Âmirî’nin felsefesinde sevgi ve ülfet

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 106 - 124, 30.06.2025

Fuat Akpınar

https://doi.org/10.51177/kayusosder.1687859

Öz

Bu makale, Onuncu yüzyıl İslam filozofu Âmirî’nin sevgi ve ülfet kavramlarına ilişkin düşüncelerini, özellikle es-Saʻâde ve’l-isʻâd ile el-İʿlâm bi-menâḳıbi’l-İslâm adlı eserleri çerçevesinde ele almaktadır. Çalışmanın amacı, gerekli görülen yerlerde Platon, Aristoteles ve Fârâbî gibi filozofların ahlak ve siyaset felsefesi bağlamındaki düşüncelerine kısaca değinerek, Âmirî’nin ilgili konulardaki özgün yaklaşımını ortaya koymaktır. Ona göre sevgi, ahlaki bir değerdir. Ülfet ise toplumun dağılmaması, çatışmaya sürüklenmemesi ve düzenli işlemesi için gerekli kurucu bir ilkedir. Çalışmada nitel araştırma tekniklerinden dokümantasyon tekniği kullanılmıştır. Çalışmanın özgün değerini ise sevgi üzerine literatürde çalışmaların bulunması, fakat filozofun bu konudaki görüşlerini ele alan herhangi bir çalışmanın yapılmamış olması oluşturmaktadır. Ahlak ve siyaset felsefesi, insanın bireysel ve toplumsal yaşamındaki değerleri, eylemleri ve kurumları sorgulayan iki önemli disiplindir. Bu bağlamda sevgi, bireyin ahlaki gelişiminde olduğu gibi toplumun düzen ve birliği açısından merkezi bir etkiye sahiptir. Sevgi konusu başta Antik-Helenistik felsefe geleneğinde Platon ve Aristoteles gibi filozoflarca birey ve toplum ekseninde tartışılmış, felsefenin İslam dünyasına intikaliyle Fârâbî, İbn Miskeveyh ve İbn Sînâ gibi filozoflar da konuya eğilmişlerdir. Bu filozoflar sevgiyi hem ontolojik hem de etik açıdan ele almışlar ve konunun, insanın varoluşsal, ahlaki ve toplumsal ilişkileri anlamada temel rol oynadığına vurgu yapmışlardır. Sevgi ve ülfet, Âmirî’nin ahlak ve siyaset felsefesinde yalnızca bireyler arası bir ilişki biçimi olarak değil, aynı zamanda erdemli bir toplumun ve düzenli bir siyasetin metafizik zemini olarak işlev görmüştür.

Anahtar Kelimeler

İslam felsefesi , Amiri , Ahlak , Siyaset , Sevgi

Love in Amiri’s philosophy

Öz

This article examines the views of the tenth-century Islamic philosopher al-Amiri on the concepts of love and familiarity/intimacy, particularly within the framework of his works al-Saʿada wa’l-Isʿad and al-Iʿlam bi-Manaqib al-Islam. The aim is to explore Amiri’s original approach by briefly situating his views within the broader context of ethical and political philosophy, drawing comparisons where relevant with thinkers such as Plato, Aristotle, and al-Farabi. For Amiri, love is a moral virtue essential to personal development, while ulfa functions as a foundational principle that ensures social cohesion, prevents conflict, and sustains political order. The study adopts a qualitative methodology, employing document analysis. Its originality lies in addressing a gap in the literature: while the concept of love has been discussed widely in both classical and modern scholarship, Amiri’s specific views on the matter remain underexplored. Ethics and political philosophy interrogate the values, actions, and institutions shaping human life. In this context, love is not only pivotal to moral formation but also central to the unity and stability of society. For Amiri, love and ulfa are not merely interpersonal dynamics, but metaphysical foundations of a virtuous community and well-ordered polity.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy , Amiri , Morality , Politics , Love

Kaynakça

• Akpınar, F. (2024). Siyaset ve devlet felsefesi: Âmirî örneği. Dönem Yayıncılık.
• Akpınar, F., & Cihan, A. K. (2022). Ebu’l Hasan el-Âmirî’de ideal devlet tasavvuru. Bilimname (48), 601-626. https://doi.org/10.28949/bilimname.1137826.
• Akbay, M. (1945). Devletin menşeini içtimai mukaveleye istinat ettiren nazariyeler. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(2), 85–109. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000000067
• Âmirî, E. l. H. M. b. Y. (1988a). el İʿlâm bi menâkıbi’l İslâm (A. A. Ğurâb, Tahk.). Dāru’l Risâle Yayınevi.
• Âmirî, E. l. H. M. b. Y. (1988b). et Takrîr li evcühi’t takrîr (S. Halîfât, Neşr içinde). Resâilü Ebi’l Hasen el Âmirî ve şer’ezâtühü el felsefiyye. Câmiatü’l Ürdüniyye Yayınevi.
• Âmirî, E. l. H. M. b. Y. (1991). es Saʿâde ve’l isʿâd fî’s sîrati’l insâniyye ( A. A. Atiyye, Tahk.). Dāru’s Sekāfe li’n Neşr ve’t Tevzî Yayınevi.
• Âmirî, E. l. H. M. b. Y. (2013). Kitâbu’l emed ale’l ebed: Sonsuzluk peşinde (Y. Kara, Çev.; İ. Kutluer, Haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. (Orijinal eser hicri 4. Yüzyılda yazılmıştır).
• Âmirî, E. M. b. Y. (2017). el-İʿlâm bi-menâkıbi’l-İslâm (M. Kaya, Çev.). M. Kaya (Ed.) içinde, İslâm filozoflarından felsefe metinleri (ss. 198–199). Klasik Yayınları.
• Aristoteles. (1985). Metafizik I (A. Aslan, Çev.). Ege Üniversitesi Yayınları. (Orijinal eser yaklaşık M.Ö. 4. yüzyılda yazılmıştır).
• Aristoteles. (1993). Politika (M. Tuncay, Çev.). Remzi Kitabevi. (Orijinal eser yaklaşık M.Ö. 4. yüzyılda yazılmıştır).
• Aristoteles. (2020). Nikomakhos’a Etik (S. Babür, Çev.). Bilgesu Yayıncılık. (Orijinal eser yaklaşık M.Ö. 4. yüzyılda yazılmıştır).
• Avcı, M. (2018). Tehzîbu’l-ahlâk’da sevgi erdemi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(3), 3021–3033. https://dergipark.org.tr/en/pub/ataunisosbil/ issue/42067/450601
• Aydın, H. (2013). Mitos’tan logos’a: Eski Yunan felsefesinde aşk. Bilim ve Gelecek Yayınevi.
• Bayraklı, B. (2000). Fârâbî’de devlet felsefesi. Şehir Yayınları.
• Câbirî, M. el. (2019). Arap ahlâkî aklı (M. Çevik, Çev.). Mana Yayınları. (Orijinal eser 1990'da yayımlanmıştır).
• Cevizci, A. (2010). Paradigma felsefe sözlüğü. Paradigma Yayınları.
• Cihan, A. K. (2016). Kınalızade’de mutlak hikmetin erdem olan hikmetten farkı. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, 5(Temmuz), 3–14. https://dergipark.org.tr/en/pub/temasa/issue/23818/253749
• Çağrıcı, M. (2012). Ülfet. TDV İslâm ansiklopedisi (Cilt 2, ss. 286–287) içinde. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çilingir, L. (2018). Platon’dan Tusi’ye sevgi siyaseti. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, 8(Ocak), 73–96. https://dergipark.org.tr/tr/pub/temasa/issue/ 34643/382684
• Ebû Zeyd, M. A. (1994). el-İnsanü fi’l-felsefeti’l-İslamiyyeti: Dirasetün mukaranatün fi fikri’l-Âmirîyyi. el-Müessetü’l-Cami’yye li’d-Dirasat.
• Fârâbî. (1985). el-Medînetü’l-fâzıla (A. N. Nâdir, Çev.). Dârü’l-Meşrık. (Orijinal eser M.S. 10. yüzyılda yazılmıştır).
• Fârâbî. (1987). Fusûlün müntezea (Siyaset felsefesine dair görüşler) (H. Özcan, Çev.). İstiklal Matbaası. (Orijinal eser M.S. 10. yüzyılda yazılmıştır).
• Fârâbî. (1987). Fusûlü’l-medeni (H. Özcan, Çev.). Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları. (Orijinal eser yaklaşık M.S. 10. yüzyılda yazılmıştır).
• Fârâbî. (1993). Kitâbü’s-siyâseti’l-medeniyye (F. M. Neccâr, Ed.). Dârü’l-Meşrık. (Orijinal eser yaklaşık M.S. 10. yüzyılda yazılmıştır).
• Fârâbî. (1997). el-Medînetü’l-fâzıla (A. Arslan, Çev.). Vadi Yayınları. (Orijinal eser yaklaşık M.S. 10. yüzyılda yazılmıştır).
• Fârâbî. (2002). Fusûlü’l-medeni (Siyaset felsefesine dair görüşler) (H. Özcan, Çev.). Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları. (Orijinal eser yaklaşık M.S. 10. yüzyılda yazılmıştır).
• Gelgin, G. (2010). Eski Yunanca-Türkçe sözlük. Kabalcı Yayınları.
• Güçlü, A., & Uzun, E. (2002). Felsefe sözlüğü. Bilim ve Sanat Yayınları.
• Hamevî, Y. (1993). Mu‘cemü’l-üdebâ (I. Abbas, Nşr.). Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî.
• Hançerlioğlu, O. (1993). Sevgi. İçinde Felsefe ansiklopedisi: Kavramlar ve akımlar (Cilt. 4). Remzi Kitabevi.
• Hüseyin, M. F. (2016). Taarifu’l ilmi ve ehemmiyetihi inde Ebi’l-Hasan el-Âmirî. Meccelletü’l-Felsefeti, 13, 13–26. scholar.google.com.tr/scholar?hl=tr&as_sdt
• İbn Bacce. (2017). Tedbirü’l-mütevahhid (M. Uyanık & A. Akyol, Çev.). Elis Yayınları. (Orijinal eser 12. yüzyılda yazılmıştır).
• İbn Miskeveyh. (2006). Tehzîbu’l-ahlâk (N. Cerrâh, Tahk.). Dâr’u Sâder. (Orijinal eser 10. yüzyılda yazılmıştır).
• İbn Miskeveyh. (2013). Tehzîbu’l-ahlâk (A. Şener, İ. Kayaoğlu, & C. Tunç, Çev.). Büyüyenay Yayınları. (Orijinal eser 10. yüzyılda yazılmıştır).
• İbn Rüşd. (1998). Telhîsu’s-siyâse li Eflâtûn (H. M. el-Âbîdî & F. K. ez-Zehebi, Çev.) Dâr el-Fikr Yayınevi.
• İbn Sînâ. (1953). Risale fi mahiyeti’l-işk (A. Ateş, Çev.). İçinde İbn Sînâ risaleler III. İbrahim Horoz Basımevi. (Orijinal eser 10. yüzyılda yazılmıştır).
• İbn Sînâ. (2005). Kitabu’s-şifa: Metafizik II (E. Demirli & Ö. Türker, Çev.). Litera Yayıncılık. (Orijinal eser yaklaşık 10. yüzyılda yazılmıştır).
• Kaya, M. (1991). Âmirî, Ebü’l-Hasan. TDV İslâm ansiklopedisi (Cilt. 3, ss. 68–69) içinde. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kınalızâde Ali Efendi. (2012). Ahlâk-ı alâî (M. Koç, Çev.). Klasik Yayınları. (Orijinal eser 16. yüzyılda yazılmıştır).
• Kınalızâde, A. Ç. (2016). Ahlâk-ı alâî (M. Demirkol, Çev.). Fecr Yayınları. (Orijinal eser 16. yüzyılda yazılmıştır).
• Korkut, Ş. (2015). Fârâbî’nin siyaset felsefesi. Atlas Yayınları.
• Kurdoğlu, Z. (1992). Plotinus’un aşk kuramı. Gündoğan Yayınları.
• Kutluer, İ. (1989). İslam felsefesi tarihinde ahlak ilminin teşekkülü [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. proquest.com/docview/2562573638?pq-
• Maverdî. (1982). Edebü’d dünya ved-din (S. Kip & A. Sönmez, Çev.). Bahar Yayınları. (Orijinal eser 11. yüzyılda yazılmıştır).
• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî. (1990–1991). Mesnevî (V. İzbudak, Çev.) (Cilt. 1–6). Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. (Orijinal eser 13. yüzyılda yazılmıştır).
• Nasirûddin Tusi. (2007). Ahlâk-ı nâsırî (A. Gafar & Z. Şükürov, Çev.). Litera Yayınları. (Orijinal eser 13. yüzyılda yazılmıştır).
• Platon. (1995). Symposion (Şölen) (E. Çoraklı, Çev.). Alfa Yayınları. (Orijinal eser M.Ö. 4. yüzyılda yazılmıştır).
• Platon. (2006). Şölen (S. Eyüboğlu & M. A. Cimcoz, Çev.). Remzi Kitabevi. (Orijinal eser M.Ö. 4. yüzyılda yazılmıştır).
• Plotinus. (1991).The Enneads (S. MacKenna, Çev.). Penguin Classics. (Orijinal eser M.S. 3. yüzyılda yazılmıştır).
• Rosenthal, F. (1995). Ebü’l-Hasan el-Âmirî’ye göre devlet ve din. İçinde İslâm’da siyaset düşüncesi (K. Güleçyüz, Çev., ss. 167–180). İnsan Yayınları. (Orijinal eser 1960'ta yayımlanmıştır).
• Tokgöz, H. (2016). İslâm düşüncesinde sevgi teorileri. Nobel Yayınları.
• Turhan, K. (2019). Âmirî ve felsefesi. Klasik Yayınları.
• Uludağ, S. (2020). Muhabbet. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi (Cilt. 30, ss. 384–386) içinde. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yalın, S. (2013). Şirvânî’de ahlak ve siyaset. Bilimname, 24, 9–30. https://bilimname.erciyes.edu.tr/sayilar/201301/20130101.pdf
• Yılmaz, A. (2024). Âmirî’de ahlak - mutluluk ilişkisi. Kitabe Yayınları.