KHERTVISI REGION IN THE LATE 16th CENTURY

Yıl 2016, , 153 - 179, 23.06.2016

İasha Bekadze

https://doi.org/10.17498/kdeniz.73716

Öz

In this study, using records of the register book “Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistan” which was written in 1595, has investigated the social-economic structure of Khertvisi Region in Khertvisi Sanjak in the late 16th century. Khertvisi Rabat Castle is the center of Khertvisi Region. This Castle was located in one of the strategic points of the region, which connected Anatolia and Causasus. Estimated population of the Castle is about 1173 people. 

The total population of the village is 3296 people. This study has addressed the physical structure and population of Khertvisi Rabat Castle. Furthermore, this study has explained different usage of Khertvisi at the different time period during the history, and also described its etymology. This study has given information about villages and hamlets of Khertvisi region, as well as their populations, economic status, agricultural areas, production of vegetables, taxes, industries and also the sales prices of some agricultural products. 

Anahtar Kelimeler

Register Book, Khertvisi, Region, Village, Population

НАХИЯ ХЕРТВИСИ В КОНЦЕXVI ВЕКА

Öz

В настоящей статье была исследована социально-экономическая структура региона Хертвиси санджака Хертвиси в XVI столетии. Материалом исследования послужил «Пространный реестр Гюрджинстанского вилаета», датированный 1595-ым годом. Центром региона Хертвиси был замок Хертвиси Рабат. Поскольку данный замок находился на пути, связывающем Анатолию с Кавказом, то он являлся важным стратегическим объектом. В крепости проживало около 1173 человек. Количество населения, проживающего в деревнях, прилегающих к замку, составляло 3296 человек. 

В статье обсуждаются такие вопросы как физическое строение и население замка Хертвиси Рабат. Предметом анализа стала этимология и история употребления топонима Хертвиси. Исследуется также большие и малые деревни, население, экономическое положение, сельскохозяйственные продукты, производство зерна, сбор налогов, промышленность и розничные цены на некоторые виды сельскохозяйственной продукции. 

Anahtar Kelimeler

«Пространный реестр», Хертвиси, нахия, село, население

XVI. YÜZYIL SONLARINDA HERTVİSİ NAHİYESİ

Öz

Bu çalışmada, 1595 tarihli “Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistan” tahrir defterindeki kayıtlardan yararlanarak, Hertvisi Sancağı Hertvisi Nahiyesi’nin XVI. Yüzyıl sonlarındaki sosyo-ekonomik yapısı incelenmiştir. Hertvisi Nahiyesi’nin merkezi, Hertvisi Rabat Kalesidir. Bu kale, Anadolu’yu Kafkaslara bağlayan yolun üzerinde olup bölgenin stratejik noktalarındandır. Kalede yaşayan tahmini nüfus 1173 kişidir. Köylerin toplam nüfusu ise 3296 kişidir. Çalışmada, Hertvisi Rabat Kalesi’nin fiziki yapısı, nüfusu ele alınmıştır. Tarihin değişik zamanlarında Hertvisi’nin farklı şekillerde kullanılışı vurgulanmış ve etimolojisi açıklanmıştır. Ayrıca, nahiyenin köy ve mezraları, nahiye nüfusu, iktisadî durumu, ziraî alanları, hububat üretimi, vergiler, sanayisi ve bazı zirai ürünlerin satış fiyatları ele alınmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Tahrir Defter, Hertvisi, Nahiye, Karye, Nüfus

Kaynakça

• ABABAY, Feridun: (2000). Çıldır’ın Yönetsel Örgüt Süreci; Kuzeydoğu Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası ile Osmanlı Taşra Örgütü, Ankara, Kendi Yayını
• ABULADZE, Sisana: (1979). Çildiris Vilayetis Caba Davtari 1694-1732 Yılları, Türkçe Metin Gürcüce tercümesiyle, Tbilisi, “Metsniereba”.
• ACUN, Fatma: (2006). Karahisar-i Şarki ve Köylühisar Kazaları Örneğinde Osmanlı Taşra İdaresi(1485-1569), Ankara, Türk Tarih Kurumu.
• AKDAĞ, Mustafa: (1979). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarih, C. II. İstanbul, Tekin Yayınevi.
• AKGÜNDÜZ, Ahmed: (1994a). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 7/1. Kitap, Kanuni Devri Kanunnâmeleri (IV); 7/II. Kitap. II. Selim Devri Kanunnâmeleri, VI. Bölüm: Gürcistan Eyâleti Kanunnâmeleri, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• AKGÜNDÜZ, Ahmed: (1994a). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 7/1. Kitap, Kanuni Devri Kanunnâmeleri (IV); 7/II. Kitap. II. Selim Devri Kanunnâmeleri, II. Bölüm: Budin Eyâleti Kanunnâmeleri, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• AKGÜNDÜZ, Ahmed: (1994b). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 9/1. Kitap, I. Ahmed Devri Kanunnâmeleri; 9/II. Kitap. II.Osman Devri Kanunnâmeleri, II. Bölüm: Kanunnâme-i Livâ-i Ohri, Budin Eyâleti Kanunnâmeleri, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• AKGÜNDÜZ, Ahmed: (1994c). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 8/1. Kitap, III. Murad Devri Kanunnâmeleri; 8/II. Kitap. III.Mehmed Devri Kanunnâmeleri, Ondördüncü. Bölüm: Kanunnâme-i Livâ-i Vidin, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• BAGRATİONİ, Vakhushti: (1976). İstoria tsartsvo Gruzinskogo, Perevel, snabdil predisloviem, slovaryami i ukazatelem N. T. Nakaşdze, Tbilisi, s. [119], İzdatelstvo “Metsniereba”
• BARKAN, Ömer Lütfü: (1988).“Çiftlik”, İ.A. C.3. İstanbul, MEB Basımevi.
• BAŞAR, Fahameddin: (1997). Osmanlı Eyâlet Tevcihâtı (1717-1730). Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi
• BECERMEN, Cengiz:(yy), Klasik Dönem Osmanlı Vergi Sistemi ve Vergi Türleri, Ankara, Eramat Basım Yayın Ambalaj Reklam Promosyon Ltd. Şti.
• BEKADZE, Iasha: (2015), “XVI. Yüzyıl Sonlarında Çıldır Eyâleti Posof Sancağı’nın Kuzay Nahiyesi”,Karadeniz-Black-Sea-Черное море, Uluslararasэ Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, S. 27, ss, 96-138, Ardahan Üniversitesi İnsan, Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Ardahan / Türkiye
• BEKADZE, Shota: (2014). "XVI. Yüzyıl Sonlarında Çıldır Eyâleti Ahıska Sancağı Çeçerek Nahiyesi'nin Sosyo-ekonomik Durumu". Karadeniz Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, Kış 2014. Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Dergisi, Yıl 6, Sayı 21, s. 191-204. Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyat Bölümü, Ardahan / Türkiye.
• BROSSET, Marie Felicite: (2003). Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 yılına kadar), Çev. Hrand D. Andreasyan Notlar ve Yayına Hazırlayan Erdoğan Merçil, Ankara, Türk Tarihi Kurumu Basımevi.
• CİKİA, Sergey: (1947), Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistan, I. Kitap, Tbilisi, İzdatelstvo Akademi Nauk Gruzinskoy SSR.
• CİKİA, Sergey: (1958). Gurcistanis vilayetis didi davtari (Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistân). Tsigni III. Gamokvleva.Tbilisi, Sakartvelos SSR Metsnierebata Akademiis gamom tsemloba.
• CİN, Halil: (1980).Türk Hukukunda Mera, Yaylak ve Kışlaklar. Ankara, Turhan Kitapevi.
• ÇAĞATAY, Neşet: (1947). “Osmanlı İmparatorlu’nda Re’ayadan Alınan Vergi ve Resimler”, Ankara: A.Ü.D.T.C.F.D., V, Sa. 5.
• ÇOBAN, Emir: (2005). “Koğan Sancağı’nın (Macaristan) 16. Yüzyıldaki Ekonomik Gelişmesi Üzerine”. Ankara, OTAM, Sayı 17. s. 61-84.
• DEMİR, Necati: (2002). “Değirmenler Kelimesi Üzerine”, Ankara, Türk Dili ve Edebi Dergisi, Sayı: 607, sayfa: 209-213.
• DEVELLİOĞLU, Ferit: (2006). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Eski ve Yeni Harflerle, 23. Baskı, Ankara, Aydın Kitabevi.
• DOĞRU, Mecit: (1985). Yukarı Kür Boylarının Yeradları Üzerinde Bir Araştırma, İstanbul, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı EMECEN, Feridun M.: (1989). XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara, TTK Yayınları.
• EVLİYA ÇELEBİ: (2005). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit. Hazırlayanlar: Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman, 2. Cilt-2. Kitap. İstanbul, YKY
• GÜÇER, Lütfi: (1964).“XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler”, İstanbul, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınevi.
• GÜNDÜZ, Ahmet: (2009). XVI. Yüzyılda Antakya Nahiyesi (1526-1584) Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Mustafa Kemal University Journal of Social Sciences Institute Yıl/Year: 2009 ¨ Cilt/Volume: 6 ¨ Sayı/Issue: 12, s. 289-323
• HINZ, Walter: (1990). İslamda Ölçü Sistemleri (çev. Acar Sevim), İstanbul, Marmara Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• İNALCIK, Halil: (2000). “Ağırlıklar ve Ölçüler”. Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik Ve Sosyal Tarihi, C. I. İstanbul, Eren Yayıncılık.
• İŞLER, Emrullah: (2012). İbrahim Özay. Türkçe-Arapça Kapsamlı Sözlük, Ankara , Fecr Yayın reklam Bilg. San. ve Tic. Ltd. Şti.
• KARTULİ ENSİKLOPEDİA: (Gürcü Ansiklopedisi) (1987).Cilt 11,Tbilisi.
• KATİP ÇELEBİ: (2013). Cihannüma, I- II.1. Baskı, İstanbul, MEDAM (Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi
• KIRZIOĞLU, Fahrettin: (1998), Osmanlılar’ın Kafkas-Elleri’ni Fethi (1451-1590). 2. Baskı. Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• KVARİANİ, Simon: (1980), Giorgi Saakadze-Büyük Savaşçı, Çev. İbrahim Ora (Goradze), İstanbul, Ararat Yayınevi MİROĞLU, İsmet: (1990). Kemah Sancağı ve Erzincan Kazası (1520-1566). Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi. MROVELİ, Leonti: (1979). Jizn kartliyskikh tsarey, izvleçenie ob abkhazakh, narodakh Severnogo Kavkaza i Dagestana. Perevod s drevnegruzinskogo, predislovie i kommentarii F.B. Tsulaya. Moskva, İzdatelstvo Nauka ÖZCAN, Doğukan: (2014)." XVI. Yüzyılda Çıldır, Posof ve Büyük Ardahan Sancaklarında Zeyrek Tarımı” Karadeniz Uluslararası Hakemli Sosyal BilimlerDergisi, Sonbahar 2014. Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Dergisi, Yıl 6, Sayı 25, s. 91-102. Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyat Bölümü, Ardahan / Türkiye. PEÇEVİ İBRAHİM EFENDİ: (1999). Peçevi Tarihi. II. Hazırlayan Bekir Sıtkı Baykal, Üçüncü Baskı, Ankara, T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları POÇUA, Bidzina: (1987). Tanamedrove Kartuli enis idiograpiuli leksikoni (Modern Gürcü İdeografik Sözlüğü. Tbilisi, Metsniereba. SAKARTVELOS STATİSTİKİS SAKHELMTSİPO DEPARTAMENTİ: (2003), Sakartvelos mosakhleobis 2002 slis pirveli erovnuli sakoveltao ağseris ziritadi şedegebi (Sakartvelos soplebis mosakhleoba), Tomi II, Tbilisi SELSKOKHOZYAYSTVENNIY PEREPİS 1917 g.; Tiflisskaya guberniya: Akhaltsikhskiy uezd, Tiflis, s. 44-93. SİSİŞVİLİ, İrakli: (1995). Kartuli Helovnebis istoria (Gürcü mimar sanat tarihi), Khertvisis Tsikhe (Khertvisi Kalesi), Tbilisi. SOLAK, İbrahim: (2007). XVI. Yüzyılda Zamantu Kazâsı’nın Sosyal ve İktisâdî Yapısı. 1. Baskı. Konya, Tablet Yayınları Svod Statistiçeskikh dannıkh o naselenie Zakavkazskogo kraya, izvleçennıkh iz posemeynıkh spiskov 1886 g. SSDZK (1893).Tiflis, Tipografii İ. Martirosyantsa. S. 66-68. ŞAHİN, Harun:(2013)."XVI-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Mukâtaa Sisteminde Yönetim ve Örgütlenme", International Journal of Social Science Doi number: http://dx.doi.org/ 10.9761/ JASSS1534 .Volume 6 Issue 6, p. 1019-1037
• ŞANİDZE, Akaki: (2009).Naştebi mesame piris obiyekturi prefiksis khmarebisa khmovnebis tsin karul zmnebşi. 1. Khertvisi (4-10), Kartuli ena da literatura, Tomi II. Kartuli ena, Tbilisi, Gamotsdebis erovnuli tsentri. TDK: (1998). Türkçe Sözlük, 1-2, 9. B., Ankara, TDK Yayınları. ÜNAL, Mehmet Ali: (2002). Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Isparta, Fakülte Kitapevi. YEDİYILDIZ, Bahaeddin: (1985). Ordu Kazası Sosyal Tarihi, T.C.Ankara, Kültür Yayınları. YILMAZ, Fehmi:(2010). Osmanlı Tarih Sözlüğü. İstanbul, Gökkubbe, ZAKARAYA, Parmen:(1982), Drevnie goroda i kreposti Gruzii, Tbilisi, İzdatelstvo “ Sakartvelo”, ZİSSERMAN, [Karl Lvoviç]: (1870). Sbornik Materialov Dlya Opisaniya Tiflisskoy Gubernii, izdavaemıy pri kanselyarii Tiflisskogo gubernatora pod redaksiyu pravitelya onoy K. L. Zissermana, Tom I, Vıpusk I, Tiflis, Tipografiya Dubelira
• MELİKİDZE, Natela:(2014). Penoluri naertebis şedarebiti analizi tradisiuli da evropuli damzadebul ğvinoebşi (Fenolik bileşiklerin geleneksel ve Avrupa’da hazırladıkları şarapların karşılaştırmalı analizi), Sabakalavro naşromi (Lisans Tezi), İv. Cavakhişvilis Sakhelobis Tbilisis Sakhelmtsipo Universiteti (Iv. Javakhishvili Tiflis Devlet Üniversitesi), Zust da Sabunebismetkvelo Metsnierebis pakulteti Biologiis Departamenti (Tam ve Doğa Bilimleri Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Tbilisi, http://conference.sens-2014.tsu.ge/uploads/53b197ed6228aNatia_Melikidze_ sabakalavro_ nashromi.pdf. Erişim Tarihi: 12 Nisan 2016.
• URL-1, Khertvisi, http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=25&t=1959, Erişim Tarihi, 31 Mart 2016.
• URL-2, Krepost Khertvisi, http://www.allcastles.ru/georgia/khertvisi.html, Erişim Tarihi: 31 Mart 2016.
• URL-3, http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/XVIII/1760-1780/Gildenstedt/primtext3.htm, Erişim Tarihi: 31 Mart 2016. Erişim Tarihi: 31 Mart 2016.