YAVUZ SULTAN SELİM DEVRİ ERZİNCAN SANCAĞI KANUNNÂMESİ’NİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2017, , 280 - 301, 28.12.2017

Iasha Bekadze , Merab Bekadze

https://doi.org/10.17498/kdeniz.307334

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti’nin coğrafyasında
bulunan ve sonradan ayrılmış olan ülkelere bıraktığı en büyük miraslardan biri
tahrir defterleridir. Tahrir defterlerinde sancaklar, nahiyeler, şehirler,
köyler, mezralar, mahalleler, çiftliklerin yanı sıra dini, sosyal, kültürel
yapılar hakkında da bilgiler yer almaktadır. Bu tahrir defterlerinin ön
kısmında bölgeye ait kanunnameler yer almaktadır.

Makalemizde,
Yavuz Sultan Selim Devri’ne ait 1516 “Erzincan Sancağı Kanunnâmesi”nin içerdiği
hükümler tespit edilerek açıklığa kavuşturulmuştur. Bu kanunname iki kısımdan
teşkil olunmuştur. Kanunnâmenin birinci kısmı Kanun-ı Osmanî’den, ikinci kısmı Hasan
Padişah Kanunu’ndan faydalanılarak tanzim edilmiştir. Birinci kısımda Erzincan
Sancağı’nda uygulanan sancak kanununun hükümleri, reayadan alınan vergi
kalemler, onların miktarları ve tahsil edilme zamanları belirtilmiştir. İkinci
kısım ise belediye ile ilgili olup halkın pazar alım satım kurallarına uyması
için gereken hükümleri, bâc, tamga ve gümrük vergilerini içermektedir.

Bu incelemede,
ayrıca Osmanlı zamanında Erzincan sancağı’nda
kullanılan “âsiyâb”, “âşar”, “bac”, “ağnam”, “resim”, “harir”, “asel”, “batman`,
“maktu” gibi Arapça ve Farsça kelimelerin günümüz Türkçesindeki anlamlarına dikkat
edilmiş ve bölgedeki ölçü ve tartı birimlerini tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bâc, Erzincan, Gümrük, Kanunnâme, Sancak

Kaynakça

• ACIPINAR, Mikail (2015). Ahidnâmeler Çerçevesinde Karadeniz’de Ticaret ve Yabancı Tüccarların Durumu (XV-XVII. Yüzyıllar). Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (OÜSBAD), Temmuz 2015, ss. 319- 336
• AKGÜNDÜZ, Ahmed (1990-1996). “Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri”. İstanbul: OSAV, Fey Vakfı
• AKGÜNDÜZ, Ahmed (1991). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. 3. Kitap. Yavuz Sultan Selim Devri Kanunnâmeleri, Dördüncü Bölüm, Erzincan Eyâleti Kanunnâmeleri, Erzincan Sancağı Kanunnâmesi. İstanbul, Fey Vakfı.
• AKGÜNDÜZ, Ahmed (1992). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 5. Kitap. Kanunî Devrî Kanunnâmeleri. II. Kısım Eyâlet Kanunnâmeleri (I). Yedinci Bölüm, Erzurum Eyâleti Kanunnâmeleri, İstanbul, Fey Vakfı Yayınları.
• AKGÜNDÜZ, Ahmed (1994), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri. 7//I. Kitap. Kanunî Devri Kanunnâmeleri (IV), 7//II. Kitap. II. Selim Devri Kanunnâmeleri. Altıncı Bölüm. Gürcistan Eyâleti Kanunnâmeleri, Kanunâme-i Vilâyet-i Gürcistan. İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• AKGÜNDÜZ, Ahmed (2005). Osmanlı Devletinde Belediye Teşkilâtı ve Belediye Kanunları. İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• AKOPYAN A. V. (2011). Rossiya. “O monetnıkh nakhodkakh v Zakavkazye i na Severnom Kavkaze v 2007-2009 gg. Mejdunarodnaya nauçnaya konferensiya “Arkeologiya, Etnologiya, Folloristika Kavkaza”. Sbornik kratkikh soderjaniy dokladov, Tbilisi-Gori-Batumi, 27-30 sentyabrya 2010 goda. İzdatelstvo “Meridiani”, Tbilisi.
• ARIKAN, Zeki (1996). “Tahrir Defterlerinde Geçen Deyimler”, Osmanlı Araştırmaları-The Journal of Ottoman Studies, XVI, ss. 1-13.
• ARISOY, İbrahim (2010). Gürcüce-Türkçe Sözlük. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları
• ARMAĞAN, Abdüllatif (1998). “XVI. Yüzyılda Teke Sancağı’ndaki Konar-Göçerlerin Demografik Durumu Üzerine Bir Araştırma”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi (Cumhuriyetin 75. Yılına Armağan). Cilt: XIX, Sayı: 30. Ankara. ss. 1- 35
• BARKAN, Ömer Lutfi (1941). “Osmanlı Devrinde Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan Bey’e Ait Kanunlar”. Tarih Vesikaları, c. I-II. ss. 91-106.
• BARKAN, Ömer Lutfi (1943). XV ve XVI ncı Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları. Birinci Cilt, Kanunlar, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkiyat Enstitüsü Neşriyatı.
• BARKAN, Ömer Lutfi (2001). XV ve XVI ıncı Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonomini Hukukî ve Malî Esasları. Birinci Cilt. Kanunlar (Tıpkıbasım). Yayına Hazırlayan Hüseyin Özdeğer. İstanbul, İstanbul Üniversitesi Rektörlük Yayın No: 4302.
• BEKADZE, Iasha (2015). Gürcistân Vilâyeti Kanunnâmeleri’nin Değerlendirilmesi, Karadeniz- Black Sea – Черное Море, Üç ayda Bir Yayınlanan Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, Yaz 2015, Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Dergisi, Yıl 6, Sayı 26, s. 115-134. Ardahan / Türkiye.
• BEKADZE, Shota (2012). 1595 Tarihli “Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistan” Tahrir Defterine Göre Azğur Nahiyesi”, ss. 225-244. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi. 29 Haziran- 1 Temmuz 2012. Konya.
• BOSTAN, M. Hanefi (2002). XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağı’nda Sosyal ve İktisadî Hayat. Ankara, TTK.
• ÇAĞATAY, Neşet (1947). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi (AÜDTCFD, Cilt V, Sa. 5. ss. 483- 511.
• ÇETİN Abdullah (2013). Kanser Tedavisinde Yeni Yaklaşımlar. T.C. Erciyes Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmasötik Kimya Anabilim Dalı Bitirme Ödevi, Mayıs 2013 Kayseri.
• ESİNER-ÖZEN Mine (1981). “Türkçe’de Kumaş Adları”, İÜEF Tarih Dergisi, Sayı 33. s. 291-340. İstanbul.
• HINZ, Walter (1990). İslâm’da Ölçü Sistemleri, Çeviren: Acar Sevim. İstanbul, Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• İNALCIK, Halil (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. Cilt 1. 1300-1600. Çev. Halil Berktay. İstanbul, Eren Yayıncılık.
• İNALCIK, Halil (2003). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ 1300-1600, Çeviren Ruşen Sezer, İstanbul, YKY.
• KIVRIM, İ. ve ELMACI, S. (2011). “Osmanlı Döneminde Amasya’da İpekçilik”. Turkish Studies-International Periodical For The Languages. Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall 2011, p. 715-728, Turkey.
• MİROĞLU, İsmet (1975). XVI. Yüzyılda Bayburt Sancağı. İstanbul, Anadolu Yakası Bayburt Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yayınları.
• MİROĞLU, İsmet (1990). Kemah Sancağı ve Erzincan Kazası (1520-1566). Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÖZCAN, Ahmet (2012). Uzun Hasan Kanunları ve Osmanlı Dönemine Yansımaları. Ankara Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, Sayı 29 / Bahar 2011, ss. 173-192.
• ÖZCAN, Ruhi (2005). ”Osmanlı Devleti’nde XVII. Yüzyılda Yapılan Sikke Tashihleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi , Sayı:17-Bahar, ss. 237-266.
• ÖZTÜRK, Yücel (2014). Osmanlı Hakimiyetinde Kefe (1475-1600), 2. Basım, Ankara, Bilge Kültür Sanat.
• PAKALIN, Mehmet Zeki (1946). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. I. İstanbul, Millî Eğitim Basımevi.
• PAKALIN, Mehmet Zeki (1952). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II. XIII. Fasikul. İstanbul, MEB.
• PARLATIR, İsmail (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. 4. Baskı. Ankara, Yargı Yayınları. SERTOĞLU, Midhat (1992). Sofyalı Ali Çavuş Kanunnâmesi, İstanbul, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• SYNGONİUM (KURT KULAĞI VEYA OKBAŞI). http://www.bitkivecicek.com/ syngonium-kurt-kulagi-veya-okbasi. Erişim Tarihi: 20 Mart 2017.
• ŞEMSEDDİN SAMİ (2011). Kamus-i Türki (Latin Harfleriyle). 1. Baskı, İstanbul, İdeal Kültür Yayınları.
• TAŞKIN, Ünal (2005). Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Elazığ.
• TAŞKIN, Ünal (2007). “1540 (H.947) Tarihli Kanunnamelere Göre Musul, Amid ve Erzurum Sancaklarında Ziraî Gelirlerin Mukayeseli Tahlili”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/2 Spring, S. 2, www.turkishstudies.net (Ed. Prof. Dr. Gürer Gülsevin- Dr. Mehmet Dursun Erdem), ss. 632-653.
• TAŞKIN, Ünal (2013). Rüsûm-i Örfiye, Tarih Okulu, Sayı XIV, ss. 55-73.
• TDK, (1998). Türkçe Sözlük, 1-2, 9. B., Ankara, TDK Yayınları.
• TUNGER, Işık (TY). Osmanlı’da Esnaf ve Ticaret.[ Çevrimiçi: http://osmanlikulturunuyasatmadernegi.com/index.php?option=com_content&view=article&id=174&Itemid=191]. Erişim tarihi: 09.05.16.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1984), Osmanlı Devleti’nde Saray Teşkilatı, Ankara, TTK.
• ÜNAL, Mehmet Ali (1989). XVI. Yüzyılda Harput Sancağı (1518-1566). Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÜNAL, Mehmet Ali (1999). XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı. Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• YILMAZ, Fehmi (2010). Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul, Gökkubbe.