LAİKLİĞİN ANAYASALLAŞTIRILMASI, ALTERNATİF LAİKLİK YA DA LİBERAL DEMOKRATİK ANAYASACILIK Türk Anayasa Mahkemesi Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Hindistan Yüksek Mahkemesi’nin “Laikliğe İlişkin Kararlarına” Eleştirel Bir Bakış

Yıl 2012, Cilt: 2 Sayı: 4, 1 - 48, 01.01.2012

Veit Bader Erdal Abdulhakimoğulları

Öz

Laikliğin anayasal statüsü ile ilgili son tartışmalarda üç durumu ayırdedebiliyoruz. Birincisi, çoğu liberal demokratik anayasada anayasal laikliğin daha sağlam bir teorisini geliştirerek “laiklik”in yokluğunu aşmaya çalışır. İkincisi “alternatif laiklikler” teorileri geliştirmektedir. Üçüncüsü, bu makalede savunulan, laikliği, “kakafonik” bir kavram olarak anayasal ve yasal terminolojiden bırakmamız ve bunu liberal demokratik anayasacılık ile değiştirmemiz gerektiğini tartışmaktadır. Türk ve Hindistan yüksek mahkemelerinin ele aldığı laiklik davalarının karşılaştırmalı bir çalışmasına dayanan, laikliğin oniki farklı anlamına yer verilen bir analitik sınıflandırma geliştiriyorum. Bu sınıflandırma, sözkonusu örneklerin birbirleriyle ve liberal demokratik anayasaların özü ile bağdaşmadığını göstermektedir. Ayrıca, Türk ve Hint uygulaması bağlamında ilgili kararlar eleştirilmektedir. Özellikle “militan demokrasilerde” laiklik ilkesine yönelik ilgi, liberal ve demokratik anayasal esaslara düşman bir hale dönüşmektedir. Çalışma, anayasa yargısı ve yargısal aktivizm üzerine bazı normatif önerilerle sona ermektedir

Anahtar Kelimeler

Anayasal laiklik, liberal-demokratik anayasalar, anayasa yargısı, takdir yetkisinin sınırları, militan demokrasi

Kaynakça

• · Alam, “Laiklik düşüncesi ve Hint Yüce Mahkemesi” yayınlanmamış konferans kâğıdı, Utrecht, 25 Mayıs 2009.
• · An-Na’im, Devlet İslamcı Olamaz, Laik Olmak Ne Demektir? Konferans Sayfası, 2008, İstanbul Temmuz 6-9.
• · V. Bader, “Yetkili Demokrasi Anayasası: Rüya mı Kabus mu?”, R. De Lange ve diğerleri, Çoğulcu Meşrutiyetler. Avrupa’da Kritik Yasal Çalışmalar, 1991, sf. 118/6-134/22.
• · V. Bader, “Dini Çoğulculuk. Laiklik veya Demokrasiye Öncelik?” 1999 Siyaset Teorisi, sayı 5, sf. 597-633.
• · V. Bader, Laiklik ya da Demokrasi? Dini Bölünmüşlüğü Ortak Yönetme, 2007.
• · V. Bader, “Laiklik, Halk Sağduyusu veya Ortalama Kavgacı Demokrasi?”, G.B. Levey & T. Modood (ve diğerleri), Laiklik, Din ve Çoklu-Kültürlü Vatandaşlık, İçinde Cambridge UP, 2009, sf. 110-135.
• · V. Bader, “Yasal Çoğulculuk ve Ayırt Edilmiş Ahlaki Değer: Ontario’da Şeriat?”, R. Grillo ve Diğerleri, Yasal Uygulama ve Kültürel Çeşitlilik, 2009, sf. 49-72.
• · V. Bader, “Hariç tutulmuş? Dahil edilmiş? Temelci? Liberal Demokratik Devletlerde Dini İnançlar” Birinci Derek Zutshi Anma Sempozyumu: Liberal Devletlerde Dini İnanç. Bristol Üniversitesi, 18-19 Mayıs 2010.
• · V. Bader, “Dinler, Tolerans ve Liberal Demokrasi. Doktrinsel, kurumsal ve tutumsal öğreti üzerine bir teori” (yakında yayınlanacak) M. Mookherjee ve diğerleri. Dini Çoğulculuk Zamanında Tolerans ve Kabulleniş, Springer, 2010.
• · V. Bader “Laiklik ve Militan Demokrasi: Türk ve Hint anayasal tartışmalarındaki laiklik tuzakları” Konferans sayfası “Din, Laiklik ve Demokrasi” Delhi, Ocak 4-7,2009.
• · V. Bader ve diğerleri, “Çoğulculuğu Ciddiye Alma. Politik felsefe hakkında kurumsal dönüş üzerine tartışma”, 2003 Felsefe ve Sosyal Eleştiri, no 4, sf. 375-406.
• · Bali, “Ulusal Yapılanma üzerine Kültürel Devrim: Türk devlet formasyonu ve bunun ebedi patalojisi”, konferans kâğıdı, İstanbul, Eylül 2009
• · R. Bhargava, (ed.) Laiklik ve Eleştirileri, 2009.
• · R. Bhargava, “Politik Laiklik: Hint versiyonundan neler öğrenebilir?” G. B. Levey ve diğerleri. (sonraki sayfalarda) Laiklik, dini inanç ve çok kültürlü vatandaşlık, , Cambridge UP, 2009, sf. 82-109.
• · R. Bhargava, “Neden Laik Demokrasi Değil?”, 2009 Etnik Köken dergisi sayı 4, sf. 553-560.
• · J. Carens, İki Adalet Anlayışı, 1997 Siyaset Teorisi no. 6, pp. 814-820.
• · J. Carens, Kültür, Vatandaşlık ve Toplum, 2000.
• · J. Casanova, “Sivil Toplum ve Din”, 2001 Sosyal Araştırma, sayı 4, sf. 1041-80.
• · M. Dressler, “Türkiye’de Laiklik Tartışmaları”, Konferans kâğıdı, Din, Sekularizm ve Demokrasi, Temmuz 7-9, 2008 İstanbul.
• · S. Fleischacker, Dağılımsal Yargı Üzerine Kısa Tarih, 2004.
• · J. Fox, Din ve Devlet, 2008.
• · R. Hirschl, ve diğerleri, “Yeni Ayrım Duvarı: Çeşitliliğe İzin, Mücadeleye Engel”, 2009 Cardozo Hukuk Dergisi, sayı 6, sf. 2535-2560.
• · G. Jacobsohn, Yasa Tekerleği. Karşılaştırmalı Çerçeveden Hindistan Laikliği, 2003.
• · B. Kaplan, İnanç Tarafından Bölünmüş, 2007.
• · E. Keyman, “Türkiye’de Laiklik, Demokrasi ve İslam” konferans Kâğıdı. ‘’Türkiye’de Din, Laiklik ve İslam’ konferans kâğıdı, İstanbul 2008 Temmuz 6-9.
• · Kuru, “Pasif ve Agresif Laiklik. Dine Karşı Tarihsel Durumlar, İdeolojik Çekişmeler ve Devlet Politikaları” 2007 Dünya Siyaseti 59, sf. 568-94
• · T. Loenen, “Dini çoğulculuk ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi” (eds) I. Boerefin ve diğerleri. Egemenlik Anlayışı ve İnsan Haklarının Değişimi, 2008, sf. 381-395.
• · P. Macklem, “Militan demokrasi, yasal çoğulculuk ve hür-irade paradoksu”, 2006 Uluslararası Anayasa Hukuku Dergisi, sayı 3, sf. 488- 516.
• · P. Macklem, “Militan demokrasi, yasal çoğulculuk ve hür irade paradoxu”, 2006 Uluslararası Anayasa Hukuku Dergisi, sayı 3, sayfa 488-516.
• · P. Macklem, “Uluslararası Hukukta Azınlık Hakları”, 2009 ICON no. 3&4, Sf. 531-552
• · T. N. Madan, “Yerinde Laiklik”, (eds) R. Bhargava, 1998, Laiklik ve Eleştirileri, Oxford Universitesi Gazetesi, 1998, sf. 297-320.
• · T. N. Madan, “Hint Laikliği: Bir Dini ve Laik İdeal”, Konferans sayfası; İstanbul, 6-9 Temmuz 2008.
• · J. Madeley, “Aslan, Cadı ve Dolap”, Konferans kâğıdı, İstanbul 24-26 Eylül 2009.
• · G. Mahajan, “Grup içi eşitlik kültürel çeşitlilikle beraber var olabilir mi?” (eds) A. Eisenberg ve diğerleri. Azınlık İçindeki Azınlıklar, 2005, Cambridge UP, Sf. 90-112.
• · T. Mahmood, “Shah Bano Yargısı”, 1985 İslami ve Karşılaştırmalı Hukuk Dergisi, sayı 5, sf. 110-120.
• · W. Menski, “Hint Laikçi Çoğulculuğu ve Bunun Avrupa’daki İlişkisi”, (eds) R. Grillo ve diğerlerinde., Yasal Uygulama ve Kültürel Çeşitlilik, 2009, sf. 31-48.
• · C. Moe, Refah Partisi ile Türkiye Arasındaki Dava, 2003 Uluslararası Kar Amacı Gütmeyen Hukuk Dergisi, sayı 1.
• · C. Moe, “Strasbourg’un İslam Tefsiri: Refah hükmü hakkındaki eleştiri” Avrupa’da İslam. Görünen Yasal Mevzular, 2007.
• · N. Rosenblum, İnanç Talepleri ve Vatandaşlık Yükümlülükleri, 2000.
• · N. Rosenblum, Vatandaşlığın Yükümlülükleri ve İnancın Gerekleri, 2000.
• · M. Rosenfeld, “Sempozyum: Dini Diriliş Zamanında Anayasalcılık ve Laiklik: Küresel ve Yerel Kökten Dincilik Mücadelesi”, 2009
• Cardozo Hukuk İncelemeleri, sayı 6. “Giriş: Küreselleşme ve Dini Diriliş Çağında, Anayasalcılık, Laiklik ve Din Barışabilir Mi?” sf. 2333- 68.
• · Sajo, “Anayasal Laiklik Kavramı İçin Önkoşullar”, Uluslararası Anayasa Hukuku Dergisi, 2008, Sayı 6, sf. 605-629.
• · Sajó, Anayasalcılık ve Laiklik, Kamusal Akıla Olan İhtiyaç, 2009 Cardozo Hukuk Dergisi no. 6, Sf.. 2401-2429.
• · F. Scharpf, “Çok Seviyeli Avrupa Politikalarının Meşruluğu”, 2009 Avrupa Siyaset Bilimi İncelemeleri, no. 1/2, sf. 173-204.
• · Sen, Yargı Fikri,2009.
• · E. Shakman Hurd, Uluslararası İlişkilerde Laiklik Politikaları, 2008.
• · Soner, Toleransın Sınırı: Nasıl olur da Müslüman azınlıklar Türkiye’de yabancı muamelesi görebilir? C. Timmermann ve diğerleri (sonraki sayfalarda), Boşluklar arasında; Avrupa ve Ortadoğu Arasındaki Hıristiyan ve Müslüman Azınlıklar, 2008.
• · G. Stopler, ‘Batılı Liberal Devletlerdeki Anayasal Laiklik ve Şeriat Mahkemeleri’ Konferans Gazetesi İstanbul, 24-26 Eylül 2009.
• · C. Taylor, “Laiklik Modları”, R. Bhargava, Laiklik ve Eleştirileri, 1998.
• · C. Taylor, “Önsöz. Laiklik nedir?” G.B Levy/Modood (eds) 2009. sf. xi-xxii
• · G. M. Tezcur, chapter 4: “Müslüman Reformculuğu: Laiklik ve Liberal Demokrasi ile İlişkiler”, 2009.
• · J. Temperman, Devlet-Din İlişkileri ve İnsan Hakları Hukuku, yayınlanmamış Taslak, Mart 2009.
• · F. Tulkens, “İnsan Hakları ve Kilise Din İlişkileri Üzerine Avrupa Komisyonu: Çoğulculuğa Karşı Çoğulculuk” 2009. Cardozo Hukuk İnceleme, sayı 6, sf 2572-2591.
• · K. Wald, Amerika’daki Dini inanç ve Politika, 2003.
• · N. Walker, “Anayasalcılık ve Demokrasi Çerçevesi: Yinelemeli Bir Gerilim”, yakında yayınlanacak (2010)
• · L. Zucca, “Laik Devlet Krizi – Profesör Sajo’ya Karşılık”, 2009 ICON no. 3, sf. Sf. 494-512.