Kırım Tatarları tarafından İstanbul’da kurulan bir cemiyet: Tatar Cemiyet-i Hayriyesi

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 85 - 95, 31.12.2023

Coşkun Kumru

https://doi.org/10.51177/kayusosder.1243970

Öz

XIX. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti’ne yapılan göçlerin önemli bir çoğunluğunu Kırım Tatarları teşkil etmiştir. Hemen her sınıftan çok sayıda Kırımlı göçmen Türkiye’nin muhtelif şehirlerine yerleşmiştir. Kırım Tatarlarının eğitim ve kültür alanındaki Osmanlı etkisi giderek kendini göstermiş ve Kırımlı gençler çeşitli cemiyetler kurmaya başlamışlardır. Tatar Cemiyet-i Hayriyesi, II. Meşrutiyet sonrasında Kırım Tatarlarının İstanbul’da kurdukları bir cemiyettir. Kırım Tatarları arasında her türden dayanışmayı ve yardımlaşmayı sağlamak temel misyon olarak belirlenmiştir. Cemiyet uzun yıllar siyasi olmayan bir çizgi benimsemiştir. Cemiyet üyeleri Kırım’daki güncel gelişmeler ve siyasi-milli bazı kavramlardan uzak kalmışlardır. Cemiyetin ele aldığı “Tatarlık” kavramı ise muğlak bir ifadeden öteye geçememiştir. Faaliyet kapsamı Osmanlı Devleti’ndeki Tatar muhacirlerle sınırlı kalan Tatar Cemiyet-i Hayriyesinin aktif bir politik örgütlenmeye sahip olamadığı da görülmüştür. Çalışmamızda Tatar Cemiyet-i Hayriyesinin amaçları ve faaliyetleri tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırım , Tatar , Osmanlı İmparatorluğu , Tatar Cemiyet-i Hayriyesi

An organization founded by The Crimean Tatars in Istanbul: The Tatar Charity Organization

Öz

A significant majority of the migrations to the Ottoman Empire since the 19th century are Crimean Tatars. A large number of Crimean immigrants from almost all classes have settled in various cities of Turkey. The Ottoman influence of the Crimean Tatars in the field of education and culture gradually increased and Crimean youth began to establish various societies. The Tatar Charity Organization is a society founded by Crimean Tatars in İstanbul after the Second Constitutional Era. It has been determined as the main mission to provide all kinds of solidarity and cooperation among the Crimean Tatars. The Society has adopted a non-political line for many years. The members of the organization have stayed away from the current developments in Crimea and some political-national concepts. The concept of “Tatarism”, which the society dealt with, remained an ambiguous expression. It was also seen that the Tatar Charity Organization, whose scope of activity was limited to the Tatar immigrants in the Ottoman Empire, could not have an active political organization. In our study, the aims and activities of the Tatar Charity Organization were tried to be determined.

Anahtar Kelimeler

Crimea , Tatar , Ottoman Empire , Tatar Charity Organization

Kaynakça

• Akat, A. (2018). New music of the Crimean Tatars: History and current status. Razia Sultanova, Megan Rancier (Ed.) içinde, Turkic Soundscapes: From Shamanic Voices to Hip-Hop (ss. 196-213). Routledge.
• Alkan, M. Ö. (1998). İstanbul’da sivil toplum kurumları. A. N. Yücekök, İ. Turan, M. Ö. Alkan (Ed.) içinde, Tanzimat’tan günümüze İstanbul’da STK’lar (ss. 79-145). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Altan, M. B. (2000). Source material related to the twentieth century Crimean Tatar emigration. Birlik, 3, 37-59.
• Arabacı, H. M. (2006). Türk tarihi ve kültürü açısından Türkiye’de bulunan Kırım dernek ve vakıflarının önemi (Tez No. 215562). [Yüksek Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi’nden erişildi.
• Aydın, F. T. (2000). A case in diaspora nationalism: Crimean Tatars in Turkey (Tez No. 94972). [Yüksek Lisans tezi, Bilkent Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi’nden erişildi.
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO). (H-1336, 01.09.). Fatih Harikzadeganının ihtiyacının temini için celeb esnafı ile Tatar Cemiyet-i Hayriyesi tarafından para yardımı yapılması (Kutu No. 4519, Gömlek No. 338896). T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi [BOA], Ankara.
• Bilgili, R. (2016). Rusya Türklerinin Türk dil ve kültür inkılâbı’na katkıları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(43), 629-640.
• Çolpan (1924, 15 Mayıs). Kişisel Dijital Arşiv.
• Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı (DH.MUİ). (H-1327, 17.12.). Usule uygun kurulup hükümetçe tasdik edilen cemiyetler riyasetine yabancı tebaadan birinin başkanlık yapmasına müsaade edilmediği (Kutu No. 49, Gömlek No. 24). T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi [BOA], Ankara.
• Devlet, N. (2014). Rusya Türklerinin millî mücadele tarihi (1905-1917). TTK. Yayınları.
• Ersoy, İ. (2008). “Diaspora ve kimlik: Eskişehir ve İstanbul’da yaşayan Kırım Tatarları’nda çoklu kültürel kimliğin ifade alanı olarak tepreş” (Tez No. 219455). [Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi’nden erişildi.
• Fisher, A. W. (1978). The Crimean Tatars. Hoover Institution Press.
• Güneş, İ. (1997). Türk parlamento tarihi: Meşrutiyete geçiş süreci I. ve II. meşrutiyet (c. II). Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları.
• Karpat, K. H. (2001). The politicization of islam: Reconstructing identity, state, faith, and community in the late Ottoman state. Oxford University Press.
• Kırımer, C. S. (1993). Bazı hatıralar. Emel Türk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı.
• Kırımlı, H. (2010). Kırım Tatarlarında millî kimlik ve millî hareketler (1905-1916). TTK. Yayınları.
• Kırımlı, H. (2022). Kırım: Rus işgali dönemi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (c. 25, ss. 457-465). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Koçak, A. (2015). II. Meşrutiyet dönemi Osmanlı matbuatında “Tonguç” [Tonghidje] gazetesi ve Romanya Türkleri için önemi. Türkiyat Mecmuası, 25, 321-345.
• Köstüklü, N. (2011). 1920’li yılların başlarında Kırım ve Kazan Türkleri’nin yaşadığı açlık felaketi ve Türkiye’nin yardımları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXVII, 293-324.
• Özbek, N. (2002). Osmanlı İmparatorluǧu’nda sosyal devlet: Siyaset, iktidar ve meşruiyet (1876-1914). İletişim Yayınları.
• Satın Alınan Evrak, Hacı Adil Bey Evrakı (HSD.HADB). (R-1334, 21.03.). Tatar Cemiyet-i Hayriyyesi Reisi Abdurrahman ve diğer üyelerin Kırım’ın Bolşeviklerden temizlenerek Osmanlı Devleti ve müttefiklerinin desteğiyle bir İslâm Hükümeti kurulması talebi (Kutu No. 7, Gömlek No. 22). T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi [BOA], Ankara.
• Tatar Cemiyet-i Hayriyesinin Nizamnamesidir (1327/1911). Vezir Hanında Metin Matbaası.
• Tonguç (1324, 11 Şubat) [1909, 24 Şubat] - (1325, 19 Mart) [1909, 1 Nisan). Kişisel Dijital Arşiv.
• Türk, H. (2008). Kırım mecmuası. Karadeniz Araştırmaları, 18, 71-81.
• Us, H. T. (t.y.) Hakkı Tarık Us Koleksiyonu Süreli Yayınlar Kataloğu. http://www.tufs.ac.jp/common/fs/asw/tur/htu/list2.html#t (Erişim Tarihi: 06.06.2023).