KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİN İZİNDE: KAYSERİ KENT DOKUSUNDA SELÇUKLU DÖNEMİ MİRASI

Yıl 2024, , 48 - 71, 10.12.2024

Merve Bilgen , Münevver Dağgülü

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1573683

Öz

Her kentin zaman içinde birikerek oluşmuş, sosyal, kültürel ve ekonomik boyutları içeren kendine özgü bir kimliği bulunmaktadır. Bu kimlik, kentleri birbirinden ayırarak onlara özgünlük kazandırır. "Kültürel Süreklilik" kavramı, kentsel kimliğin ve mekânsal hafızanın korunarak sürdürülebilir bir şekilde gelişiminde önemli bir rol oynamaktadır. Kayseri kenti, tarih boyunca önemli bir kültürel ve tarihsel merkez olma özelliği taşımıştır. Özellikle Selçuklu Dönemi, bu şehrin kültürel mirasının oluşumunda ve şekillenmesinde kritik bir yere sahiptir. Selçuklu Dönemi öncesi ve sonrası süreçlerde katmanlaşarak gelişen kentsel doku hem geleneksel hem de modern dönemlerde birçok değişim ve dönüşüm geçirmiştir.
Bu çalışmada, Kayseri'nin kentsel kimliğini oluşturan Selçuklu Dönemi kültürel mirası, kentsel morfolojideki süreklilik ve süreksizlik bağlamında değerlendirilmiştir. Araştırma kapsamında, kültürel süreklilik kavramının kentsel mekânlarla ilişkisi ele alınmış ve bu kavramsal çerçeve doğrultusunda Kayseri’deki Selçuklu Dönemi kültürel mirasının tespiti, gelişimi ve kentsel yapıdaki yeri incelenmiştir. Bu bağlamda, çalışma Selçuklu Dönemi’ne ait kültürel mirası belgelemeyi ve kentsel kurguyu bütüncül bir perspektiften değerlendirmeyi amaçlamaktadır.
Selçuklu Dönemi kültürel mirası, kartografik yöntemler kullanılarak analiz edilmiştir. Çalışmada, 1882 tarihli kent haritası ile 1945 ve 1986 tarihli imar planları karşılaştırılmış; tarihsel yapıların izleri okunarak ve farklı dönemlere ait veriler üst üste getirilerek değerlendirilmiştir. Bu kapsamda üretilen özgün dijital haritaların, Selçuklu Dönemi tarihine, kentsel ve kültürel miras çalışmalarına önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. Çalışmanın sonucunda, Selçuklu Dönemi’nden itibaren kentsel coğrafyada fiziksel ve kültürel varlığı belirlenen kırk beş mimari eserden otuz sekizinin günümüze kadar sürekliliğini koruduğu tespit edilmiştir. Bu süreklilikte, Selçuklu Dönemi’nin kentsel mekân organizasyonunun modern Kayseri kentsel yapısını biçimlendirdiği ve benzer yer seçim kararlarının kentin tarihsel katmanlarında sürdürüldüğü görülmüştür. Sonuç olarak, Selçuklu kent kimliği ve kültürel sürekliliğin modern Kayseri'nin kentsel yapısında sürdürüldüğü ve bu tarihsel mirasın kent kimliğine katkı sağlamaya devam ettiği ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kayseri, Selçuklu Kenti, Kültürel Miras, Süreklilik, Kartografi

ON THE TRAIL OF CULTURAL CONTINUITY: SELJUK ERA HERITAGE IN THE URBAN FABRIC OF KAYSERI

Öz

Every city has a unique identity shaped by its accumulated social, cultural, and economic dimensions over time. This identity differentiates cities from one another and grants them distinctiveness. The concept of "Cultural Continuity" plays a significant role in the preservation and sustainable development of urban identity and spatial memory. The city of Kayseri has historically been a significant cultural and historical center. The Seljuk Era, in particular, played a pivotal role in shaping and forming the city’s cultural heritage. The urban fabric of Kayseri, which evolved through layering before and after the Seljuk period, has undergone numerous transformations during both traditional and modern eras.
This study evaluates the Seljuk cultural heritage, which forms Kayseri’s urban identity, in terms of its continuity and discontinuity in urban morphology. It examines the relationship between the concept of cultural continuity and urban spaces and identifies the development and spatial placement of the Seljuk cultural heritage within Kayseri’s urban structure. In this context, the study aims to document the Seljuk heritage and analyze the urban fabric of that period with a holistic perspective.
The Seljuk cultural heritage was analyzed using cartographic methods. By utilizing the city map from 1882 and urban plans from 1945 and 1986, the traces of historical structures were mapped, and data from different periods were superimposed and evaluated. The original digital maps produced in the study are expected to make significant contributions to Seljuk history, as well as urban and cultural heritage studies. Findings revealed that out of 45 architectural structures identified from the Seljuk period in the urban geography, 38 have maintained their continuity to the present day. This continuity demonstrates that the Seljuk urban spatial organization influenced modern Kayseri’s urban layout, with similar site selection decisions perpetuated through the city’s historical layers. Consequently, the Seljuk urban identity and cultural continuity have been sustained within the modern urban structure of Kayseri, continuing to contribute to the city’s identity.

Anahtar Kelimeler

Kayseri, Seljuk City, Cultural Heritage, Continuity, Cartography

НА РАССТОЯНИИ КУЛЬТУРНОЙ НЕПРЕРЫВНОСТИ: НАСЛЕДИЕ ЭПОХИ СЕЛЬДЖУКОВ В ГОРОДСКОЙ СТРУКТУРЕ КАЙСЕРИ

Öz

Каждый город имеет уникальную идентичность, сформированную его социальными, культурными и экономическими аспектами на протяжении времени. Эта идентичность отличает города друг от друга, придавая им уникальность. Концепция "культурной непрерывности" играет важную роль в сохранении и устойчивом развитии городской идентичности и пространственной памяти. Город Кайсери исторически был важным культурным и историческим центром. Особую роль в формировании и развитии культурного наследия города сыграла эпоха сельджуков. Городская структура Кайсери, развивавшаяся послойно до и после сельджукского периода, претерпела многочисленные изменения как в традиционную, так и в современную эпохи.
В данном исследовании культурное наследие эпохи сельджуков, формирующее городскую идентичность Кайсери, оценивается с точки зрения его непрерывности и прерывности в городской морфологии. Рассматривается связь концепции культурной непрерывности с городскими пространствами, а также анализируются развитие и место сельджукского культурного наследия в городской структуре Кайсери.
Наследие эпохи сельджуков было проанализировано с использованием картографических методов. На основе карты города 1882 года и градостроительных планов 1945 и 1986 годов были нанесены следы исторических объектов, данные различных периодов совмещены и проанализированы. Оригинальные цифровые карты, созданные в ходе исследования, предполагается, внесут значительный вклад в изучение истории эпохи сельджуков, а также в исследования городского и культурного наследия. В результате исследования установлено, что из 45 архитектурных объектов сельджукского периода, выявленных в городской структуре, 38 сохранили свою непрерывность до настоящего времени. Эта непрерывность показывает, что городская организация эпохи сельджуков оказала влияние на современную городскую планировку Кайсери, а аналогичные решения по выбору мест продолжают сохраняться в исторических слоях города. Таким образом, сельджукская городская идентичность и культурная непрерывность сохраняются в современной городской структуре Кайсери, продолжая вносить вклад в идентичность города.

Anahtar Kelimeler

Кайсери, Селение Сельджуков, Культурное Наследие, Непрерывность, Картография

Kaynakça

• Akok, M. (1976). Kayseri Şehri Tarihî İç Kalesi. Türk Arkeoloji Dergisİ(40), 5.
• Aslanapa, O. (1984). Türk Sanatı II; Anadolu Selçuklularından Beylikler Devrinin Sonuna Kadar. İstanbul: Kervan Yayınları.
• Baş, A. (1996). Kayseri ticaret yapıları üzerine bir araştırma. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Bibi, İ. (1941). Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi. (M. N. Gençosman, Çev.) Ankara: Uzluk Basımevi.
• Çayırdağ, M. (1991). Kayseri'de Vakfiyelere Göre XVI. Asırda Sosyal Hayat. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Çelebi, E. (1972). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Seçmeler. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Demir, M. (2003). Anadolu’da Selçuklu Dönemi Şehirleşmesi. (6), 61-83.
• Dimez, S. (2015). Türkiye Selçuklu Devleti’nde Sosyo Kültürel Hayat Ve Tokat’a Etkisi. Gaziantep University Journal of Social Sciences(14), 797-827.
• Edhem, H. (1982). Kayseri Şehri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Eldek, H. (2020, Haziran 10). Kentsel Koruma ve Dönüşüm: Kayseri Sahabiye Mahallesi. Mayıs 02, 2024 tarihinde Hikmet Eldek, Kentsel Koruma ve Dönüşüm: Kayseri Sahabiye Mahallesi, Erişim 02.05.2024 https://www.researchgate.net/publication/301776778_KENTSEL_KORUMA_VE_DONUSUM_Kayseri- Sahabiye_Mahallesi, 10 Haziran 2020.: https://www.researchgate.net/publication/301776778_KENTSEL_KORUMA_VE_DONUSUM_Kayseri- Sahabiye_Mahallesi adresinden alındı
• Eravşar, O. (2001). Anadolu Selçuklularında İdari Mekân Olarak Devlethane. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Eravşar, O. (2013). Haritalar. Kayseri Ansiklopedisi (s. 114). içinde Kayseri: Büyükşehir Belediyesi.
• Gabriel, A. (1954). Kayseri Türk Anıtları. (A. A. Tütenk, Çev.) Ankara: Güneş Matbası.
• Hasol, D. (2020). 20. Yüzyıl Türkiye Mimarlığı (3. Baskı b.). (Ö. Forta, Dü.) İstanbul, Türkiye: YEM yayınevi.
• Hovardaoğlu, S. (2009). Tarihi Süreklilikte Kentsel Katmanlaşmanın Belgelenmesi Bağlamında Kayseri Kent Merkezi. İstanbul, Türkiye: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• İnbaşı, M. (2000). Kayseri Kalesi. Osmanlı Tarih Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi(11). https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/114226 adresinden alındı
• Karaarslan, F. (2017). Modern Kent Mekânlarında Toplumsal Unutma. Düşenen Şehir Dergisi, 1.
• Karatepe, Ş. (1999). Kendini Kuran Şehir. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Kars, Z. (2005). Kayseri'nin Çağdaşlaşması ve Vali Ahmet Muammer Bey (1910-1923). Kayseri: Kayseri: T.C. Kayseri Valiliği il Kültür Müdürlüğü.
• Kayseri Büyükşehir Belediyesi. (2018). Medeniyetlerin Beşiği-KAYSERİ/Kayseri Cradle of Civilization. (A. D. DOĞAN, Dü.) Kayseri, Türkiye. Eylül 23, 2024 tarihinde https://www.kayseri.bel.tr/uploads/pdf/kayseri-medeniyetlerin- besigi.pdf adresinden alındı
• Keleş, R. (2005). Kent ve Kültür Üzerine. Mülkiye Dergisi, 29(246), 9-18. Eylül 30, 2024 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/839 adresinden alındı
• Kentsel, Mimari ve İç Mekân Tasarımı Üzerine Tartışmalar. (2019). R. K. Evrim Töre (Dü.) içinde, Tasarımda Süreklilik. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Kesik, M. (2000). Cenâbî’ye Göre Türkiye Selçukluları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 213,259.
• Korat, G. (2024). Kapadokya: Taş Kapıdan Taç Kapıya (1. Baskı b.). İstanbul: Alfa yayıncılık.
• Koray, Ö. (2011). Anadolu’da Erken Dönem Türk Kent Morfolojsi Selçuklu Başkent Konya. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi(19), 6. https://www.researchgate.net/profile/Koray- Oezcan/publication/328572359_Anadolu'da_Erken_Donem_Turk_Kent_Morfolojisi_Selcuklu_Baskenti_Konya/ links/5bd6382892851c6b2796298b/Anadoluda-Erken-Doenem-Tuerk-Kent-Morfolojisi-Selcuklu-Baskenti- Konya.pdf adresinden alındı
• Kostof, S. (1991). The City Shaped (2 b.). London: Thames&Hudson. https://archive.org/details/cityshapedurbanp0000kost/mode/2up adresinden alındı
• Kuru, A. Ç. (1997). Fetihten Osmanlı Dönemine Kadar Kayseri'de Türk Devri Mimarisi. Ankara: YoncaHes.
• Loos, A. (1988). Ornament and Crime. (R. S. Smith, Dü.) New York: Dover Publications. https://archive.org/details/ornamentcrimesel0000loos/page/n5/mode/2up adresinden alındı
• Loos, A. (2014). Mimarlık Üzerine (1. Baskı b.). (N. Ü. Alp TÜMERTEKİN, Çev.) İstanbul, Türkiye: Janus Yayıncılık.
• Mumford, L. (1938). The Culture of Cities (2. b.). London: Harcourt, Brace and Company. https://monoskop.org/images/5/5a/Mumford_Lewis_The_Culture_of_Cities.pdf adresinden alındı
• Nora, P. (1989). Between memory and history: Les lieux de mémoire. Representations(26), 7,24. https://www.jstor.org/stable/2928520?seq=1 adresinden alındı
• Özcan, K. (2005). Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yerleşme Sistemi ve Kent Modelleri. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Özcan, K. (2007). Anadolu’da Selçuklu dönemi yerleşme sistemi ve kent modelleri. İTÜdergisi/a Mimarlık, Planlama, Tasarım Dergisi(1), 10.
• Özcan, K. (2015). Selçuklu Çağında Anadolu Kentleşme Koridoru. Bilig Dergisi(73), 188.
• Özgüç, T. (2005). Kültepe (Kanes/ Nesa). İstanbul: Yapı Kredi Yayını.
• Özkeçeci, İ. (1997). Tarihi Kayseri Cami ve Mescidleri. Kayseri: Kocasinan Belediyesi Yayınları.
• Rice, T. T. (1996). The Seljuks in Asia Minor. London: Thames and Hudson Press. https://archive.org/details/in.gov.ignca.38227/page/n113/mode/2up adresinden alındı
• Rossi, A. (1982). The Architecture of the City. London: MIT Press. https://monoskop.org/images/1/16/Rossi_Aldo_The_Architecture_of_the_City_1982_OCR_parts_missing.pdf adresinden alındı
• Sümer, F. (1985). Yabanlu Pazarı (Selçuklu Devrinde Milletlerarası Büyük Bir Fuar). İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı.
• Şahin, N. (2010). Kent Kimliği Ve Değişim Sürecinin Kayseri Kenti Örneğinde İrdelenmesi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Şahin, Z. (2014). Yabunlu Pazarı. Kayseri: Kültür Yayınları.
• Tekinsoy, K. (2011). Kayseri’nin İmarı ve Mekânsal Gelişimi. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları. https://kutuphane.kayseri.bel.tr/Content/ebook/kays-imari-ve-mekânsal-gelisimi/kays-imari-ve-mekânsal- gelisimi.html#p=3 adresinden alındı
• Uğur, F. (1939). Tevârih–İ Al–İ Karaman. Konya Dergisi, 1592–1600.
• Usta, A. (2018). İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları.
• Usul, D. (2023). Türkiye Selçuklu Dönemi İpek Yolu’nda Kayseri. Erciyes Akademi Dergisi(4), 1792.
• Yücel, S. D. (2019, , 59–76.). Kartografik Analiz ve Rehberli Gezi Yöntemleriyle Peyzaj Değişiminin Tespiti: İzmir Selçuk Örneği. Planlama Dergisi, 59-76.