A STUDY THE CODEX PROVİNCE OF GEORGİA’S

Yıl 2015, , 115 - 134, 13.07.2015

Iasha Bekadze

https://doi.org/10.17498/kdeniz.45769

Öz

In our study, judgements included in Georgia (Meskhetian)’s Codex dated 1595, which belong to
Mehmed III era, and Province of Georgia’s Codex dated 1573 from Selim II era have been confirmed
and elucidated. In these codexes, district ruling laws applied in the District of Çıldır, also known as
Ahıska (Meskhetian), types of taxes collected from rayah (farmers) of the district, and the amounts
and collection dates were stated. In addition, other criminal sentence laws, which were enacted in
order to secure the justice and peace, were also included in the codex. Necessary rules for public to be
abided by purchasers and salespeople (traders) were also stated in the codex.
In our study, some rules found in the cadastral record books but not in the codex related the
Georgia have also been made explicit.
At the end of our study, texts from Georgia, Çıldır and Ahiska codexes published by Prof. Dr.
Ahmed Akgündüz are also placed. 

Anahtar Kelimeler

Georgia, The Province, Code, Tax, Childir, Ahiska

GÜRCİSTÂN VİLÂYETİ KANUNNÂMELERİ’NİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Çalışmamızda, II. Selim Devri’ne ait 1573 tarihli “Gürcistan Vilayeti Kanunnamesi” ve III.
Mehmed Devri’ne ait 1595 tarihli “Gürcistan (Ahıska) Kanunnamesi”nin içerdiği hükümler tespit
edilerek açıklığa kavuşturulmuştur. Bu kanunnamelerde Çıldır, nam-ı diğer Ahıska olan eyalette
uygulanan sancak kanununun hükümleri, eyalet reayasından alınan vergi kalemleri, onların miktarları
ve tahsil edilme zamanları belirtilmiştir. Ayrıca bölgede adaleti, huzuru sağlamak amacıyla çeşitli
ceza hükümleri kanunlarda yer almıştır. Halkın pazar alım satım kurallarına uyması için gereken
hükümler de kanunnamelerde belirtilmiştir.
Çalışmamızda, Gürcistan’la ilgili kanunnamelerde yer almayan ve tahrir defterinde olan bazı
hükümler de açıklığa kavuşturulmuştur.
Çalışmamızın sonunda, Prof. Dr. Ahmed Akgündüz’ün yayınladığı Gürcistan, Çıldır ve Ahıska
kanunnamelerinin metinleri verilmiştir

Anahtar Kelimeler

Gürcistân, Vilâyet, Kanunnâme, Vergi, Çıldır, Ahıska

ОЦЕНКА СВОДА ЗАКОНОВ ОБЛАСТИ ГРУЗИИ

Öz

В нашем исследовании выявлены кодексы «Свода законов области Грузии», датируемые
1573 г. во время правления II. Селима и «Свода законов Грузии (Ахисха), датируемые 1595 г.
во время правления III Мехмеда. В этих законах установлены виды налогов, их количество и
время их сборов, взимаемых на территории провинции Чилдир, другое название Ахисха.
Кроме того, в законоположениях имеются разные уголовные кодексы с целью обеспечения
справедливости и спокойствие в провинции. В этих законах для населения установлены
правила купли-продажи на рынке.
В статье были рассмотрены также некоторые положения, которые в законоположениях,
связанных с Грузией не встречаются, а встречаются в пространных реестрах.
В конце статье даны приложения Свода законов Грузии, Чилдир и Ахисха, в котором
были изданы профессором Ахмедом Акгюндюзом. 

Anahtar Kelimeler

Грузия, Oбласть, Свод Законов, Налог, Чилдир, Ахисха

Kaynakça

• AKGÜNDÜZ Ahmed: (1990), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 2. Kitap. II. Bâyazid Devri Kanunnâmeleri. İkinci Bölüm. Aydın Sancağı Kanunnâeleri, Hâzihî Kanun-ı Vilâyet-i Aydın Rumeli Eyâleti Kanunnâmeleri, İstanbul, Fey Vakfı Yayınları.
• AKGÜNDÜZ Ahmed: (1990), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 2. Kitap. II. Bâyazid Devri Kanunnâmeleri. Beşinci Bölüm. Rumeli Eyâleti Kanunnâmeleri, Kanunâme-i İhtisâb-i İstanbul El-Mahrûse, İstanbul, Fey Vakfı Yayınları.
• AKGÜNDÜZ Ahmed: (1994a), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 7//II. Kitap. II. Selim Devri Kanunnâmeleri. Altıncı Bölüm. Gürcistan Eyâleti Kanunnâmeleri, Kanunâme-i Vilâyet-i Gürcistan, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• AKGÜNDÜZ Ahmed: (1994a), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 7//I. Kitap. Kanunî Devri Kanunnâmeleri. Onbeşinci Bölüm. Temeşvar Eyâleti Kanunnâmeleri, Kanunâme-i Re'âyây-ı Livâ-i Lipova ve Betova, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• AKGÜNDÜZ Ahmed: (1994a), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 7//II. Kitap, II. Selim Devri Kanunnameleri. Dördüncü Bölüm. Diyârbekir Eyaleti Kanunnâmeleri (Harpurd Sancağı Kanunnâmesi), İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• AKGÜNDÜZ Ahmed: (1994a), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 7//II. Kitap, II. Selim Devri Merkezî ve Umumî Kanunnameler. I. Kısım, Celâl-zade Kanunnâmesi, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• AKGÜNDÜZ Ahmed: (1994b), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 8//II. Kitap. III. Mehmed Devri Kanunnameleri. Dördüncü Bölüm. Çıldır Eyâleti Kanunâmeleri. Gürcistan (Ahıska) Kanunnâmesi, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• AKGÜNDÜZ Ahmed: (1994b). Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri. 8//II. Kitap. III. Mehmed Devri Kanunnameleri. Beşinci Bölüm. Budin Eyâleti Kanunâmeleri. Peçoy Sancağı Kanunnâmesi, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• AKGÜNDÜZ Ahmed: (2006), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, I. Kitap. 2. Baskı. Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnâmeleri, Osmanlı Kanunnâmeleinin Şer'î Tahlilleri. İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• ARSLAN, H. Lütfi (2005), 963/M. 1556 Tarihli Mufassal Tahrir Defterine Göre Bozok Sancağı'nın Ekonomik ve Demografik Yapısı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara
• ASLAN Dilek: (2006), 512 Numaralı Mufassal Tahrir Defterine Göre 1571-1572 Yıllarında Gebele Sancağı, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ
• ASLANTÜRK İbrahim Halil (2007), 16. Yüzyılda Yenişehir, Yarhisar ve Göynük Nahiyeleri (Tahrir Defterlerine Göre), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Master Tezi, Ankara
• ATSIZ:(2014), Âşıkpaşaoğlu Tarihi, 4. Basım, İstanbul, Ötüken Neşriyat.
• AYDIN YANAR Ayşem, ARLI Mustafa: (2012), KANUNNAME-İ İHTİSAB-I BURSA’NIN DOKUMA KUMAŞLAR VE GİYSİLER AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 2012 Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı: 28, s.60-68
• BARKAN Ömer Lütfi: (1943), XV-XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları I: Kanunlar, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkiyat Enstitüsü Neşriyatı.
• BARKAN Ömer Lütfi: (1980), “Feodal Düzen ve Osmanlı Tımarı”, Türkiye Toprak Meselesi, Toplu Eserler, İstanbul, Gözlem Yayınları.
• BARKAN Ömer Lütfi: (1988), “Çiftlik”, İ. A. , İstanbul, M.E.B. Basımevi.
• BARKAN Ömer Lütfi: (1943), XV-XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları I: Kanunlar (Tıpkıbasım), İstanbul, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayını.
• BEKADZE Shota: (2013), “1595 Yılında Çıldır Eyaleti Ahıska Sancağı'nın Otskhe Nahiyesi”. Turkish Studies-İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/11 Fall 2013, p. 81-98, Ankara-TURKEY.
• BEKADZE Shota: (2014), “XVI. Yüzyıl Sonlarında Ahıska Sancağı'nda Ziraî Yapı ve Köylülerin Geçim Durumları Hakkında Bir Değerlendirme: Orpola Köyü Örneği”, Akademik Bakış Dergisi, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi, Kırgız- Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü, Celalabat, Kırgızistan.
• CİKİA Sergey: (1941), Gurcistanis Vilayetis Didi Davtari (Gürcistan Vilâyeti’nin Mufassal Defteri), II. Kitap, Tercüme, Tbilisi, Sakartvelos SSR Metsinierebata Akademiis Gamomtsemloba.
• CİKİA Sergey: (1947), Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistan, I. Kitap, Osmanlıca Metn,Tbilisi, Gürcistan S. S. R. Cumhuriyeti Ulum Akademisi Neşriyat Evi.
• CİKİA Sergey: (1958), Gurcistanis Vilayetis Didi Davtari (Gürcistan Vilayeti'nin Mufassal Defteri), III. Kitap, Gamokvleba (Tetkikler), Tbilisi, Sakartvelos SSR Metsinierebata Akademiis Gamomtsemloba.
• ÇAĞATAY Neşet: (1947), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi,(AÜDTCFD, Cilt V, Sa. 5. ss. 483- 511, Ankara.
• DEVELLİOĞLU Ferit: (2013), Osmanlıca-Türkçe Lûgat. Eski ve Yeni Harflerle. Haz. Sami Güneyçal, 30. Baskı, Ankara, Aydın Kitabevi Yayınları.
• GÖYÜNÇ Nejat: (1991), XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı, Ankara, TTK Basımevi
• GÜÇER Lütfi: (1964), XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu'nda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.
• GÜRBÜZ Ahmet (2003), “J. J. Rousseau ve Toplum Sözleşmesi Kuramı’nın Değeri”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi (Electronic Journal of Social Sciences), Sayı 4. s. 23-25
• İNALCIK Halil: (2000), “Ağırlıklar ve ölçüler”, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, 1, İstanbul, Eren Yayıncılık.
• İNALCIK Halil: (2003), Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ 1300-1600, Çeviren Ruşen Sezer), İstanbul, YKY.
• İNBAŞI Mehmet: (2006). XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Çıldır Eyaleti ve İdarecileri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi /Journal of Graduate of Social Sciences. Cilt 7. sayı 1/2006. s. 78.
• KURT Yılmaz: (2005), “Kars-ı Maraş (Kadirli) Sancağında Ekonomi”, XIV. Türk Tarih Kongresi, Ankara: 9-13 Eylül 2002, Kongreye sunulan bildiriler, II. Cilt-II. Kısım, IX. Dizi-Sayı 14, Ankara, TTK Yayınları.
• LOMSADZE Şota: (1999), Meskheti i meskhi, Tbilisi: “Merani-3”.
• ÖZCAN Doğukan (2014), XVI. Yüzyılda Çıldır Eyaleti Büyük Ardahan Sancağı'nda Su Değirmenleri ve Bezirhaneler, Karadeniz Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, Kış 2014, Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Dergisi, Yıl 6, Sayı 24, s. 71-87. Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Ardahan / Türkiye.
• PAKALIN Mehmet Zeki: (1952), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II. XIII. Fasikol, İstanbul, MİLLî Eğitim Basımevi.
• PAKALIN Mehmet Zeki: (1954), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III. XVIII. Fasikol, İstanbul, Maarif Basımevi.
• PAKALIN Mehmet Zeki: (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II. İstanbul, MEB Yayınları
• PARLATIR İsmail: (2011), Osmanlı Türkçesi Sözlüğü (4. Baskı), Ankara, Yargı Yayınları.
• SERTOĞLU Midhat: (1992), Sofyalı Ali Çavuş Kanunnâmesi, İstanbul, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• SÖYLEMEZ M. Mahfuz- DEMİR Abdulah: (2010), 1550 Tarihli Tahrir Defterine Göre Çabakcur Livası Nüfus ve İskan, Bingöl Belediyesi Kültür Yayınları
• ŞEMSEDDİN Sami: (2011). Kamus-i Türki (Latin Harfleriyle). I. Baskı, İstanbul, İdeal Kültür Yayınları.
• TAŞKIN Ünal (2005). Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
• TAŞTEMİR Mehmet: (1999), XVI. Yüzyılda Adıyaman (Behisni, Hısn-ı Mansur, Gerger, Kâhta) Sosyal ve İktisadî Tarihi, Ankara, TTK Basımevi
• TDK: (1998),Türkçe Sözlük, 1. C. (9. Baskı), Ankara, Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• UZUNÇARŞILI İsmail Hakkı: (1984), Osmanlı Devleti’nde Saray Teşkilatı, Ankara, TTK.
• ÜNAL Mehmet Ali: (1989), XVI. Yüzyılda Harput Sancağı (1518-1566), Ankara, TTK Basımevi
• ÜNAL Mehmet Ali: (1999), XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı, Ankara, Türk Tarih Kurumu
• YILMAZ Fehmi: (2010), Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul, Gökkube.
• YILMAZ ÖNDER Sevim: (2012), 14. Yüzyıldan Bugüne Türkiye Türkçesinde Toprak Ölçümü. ACTA TURCICA, Çevrimiçi Temetik Türkoloji Dergisi, Sayı 1, Ocak 2012, s. 73
• YEGÎN Abdullah, BADILLI Abdülkadir, HEKİMOĞLU İsmail, ÇALIM İlham: (2006), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Büyük Lûgat, İstanbul, Sebat Basım Yayım Dağıtım Hiz. LTD. ŞTİ.
• YETKİN Nilufer: (2007), 136 Numaralı Tahrir Defterine Göre XVI. Yüzyıl Sonlarında Kayseri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara
• YÖRÜK Doğan: (2002), XVI. Yüzyılda Aksaray Sancağı, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Konya.
• EYUBOĞLU İsmet Zeki:(2004),Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul, Sosyal Yayınlar. İNTERNET KAYNAKLARI
• AND Metin, Kanuni’nin şarap kanunları bile vardı. http://arama.hurriyet.com.tr /arsivnews. aspx?id=54870. Erişim Tarihi: 24.01.2014.
• Gelir İdaresi Başkanlığının Tarihi Gelişimi, http://www.gib.gov.tr/index.php?id=103 Erişim Tarihi: 24.01.2014.
• ÖZDEMİR Hüseyin. Osmanlı’da Kanun Şuuru ve Adâlet, http://www.yagmurdergisi.com.tr/ archives/konu/osmanlida-kanun-suuru-ve-adalet, Erişim Tarihi: 27.01.2014.
• TVERİTİNOVA A. C. (1963), Agrarnıy stroy Osmanskoy İmperii v XV-XVII vv. Terminologiçeskiy kommentariy, Moskva , İzd. Vostoçnoy Literaturı, http://www.vostlit.info/Texts/ Dokumenty/Turk/XV/ Agrar stroj/glossar.htm, Erişim Tarihi: 10 Nisan 2015
• GÜRCİSTÂN EYÂLETİ KANUNNÂMELERİ
• EK I:KANUNNÂME-İ VİLÂYET-İ GÜRCİSTÂN
• Vilâyet-i Gürcistân sengistân5 olub toprakları az olmakla defter-i ‘atîk mûcibince her nefer başına duta geldikleri yerleriyle yirmibeşer akçe ispençe kayd olundu.
• Edâ etdüklerinden sonra zemînlerinden resm-i çift ve resm-i nîm ve resm-i dönüm alınmaya.
• Ve Vilâyet-i Gürcistân kefereleri humus kayd olunmuşdır; sâlâriyye alınmaz.
• Ve ‘avret tasarruf eyledüği yeri boz ve hâlî komayub defter-i cedîd-i hâkânîde kayd olunduğı üzere behresin ve rüsumın verdikten sonra elinden alınmak câiz değildir.
• Ve re’âyâdan biri fevt olsa, toprağı oğluna intikâl eder; mülk-i mevrûsı gibidir. Müteveffânın oğlu olmasa kızı kalsa, il verdiği tapu ile kızına verilür. Kız olmaduğı takdirce, il verdüği tapu ile müteveffânın karındaşına verilür. Dedesi yeri oğul oğluna intikâl eylemez. Bî garaz müsülmanlar takdir etdüği tapu ile alur.
• Ve defterde mukayyed olan re‘âyâ perâkende olsa, göçürüb yerlerine getürmek kanun-ı mukarrerdir. Ammâ on yıl ve daha ziyâde ise ve göçdükde kalan yerlerin boz komağla sâhib-i arz tapu ile ahara vermiş ise göçürmek olmaz. Sâkin oldukları yerde resimleri alınur.
• Ve ra‘iyyet oğlu ra‘iyyetdir; mâdam ki, âhara kayd olunmaya, defterde olmamak müfîd değildir.
• Ve ra‘iyyet zirâ‘ate sâlih kendü yerlerin zirâ‘atetmeyüb varub âhar sipahi toprağında yer zirâ‘at ederse, ba‘d’et-tenbih anun gibilerden iki öşür alınmak kanundur. Ammâ kendü toprağın zirâ‘at etdükten sonra âhar sipahi toprağında dahi zirâ‘at ederse iki ‘öşür alınmak merfû‘dır.
• Ve bir hâric ra‘iyyet tapu ile mutasarrıf olduğı yerleri elinden alınub dâhil ra‘iyyete vermek memnû‘dır. Madem ki, boz ve hâlî koymaya.
• Ve bir hâric ra‘iyyet gelüb sipahi toprağında tapu ile yer zirâ‘at eylese, behresin verdikden sonra a‘lâ yerden iki dönüme bir akçe ve ednâ yerden üç dönüme bir akçe alınur.
• Ve dönüm hatâvât-ı müte‘ârefe ile tûlen ve ‘arzen kırk hatvedir; ziyâde ve noksân alınmaya.
• Ve re‘âyânın zirâ‘ate kâbil yerlerinden üç yıl mütevâliyen bilâ ‘özür boz ve hâlî koduğı yerleri alınub âhara tapuya verilmek kanundur.
• Ve kadîmden şehirlünün ve eğer ehl-i kılâ‘ ve kurânın davarları örüsü olan mer‘âların zir‘ât olunması ve korunması merfû‘dir.
• Bağdan ve bağçeden kayd olunduğı üzere behre alınmak kanuna mutâbıkdır.
• Ve defterde ber vech-i maktâ‘ kayd olunan bağlardan ve bağçelerden kayd olunan maktû‘ alınub ziyâde nesne alınmaya.
• Ve re‘âyâ sipahilerin ‘öşürlerin akreb bâzâra iletmek ve hâricden gelüb zirâ‘at edenler köylerinde anbarlarına iletmek kanundır.
• 5 Sengistân: Taşlık arazi demektir.
• Ve harman vaktinde re‘âyânın gallâtlı ta‘şîr olunmalu oldukda sâlâr olanlar tevakkuf göstermeyüb fil-hâl hâzır olan harmanı ölçüb re‘âyâyı tazyîk etmeyeler. Ammâ re‘âyâ, dahi sâhib-i arz ma‘rifetinsiz terekelerin harman edüb götürmeyeler.
• Ve hâricden bir kimesne gelüb sipahi toprağında kışlasa müzevvec olsa resm-i duhân vermeye. Ve kışlakçı olan kimesneler üç yıl resm-i duhân verüb üç yıldan ziyâde olursa sipahisine on sekizer akçe resm-i bennâk vere.
• Ve hâric re‘âyâ sipahi toprağında sâkin olsa, bu makûle ra‘iyyet defterde kime yazılmış ise resm-i ra‘iyyet verür. Hangi sipahinin toprağını zirâ‘at ederse öşür ve sâlâriyyesini ana verür ve elinde olan yerden sipahisine resm yazılmış ise resm-i zemîn dahi verür. Defterde kimesneye ra‘iyyet yazılmamış ise resm-i ra‘iyyetin mevkûfcı alur.
• Resm-i ağnâm iki koyuna bir akçe ve koyun ile kuzu bile sayılmak kanun olmuşdır. Ve resm- i ağnâm Abril ayında alınmak cemî‘ memâlikde kanundur.
• Ve Vilâyet tahririnde ba‘zı karyeler hâli ‘an’ir-re‘âyâ yazılub hâriç re‘âyâ gelüb şenledüb koyun edinseler, âdet-i ağnâmları defterde dahi yazılmış değilse mevkfcular alur. Defterden haâriç olıcak sipahi alamaz.
• Ve iki koyuna bir akçe alındıktan sonra on koyuna bir akçe dahi çubuk akçesi ve her sürüden bir koyun şişlik deyü alınmak hilâf-ı emirdir; alınmaya.
• Ve ağıl resmi koyun kışladuğı takdirce olı-geldüğü kanun üzere her sürüden mütevassıt’ül- hâl bir koyun alına; sürüden ekall ise on koyuna bir akçe alınub ziyâde alınmaya. Ve sürünün ‘alâsı üç yüz koyun ve evsatı iki yüz ve ednâsı yüz ve yüz ellidir.
• Ve resm-i kevvâre öşr-i aselden bedel her kovandan ikişer akçe alınur. Ve kevâre ve koyun ve bağ ve bağçe ki, Vilâyet tahririnden sonra hâdis olsa, öşür ve rüsûmı sâhib-i tîmâra müte‘allıkdır.
• Âdet-i ağnâm sâhib-i tîmâra kayd olunmamış ise, mevkûfçı zabt eder.
• Ve Vilâyet mezbûrede serbest olmayan tîmârlara defter-i ‘atîk mûcebince ağnâmları hâsıllarına mahsûb olmağın defter-i cedide dahi kayd olunmak içün emr-i şerif verilmeğin ber karar-ı sabık ağnâmları kayd olunub serbest değüldür deyü ‘det-i ağnaâmlarına dahl olunmaya.
• Ve Yörük ve yüzdeci tâifesinin mekân-ı mu‘ayyeneleri olmaduğı sebebden atasına tâbi‘ olmakda bâkire ile seyyibe beraberdir. Zu‘amâ ve erbâb-ı tîmâr ve sayyâdlar kızlarinın ve merdân-ı kılâ‘ın ‘azeblerinin resm-i arûsâneleri hâssa-i hûmayûn emînleri alalar.
• Ve Vilâyet mezbûrede dutulan ‘abd-i âbık ve kenizek ve ecnâs-ı devâbdan her kim dutarsa getürüb hâssa-i hümâyûa kayd olunanı havâss-ı-ı hümâyûn emînlerine ve sancak beğine kayd olunanı sancak zâbitlerine kanun üzere müjdegânesin akub teslim eyleye.
• Müddet-i ‘örfiyyeleri tamam olduktan sonra Vilâyet kâdıları ma‘rifetleri ile bey‘-i men yezîd edüb bahasın zabt eyleyeler. Müddet-i ‘örfiyye dahi kulda ve câriyede üç ay saklamakdır. Ve çâr-pâ cinsi bir ay saklamakdır ve sâir esbâb ve kumaş ve hali ve bunun emsali metâ‘lar bulsalar, ümenâya ma‘rifet i kâdı ile teslîm eyleyüb saklamayalar. Eğer saklarlar ise mücrim olalar.
• Cerâyim-i hayvânât dahi re‘âyânın atı ve sığırı ve bil-cümle çâr-pâ cinsi birbirilerinin ekinlerine ziyân etse, zararları tazmin etdirildikden sonra davar sâhibine beş değnek urulub davar başına beş akçe s'ahib-i tîmâr cerîmein ala. Koruyub dutulan davarlardan zikr olunduğı üzere alınub resm-i deştbânî deyü her hâneden maktû‘ edüb nesne alınmaya.
• Ve tamgay-ı siyah at bâzârında at satılsa on iki akçe alına. Ve kassabhânede koyun satılsa iki koyuna bir akçe alına. Ve su sığırı satılsa dört akçe alına. Ve kara sığır satılsa iki akçe alına.
• Ve ceviz ve incir ve sâir kuru meyve yükünden iki akçe ve deve yükünden dört akçe ve merkeb yükünden bir akçe ve yaş meyvenin iki yükünden bir akçe alına. 20 20