О СООТНОШЕНИИ МТИУЛЬСКОГО И МЕСХУРСКОГО ДИАЛЕКТОВ

Yıl 2024, , 129 - 143, 10.12.2024

Lamzira Kobaizde

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1587927

Öz

Мтиульский диалект – один из наиболее самобытных по своим особенностям среди высокогорных диалектов Восточной Грузии. По признакам, характерным для древнегрузинского языка, он связан с горными наречиями, а в сравнении с новыми условиями – с картвельским и кахетинским. Из научной литературы известно, что переселившиеся мтиульцы обосновались в разных местах благодаря помощи советской власти. В настоящее время они проживают в Душетском, Тианетском, Каспийском, Тетрицкаройском , Ленингорском, Цителцкаройском, Аспиндзском и Самгорском районах. Тесное общение с носителями разных диалектов существенно изменило облик мтиульской речи. В декабре 1944 года население из Мтиулети было переселено в ряд сел Аспиндзенского района: Идумала, Ошора, Сакудабели, Оргора, Гобиети, Ахалшени, Хертвиси, Рустави, Ота..Переселившееся мтиульское население, естественно, встретило местное коренное население - месхетинцев. В результате многолетней совместной жизни мтиульцев и месхетинцев, естественно, оба диалекта претерпели изменения. Нас очень интересуют особенности категории склонения, которая представляет интересную и разнообразную картину по обоим диалектам. В представленной статье внимание непосредственно акцентировано на категории склонения и связанных с ней изменениях по обоим диалектам. Обсуждение ведется непосредственно на основе диалектного материала, полученного в полевых условиях, в котором отчетливо видны особенности обоих диалектов.

Anahtar Kelimeler

диалект, мтиульский диалект, месхетский (самцхе-джавахетский) диалект, фонема, V-вокал, C -консонант, эмфатическая гласная.

FOR INTERACTION OF MTIULIAN AND MESKHETIAN DIALECTS

Öz

Mtiulian dialect is one of the distinguished ones out of highland dialects of the Eastern Georgia. It is linked to the mountain speech by the features characterized for ancient Georgian while it is close to Kartlian and Kakhetian by new features. It is known from the scientific literature, that Mtiulians were resettled in different places with support of the Soviet Government. Currently, they live in Dusheti, Tianeti, Kaspi, Tetritskaro (Manglisi), Leningori, Tsiteltskaro (Kvemo Kedi), Aspindza and Samgori districts. Close relationship with different dialects has changed their speech. In December 1944 the population were resettled from Mtiuleti to the villages of Aspindza district, such as Idumala, Oshora, Sakudabeli, Orgora, Ghobieti, Akhalsheni, Khertvisi, Rustavi, Ota... Some of the villages listed above are abandoned nowadays. It is natural, that local Meskhetian population met to those who were resettled there. As a result of living together of Mtiulian and Meskhetian population of many years both dialects have experienced some changes. The peculiarities of the case category are more interesting for us which demonstrates interesting and diversified picture of both dialects. The article refers to the case category and the changes related to it in both dialects. The discussion is based on the dialect material taken from the field demonstrating the character of both dialects clearly.
The idea of this paper is to present concisely and clearly the specific linguistic aspects of the two dialects in phonetics, morphology and syntax. We are going to provide a detailed analysis in the monograph.

Anahtar Kelimeler

Dialect, Mtiulian dialect, Meskhetian (Samtskhe-Javakheti) dialect, phoneme, V-vocal, C-consonant, emphatic vowel.

GÜRCÜCE’NİN MTİULURİ VE MESKHURİ AĞIZLARININ İLİŞKİSİ ÜZERİNE

Öz

Gürcü Dili ’nin Mtiuluri ağzı özellikleri açısından Doğu Gürcistan'ın dağlık bölgesi ağızları arasında en belirgin özelliklere sahiptir. Bu ağız eski Gürcüce’ye has olan özellikler bakımından dağlı Gürcülerin ağızlarına, yeni gelişmeler açısından ise Kartluri ve Kakhuri ağızlarına benzer. Bilimsel literatürden anlaşıldığı gibi Mtiuleti Bölgesinde yaşayan dağlı Gütcülerin Sovyet hükümetinin yardımıyla Gürcistan’nın farklı yerlere yerleştikleri bilinmektedir. Bu insanlar günümüzde Duşeti, Tianeti, Kaspi, Tetri Tskaro, Leningori, Dedoplistskaro, Aspindza ve Samgori ilçelerinde yaşıyorlar. Farklı ağızları konuşan insalarla yakın temas, Mtiuluri ağzını oldukça değiştirdi. Aralık 1944'te Mtiuleti'den getirilen nüfus Aspindza bölgesinin İdumala, Oşora, Sakudabeli, Orgora, Ğobieti, Akhalşeni, Khertvisi, Rustavi, Ota gibi köylere yerleştirildi. Bu durumda adı geçen nüfus doğal olarak yerel yani Meskhi nüfusuyle kaynaşmaya başladı. Mtiullların ve Meskhlerin uzun yıllar süren birlikte yaşadıkları sonucunda her iki ağız belli bir değişime uğradı. Günümüzde her iki ağızda kullanılan çekim sistemi farklı bir özelliklere sahip tablo sunmaktadır.
Makalede çekim kategorisi ve her iki lehçede yer alan değişiklikler ele alınmış ve saha derlemesi sonucunda elde edinilen malzeme esas alınarak her iki ağzın özellikleri üzerine durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ağız, Mtiuluri ağzı, Meskhuri (Samtskhur-Cavakhuri) ağzı, ses birimi, V- ünlüsü, C - ünsüz, vurgulu ünlü.

Kaynakça

• Gogolashvili G., Arabuli Av., (2017). Akhali Kartuli Ena, Dialektebis Morphologia, Crepsiti Analizi. Book III, Iv. Javakhishvili State University, Arn. Chikobava Institute of Linguistics, Tbilisi
• Beridze Gr., (1988). Kartuli Enis Javakhuri Kilo, Tbilisi.
• Beridze M.,(1994). Samtskhis Dziritadi Taviseburebani, Tbilisi.
• Imnaishvili Gr.,(1974). Kartuli Dialekti, Tbilisi.
• Maisuradze I.,(1942).(Dziritadi Phonetikuri Protsesebi Meskhurshi. The Edition of Gori State Pedagogical Institute, Tbilisi.
• Martirosov Ar., (1984). Kartuli Enis Javakhuri Dialekti, Tbilisi
• Mikiashvili O., (1986) Kartuli Enis Dialektebis Urtiertsherevisa da Interenperentsiis Sakitkhi, Tbilisi
• Sarjveladze Z.,(1984). Kartuli Saliteraturo Enis Istoriis Shesavali, Tbilisi
• Uturgaidze T.,(1960). Tushuri Kilo, Tbilisi.
• Uturgaidze T., (1976). Kartuli Enis Phonematuri Struktura, Tbilisi
• Uturgaidze T.,(1986). Kartuli Enis Sakhelis Morphonologiuri Analizi, Tbilisi
• Shanidze Ak .,(1973). Gramatikis Sapudzvlebi, TSU Publish-house, Tbilisi, 1973
• Jorbenadze B., (1989). Kartuli Dialektologia, 1, Tbilisi.
• Jorbenadze B., (1989). Kartvelur Enata Dialektebi, Tbilisi.