B1r%C4%B1m%20rehberi/Mersin%20Tar%C4%B1msal%20Yat%C4%B1r%C4%B1m%20Rehberi.pdf
• Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Hizmetlerinin Düzenlenmesine Dair Yönetmelik. (2006, 8 Eylül). Resmî Gazete (Sayı 26283). Erişim adresi: https://www.tarimorman.gov.tr/EYDB/Belgeler/Y%C3%96NETMEL%C4%B0K.pdf
• Tarım ve Orman Bakanlığı (2023). 2024-2028 Stratejik Plan. Erişim adresi: https://www.tarimorman.gov.tr/SGB/Belgeler/stratejikplan.pdf
• Tarım ve Orman Bakanlığı (2024). 2024 Yılı Performans Programı. Erişim adresi: https://www.tarimorman.gov.tr/SGB/Belgeler/Performans%20Programlar%C4%B1/2024_TOB_Performans_Program%C4%B1.pdf
• Tarım ve Orman Bakanlığı (2025). Bağlı ve Yetkili Gıda Kontrol Laboratuvarları. Erişim adresi: https://www.tarimorman.gov.tr/konu/1521/Bagli-Yetkili-Gida-KontrolLaboratuvarlari
• Tiryaki, O. (2016). Türkiye’de Yapılan Pestisit Kalıntı Analiz ve Çalışmaları. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 32(1), 72-82.
• TKDK (2024). Tarım ve Balıkçılık Ürünlerinin İşlenmei ve Pazarlanması İle İlgili Fiziki Varlıklara Yönelik Yatırımlar Başvuru Çağrı Rehberi (IPARD III 1. Başvuru Çağrı Dönemi). Erişim adresi: https://www.tkdk.gov.tr/Content/File/BasvuruFiles/ BasvuruPaketiHazirlamaDokumanlari/BasvuruCagriRehberi/IPARDIII/1.0/103.pdf
• Topal, Ş. (1986). Gıdalarda Bulunan Önemli Toksik Küfler ve Sağlık Açısından Değerlendirilmesi. Gıda Dergisi, 11(6), 345-349.
• Tözün, M. ve Akar, G. (2022). Türkiye’de Gıda Numunelerinde Pestisit Kalıntıları Üzerine 2010 Yılı Sonrası Ulusal Literatürün İncelenmesi. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 7(1), 177-191.
• Trendyol (2025). Roundup Star. Erişim adresi: https://www.trendyol.com/roundup-star/yesil-kurutan-ilac-agac-diken-cali-yabanci-yabani-ot-kurutma-ilaci-her-bitkiyi-kokten-kurutur-1l-p-882300345
• Türk Gıda Kodeksi Pestisitlerin Maksimum Kalıntı Limitleri Yönetmeliği. (2021, 27 Eylül). Resmî Gazete (Sayı: 31611). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/09/20210927M1-1.htm
• Türkiye İhracatçılar Meclisi. (2025). AB Bülteni Şubat 2025. TİM Proje Koordinasyon Müdürlüğü ve Brüksel Temsilciliği.
• Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu. (2010, 13 Haziran). Resmî Gazete. (Sayı: 27610). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/06/20100613-12.htm
• Yavuz Türel, G. ve Şahin Calapoğlu, N. (2017). Mikotoksinler ve Moleküler Düzeydeki Etkileri. SDÜ Tıp Fakültesi Dergisi, 24(1), 24-28.
• 2025-2027 Yıllarında Yapılacak Bitkisel Üretime Yönelik Desteklemeler İle Diğer Bazı Tarımsal Desteklemelere Ödeme Yapılmasına Dair Tebliğ. (2024, 31 Aralık). Resmî Gazete (Sayı: 32769 mükerrer 5). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2024/12/20241231M5-8.htm