Türk Hava Harp Sanayiinde Bilgi Ve Teknoloji Transferi: Yabancı Rol Modellerin İzomorfik Kullanımı

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2, 113 - 140, 19.07.2024

Melda Cellat

https://doi.org/10.58307/kaytek.1444021

Öz

Türkiye’nin bağımsızlığı ve diğer ülkelere karşı savunma alanındaki caydırıcılığı konusunda önem arz eden alanlardan biri olan Türk hava harp sanayinin gelişimi, kendine özgü pek çok dinamiğe sahip olmakla birlikte, bu gelişim süreci boyunca yabancı rol modellerin gerek teknoloji gerek teşkilatlanma konularındaki etkileri yadsınamaz boyuttadır. Hava harp sanayii yolunda Türkiye, pek çok ülke ile iş birliği gerçekleştirilmiş, bu iş birlikleri kapsamında lisans altında üretim yapmış, havacılık alanında yetkin yabancı firmalara heyet ziyaretlerinde bulunmuş, fabrika ve örgüt yapılarını yabancı rol modellerin ışığında düzenlemiştir. Bu çalışmada Türk hava harp sanayinin gelişimindeki yabancı rol modeller incelenecek ve bu rol modellik Yeni Kurumsalcı Kuram ve kuramın en önemli kavramlarından olan “izomorfizm” kavramı çerçevesinde yorumlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Havacılık, savunma sanayii, hava harp sanayii, izomorfizm, yeni kurumsalcı kuram

Kaynakça

• Alkan, A.D. (2021) “Yeni Kurumsal Kuram Bağlamında Türkiye’deki Mobil İletişim Şirketlerinin Değişiminin İncelenmesi”, Oltu Beşeri ve Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), s. 173-199.
• Anadolu Ajansı (2018). Endonezya’da Türk Havacılık ve Uzay Sanayisine Yoğun İlgi, https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/endonezyada-turk-havacilik-ve-uzay-sanayisine- yogun-ilgi/1231013 Erişim Tarihi: 23.06.2024.
• Anadolu Ajansı (2019). TUSAŞ Pakistan’ın İlk Teknoparkında Yerini Aldı, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/tusas-pakistanin-ilk-teknoparkinda-yerini- aldi/1682426 Erişim Tarihi:23.06.2024.
• Apaydın, F. (2009) “Kurumsal Teori ve İşletmelerin Kurumsallaşması”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 10(1), s. 1–22.
• Arslan, S. (2019) “Realist ve Kurumsalcı Düşünce Tartışmalarında Yeni Kurumsal Kuram Nerede Durmaktadır? Yeni Kurumsal Kuramın Düşünsel Kökleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Yorum Yönetim Yöntem Uluslararası Yönetim Ekonomi ve Felsefe Dergisi, 7(1), s. 17-34.
• Bağcı, H. & Kurç, Ç. (2016) “Turkey’s Strategic Choice: Buy or Make Weapons?”, Defence Studies, 17(1), s.1-25.
• Barley, S.R. & Tolbert, P. S. (1997) “Institutionalization And Structuration: Studying The Links Between Action And İnstitution”, Organization Studies, 18 (1), s.93-117.
• Baş, O. F. (2014) “Polonyalı Havacılar ve Türk Hava Kurumu 1941-1948”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, 24, s. 83-92.
• Baş, O. F. (2014) “THK Uçak Fabrikası ve Polonyalı Mühendislerin Rolü”, Mühendis ve Makine Dergisi, 55 (659), s. 36-42.
• Başar, P. (2017) “Kurumsallaşmanın Performansa Etkisi: Sağlık Sektöründe Bir Uygulama”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(3), s. 179–195.
• Baykartech (2023). Baykar, Pakistan’da Açılan NASTP’te Yerini Aldı, https://www.baykartech.com/tr/haberler/baykar-pakistanda-acilan-nastpta-yerini- aldi/ Erişim Tarihi: 23.06.2024.
• Bilici, S. (2022) “TUSAŞ ve Pakistan İş Birliği Devam Ediyor”, https://tdefenceagency.com/tusas-ve-pakistan-is-birligi-devam-ediyor/ Erişim Tarihi: 23.06.2024.
• Bolat, M. & Öztürk, Y. (2022) “Milli Havacılığı Kurma Yolunda Berlin Büyükelçisi Kemalettin Sami Paşa’nın Girişimleri: Junkers Tayyare Fabrikası Örneği”, Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (UTAD), 6(1), s. 255-279.
• Bolat, T. & Seymen, O. A. (2006) “Yönetim ve Örgüt Düşüncesinde Kurumsalcılık,Yeni Kurumsalcılık ve Kurumsal Eşbiçimlilik”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(1), s. 223–254.
• Bozoğlu, O. & Göktürk. Ş. (2022) “Yükseköğretimde Neoliberal Değişim: Mikrokurumsalcılık Teorik Perspektifinin Örgütsel Analize Yansımaları”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (40), s. 72–103.
• Cellat, M. (2021) Türk Savunmasında Havacılık ve Devletin Sahipliği (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi).
• Çifci, E. (2022) Prusya’dan NATO’ya Türk Ordusunda Batı Etkisi, İstanbul: Kronik Kitap.
• Çobanoğlu, S. (2015) “Örgüt Kuramı Çalışmaları Üzerine Bir Okuma: Kurumsal Kuramdan Yeni Kurumsal Kurama Geçiş”, 6. Uluslararası Öğrenci Kongresi.
• Defensehere.com (2022). TUSAŞ, Nijer ve Çad’la Hürkuş Satış Sözleşmesi İmzaladı, https://www.defensehere.com/tr/tusas-nijer-ve-cadla-hurkus-satis-sozlesmesi- imzaladi Erişim Tarihi: 23.06.2024. Demirer, M. A. (2017) Atatürk’ün Tayyarelerinin Tarihçesi, İstanbul: Sonçağ Yayınları.
• Deniz, M. (2018) “Başarısızlıkla Sonuçlanan Bir Girişim: Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi (TOMTAŞ)”, Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), s. 120-132.
• Dimaggio, P. & Powell .W. (1983) "The Iron Cage Revisited:İnstitutional Isomorphism and Collective Rationality in Organizational Fields", American Sociological Review, 48(2), s. 147-160.
• Fedai, R. (2020) “Fordizmden Post-Fordizme Geçiş Sürecinde Kurumsalcılığın Örgütler Üzerindeki Etkisi”, Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 12(22), s.197–207.
• Fındık, M. ve Bedük, A. (2014) “Organizational Isomorphism in the Context of Institutional Theory”, Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 4(1), s. 27–33.
• Fidan, T. (2017) “Kurumsalcılık Yaklaşımları ve Yeni Kurumsalcılık Perspektifinden Eğitim Örgütleri”, Medeniyet Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(1), s. 1-16.
• Gürer, B. (2022), Vecihi Hürkuş ve Türk Havacılığı, Doğuşu ve Gelişimi: Türk Havacılık Tarihi (Ed.) Deniz Dalkılınç, Seçil Ofset, İstanbul, s. 269-306.
• Kukul, A. (2022) Türk Askeri Havacılık Endüstrisinin Analizi, İstanbul: Kitapyurdu Doğrudan Yayıncılık.
• Kurç, Ç. (2017) “Between Defence Autarky And Dependency: The Dynamics Of Turkish Defence İndustrialization”, Defence Studies, 17(3), s. 260-281.
• Kurt, E. & Öngüner, E. (2022) Osmanlı Hava Gücü: Birinci Dünya Savaşı’nda Hava Gücü Komutanının Raporu, İstanbul: Kronik Kitap.
• Leblebici, D. N. (2004) “Örgüt-Çevre İlişkisinde Yeni Perspektif Arayışı: Dinamik Örgütsel Çevre ve Örgütsel Doku”, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22 (2), s. 285-307.
• Leblebici, D. N. (2008) “Örgüt Kuramının Temelleri”, Cumhuriyet Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 9 (1), s. 111- 129.
• Mevlütoğlu, A. (2017) “Commentary On Assessing The Turkish Defense Industry: Structural Issues and Major Challenges”, Defence Studies, 17(3), p. 282-294.
• Mevlütoğlu, A. (2020) Türk Savunma Sanayinin Dönüşümü, https://www.perspektif.online/turk-savunma-sanayiinin-donusumu/ Erişim Tarihi: 01.05. 2023.
• Meyer, J. W. & Rowan, B. (1977) “Institutionalized Organizations: Formal Structure as Myth and Ceremony”, American Journal of Sociology, 83(2), p. 340–363.
• Mizruchi, M.S. & Fein, L.C. (1999) “The Social Construction of Organizational Knowledge: A Study of the Uses of Coercive, Mimetic, and Normative Isomorphism”, Administrative Science Quarterly, 44(4), p. 653-683.
• Orbay, Z. (2009) Türkiye’de Havacılık ve Uçak Yapımı, İstanbul: Türk Bilim Tarihi Kurumu Yayınları.
• Öngüner, E. (2022) “Havacılıkta Sistematik Yapılanmaya Yönelik İstanbul’da Özel Bir Teşebbüs: Nuri Demirağ Tayyare Atölyesi ve Gök Okulu”, Doğuşu ve Gelişimi: Türk Havacılık Tarihi (Ed.) Deniz Dalkılınç, Seçil Ofset, İstanbul, s. 307-333.
• Özkan, A. M. (2022) “Eski Kurumsal Kuramdan Yeni Kurumsal Kurama: Yönetim ve Organizasyon Çalışmalarında Kurumsalcılık”, Türk Akademik Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 5(1), s. 52–60.
• Özkara, B, (2000) “Kurumsallaşma Teorisinde Örgütsel Değişim Sorunu”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 2(1), s. 1-17.
• Öztürk, A.O. Kara, S. & Kara, H.T. (2019) “Belirsizliklerin Örgüte Etkisi: Yeni Kurumsal Kuram Ekseninde Bir Değerlendirme”, Sayıştay Dergisi, 114, s. 33-51.
• Sağsan, M. Eyüpoğlu, Ş. ve Saner, T. (2011) “Institutional İsomorphism Between The TRNC And Turkey For E-Government Strategy: What Encourages Spontaneous İsomorphism?”, International Journal Of Ebusiness And Egovernment Studies, 3(1), p. 121-132.
• Sarp, İ. (2010) Türk Hava Kuvvetlerinin Doğuş Yılları, İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Savunmasanayist.com (2022). “TUSAŞ ile Pakistan’dan Uydu Alanında İş Birliği” https://www.savunmasanayist.com/tusas-ile-pakistandan-uydu-alaninda-is-birligi/ Erişim Tarihi: 23.06.2024.
• Sayılar, Y. (2008) “Türkiye’deki İnsan Kaynakları Yönetimi Uygulamaları Açısından Stratejik Seçim ve Kurumsal Belirlenimin Olası Etkileri”, Ankara SBF Dergisi, 63(2), s. 219–250.
• Saylam, A. & Leblebici, D.N. (2017) “Kurumsal Kuram ve Kurumsal Girişimci”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2017(53), s. 94-106.
• Selznick, P. (1996) “Institutionalism "Old" and "New"”, Administrative Science Quarterly, 41(2), p. 270–277.
• Scott, W.R. (1981) “Developments in Organization Theory, 1960-1980”, American Behavioral Scientist, 24(3), p. 407-422.
• Scott, W. R. (2003) Organizations: Rational, Natural, And Open Systems (Fifth Edition, International Edition). Prentice Hall International Editions. Upper Saddle River, N. J.: Prentice Hall / Pearson Education International.
• Suchman, M. C. (1995) “Managing Legitimacy: Strategic and Institutional Approaches”, The Academy of Management Review, 20(3), p. 571-610.
• Şahin, A. (2007) “Türk Kamu Yönetiminde Reform Çabaları ve Uluslararası Kurumsal Çevrenin Etkisi”, Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 7(14), s. 47–76.
• Tatar, C. (2018) Türk Havacılık Tarihi (1909-1954) Milli Mücadele Dönemi Öncesi ve Sonrası Türk Havacılığı (Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi).
• Tayşir, E. A. (2014) “Kurumsal Kuramın Kurumsallaşması: Türkiye Kaynaklı Kurumsal Kuram Çalışmalarına İlişkin Genel Bir Değerlendirme”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 41, s. 53-74.
• Tuncay, D. (2004) Türk Uçak Üretimi, İstanbul: Ertem Matbaa.
• TUSAŞ (2021). Türk Havacılık Uzay Sanayii Malezya Ofisi İlk İşbirliği Anlaşmasına İmza Attı, https://www.tusas.com/medya-merkezi/haberler/turk-havacilik-ve-uzay-sanayii- malezya-ofisi-ilk-is-birligi-anlasmasina-imza-atti Erişim Tarihi: 23.06.2024.
• TUSAŞ (2024) KAAN, https://www.tusas.com/urunler/ucak/ozgun-gelistirme/kaan Erişim Tarihi: 25.02.2024.
• TRT Haber (2021). TUSAŞ’ın Yeni Teknoloji Ofisi Malezya Basınında, https://www.trthaber.com/haber/dunya/tusasin-yeni-teknoloji-ofisi-malezya- basininda-629964.html Erişim Tarihi: 23.06.2024.
• Üsdı̇ken, B. & Erden, Z. (2001) “Örnek Alma, Mecbur Tutulma ve Geçmişe Bağımlılık: Türkiye'deki Yönetim Yazınında Değişim”, Amme İdaresi Dergisi, 34(4), s.1-31.
• Wicaksono, T. & Perwita, A.A. (2020) “The Military Industrial Complex In a Developing Country: Lessons from the Republic of Turkey”, Jurnal Hubungan Internasıonal, 9(1), p. 53-67.
• Wisniewski, R. (2015) “Military Industrial Aspects of Turkish Defense Policy”, Rocznık Integracjı Europejskıej, 9, p. 215-228.
• Yalçın, O. (2007) Türk Hava Gücü: Kuruluşu, İlk Seferleri ve Yükselişi (1911-1950), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yalçın, O. (2008) Türk Hava Harp Sanayi Tarihi (Yüksek Lisans Tezi: Gazi Üniversitesi).
• Yalçın, O. (2019) Türk Hava Harp Sanayii Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yavuz, İ. (2017) Mustafa Kemal’in Uçakları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Yıldırım, A. (2018) “Örgütsel Değişimin Yönetilmesi Bağlamında “Çevre-Uyum İlişkisi”: Yeni Kurumsal Kuram ile Kaynak Bağımlılığı Kuramları Arasında Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 44, s. 89-102.
• Yıldız, M. & Leblebici, D. N. (2018) “Kurumsal Örgüt Kuramı E-Devlet Uygulamalarını Anlamak ve Açıklamak için Yararlı Olabilir mi?” Siyasal: Journal Political Sciences, 27(1), s. 7–22.
• Yorgancıoğlu, C. (2022) “Spontane İzomorfı̇zm Perspektı̇fı̇nden Bakan Yardımcılığı Ve Müsteşarlık Pozı̇syonlarının Karşılaştırmalı Olarak Değerlendı̇rı̇lmesı̇: Türkı̇ye Örneğı̇”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 50, s. 305-332.