Öz
Geçiş dönemi, toplumların hayatında büyük değişimlerin
yaşanmaya başladığı, bunun da cemiyetin bütün değerlerine sirayet ettiği
dönemlerdir. 1900’lü yılların başı, bütün Türk dünyasında büyük değişimlerin
yaşandığı bir geçiş dönemidir. Türk Dünyasının iki yazı dilinden birisi olan
Çağatay Türkçesi etkisini kaybetmiş ve Türkistan’da pek çok konuşma dili şu
veya bu sebeple yine şu veya bu şekilde yazı dili olmaya başlamıştır. Bu
dönemde verilen eserler de geçiş dönemi eserleridir. Sovyetlerin kurulmasından
sonra devletin takip ettiği bir politikayla bu günkü şeklini alan pek çok Türk
yazı dilinin bu geçiş döneminde özgün şeklini bulmak, diğer Türk lehçeleriyle
müştereklerini tespit etmek ve bu metinlerden hareketle değişimin seyrini, yönünü
vs tespit etmek mümkündür.
Sovyet dönemi kaynaklarında Kırgızların yazısının 1924
yılında “Erkin Too” gazetesinin yayımlanmaya başlamasından sonra ortaya
çıkmıştır şeklindeki bilgiler olmasına rağmen Kırgızlar arasında Sovyet
öncesinde de bazı “moldo” dediğimiz yazar şairlerin ve tarihçilerin olduğu
görülmektedir. Bu yazarlar kendi eserlerini Çağatay döneminde kullanılan Arap
alfabesiyle ele almışlardır. Bu makalede elimizde bulunan kaynakların sonucunda
Kırgızların ilk yazar tarihçisi olarak bilinen Osmanaalı Sıdık Uulu tarafından
Ufa şehrinde Medrese-i Aliye’de okurken geçiş dönemi Çağatay Türkçesi ile
kaleme alınarak yayınlanmış olan “Muhtasar Tarih-i Kırgıziya” ile “Tarih-i
Kırgız Şadmaniya” adlı eserlerinin gramer özellikleri üzerinde durulmuştur.
Yazar eserinde, eserini ne kadar saf bir Kırgız Türkçesi ile ele aldığını
söylemiş ise de geçiş dönemine denk geldiği için eserin içinde hem Çağatay hem
de Çağdaş Kırgız yazı diline ait özellikler bulunmaktadır. Eserlerde görülen
gramer özellikleri Çağatay Türkçesi ile Çağdaş Kırgız yazı dilinin gramer
özellikleri ile karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmanın sonucunda hem Çağatay
Türkçesinde hem de Çağdaş Kırgız yazı dilinde görülmeyen ø-> c-, t->d-,
‘(ayn)>ġ gibi bazı kelime başındaki ses değişmelerinin yanında öğrenilen
geçmiş zaman, gelecek zaman, emir kipi, , -ıpdı, ıp idi, eçek, -adı, +lı gibi
şekil özelliklerinin yanında bazı sıfat, zamir, edatlar tespit edilmiştir. Bu
tespit edilmiş olan gramer özellikleri, çağdaş Türk lehçeleri arasından hangi
lehçelerinde kullanılmakta olduğu üzerinde durulmuştur ve eserde geçen
örnekleri eserlerinin baş harfinden kısaltılarak /Ş/ ve /M/ şeklinde hangi
sayfada ve kaçıncı satırında geçtiği belirtilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Çağatay Türkçesi Çağdaş Kırgız yazı dili Çağdaş Türk Lehçeleri ses özellikleri
Kaynakça
- Eckmann, J. (1988).Çağatayca El Kitabı, Çev. Günay Karaağaç, İstanbul, Edebiyat Fakültesi Basımevi.
- Ergin, M. (1980).Türk Dil Bilgisi, İstanbul, Bayrak Basım.
- Güngör, E. (2015). Kırgızların İlk Modern Tarihçisi OsmonaalıSıdıkuulu, Türkiyat Mecmuası, C.25,s. 237-254.
- İsaev, S. (2007).Kazak Tili, Almatı, Öner Baspası.
- Kasapoğlu, Ç. H. (2005).Kırgız Türkçesi Grameri Ses ve Şekil Bilgisi, 1. Baskı, Ankara, Akçağ Yayınları.
- Kırgız AdabiyTilininGrammatikası (1980).Frunze, İlim Basması.
- Koç, Kenan ve diğerleri (2013), Kazak Türkçesi Grameri, 2.Baskı, İstanbul, İQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 25 Eylül 2019 |
| Gönderilme Tarihi | 31 Mayıs 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 |