UYGUR HALK ANLATILARINDA SAYI SİMGECİLİĞİ

Yıl 2019, , 209 - 227, 15.12.2019

Funda Aydın

https://doi.org/10.17498/kdeniz.645366

Cited By: 5

Öz

Edebiyat, kültürel bir taşıyıcıdır ve
farklı kültürlerin yaşamlarına, inançlarına yerleşmiş olguları, kavramları halk
anlatılarıyla ortaya koymaktadır. Halk anlatıları adı altında ele alınan
destan, masal, hikâye, efsane, vb. türler araştırmacılara zengin malzemeler
sunmaktadırlar. Bu malzemelerin ilk sırasında özel anlam ve değerler yüklenerek
kutsallık kazanan sayılar yer almaktadır. Her sayı bir anlam alanına sahip
olmakla birlikte var olduğu kültürde kendine has fonksiyonlar yüklenmektedir.
Temeli bilinmeyen zamanlarda atılan sayı sistemlerinin toplumlara göre kimi
zaman uğurlu kimi zaman uğursuz sayılarak bir takım olay ve durumlara karşılık
olarak kullanıldıkları görülmektedir. Bu doğrultuda sayılar ve sayı sembolizmi,
anlatımı tamamlayıcı ve destekleyici unsurlar olarak kabul edilmektedir. Türk
dünyasında özellikle üç, dört, beş, yedi, dokuz, kırk sayıları sayı simgeciliği
açısından halk kültüründe ve anlatmalarında; inanışın ve değerlerin yansıması
olarak büyük önem taşımaktadır. Sayılarla ilgili bu kabuller ve inanışlar Uygur
Türklerinin anlatılarında da önemli bir yer tutmaktadır. İnanışların bir kısmı
mitolojik döneme dayanırken bir kısmı tarih boyunca öğrenilen kültür ve
inançlara dayanmaktadır. Bu makalede de Uygurların halk anlatılarında yer bulan
sayıların; yoğunluk düzeyleri ve nasıl işlendikleri ele alınarak yüklendikleri
anlamlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Yapılan
incelemeler sonucunda, Uygur halk anlatılarında sayı sembolizmine büyük oranda
yer verildiği görülmüştür. Türk kültüründe yoğun olarak kullanılan sayıların
Uygur Türklerinin halk inanışlarında da benzer işlevler yüklendikleri
anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Uygur halk anlatmaları, sayı simgeciliği, üç, dört, beş, yedi, dokuz, kırk

NUMBER SYMBOLS IN UYGUR FOLK NARRATİVES

Öz

Literature is a cultural carrier and reveals the phenomena and concepts settled in the lives and beliefs of different cultures through folk narratives. Folk narratives under the name of epics, tales, stories, legends, etc. species offer rich materials to researchers. In the first place of these materials, some numbers gain holiness by assingning special meanings and values. Although each number has a meaning, there are unique functions in the culture for these numbers. It is seen that the number of systems laid at unknown times is used in response to several events and situations, which are sometimes auspicious and sometimes ominous. In this respect, numbers and symbol symbolism are accepted as complementary and supportive elements of narratives In the Turkish world, especially the numbers of three, four, five, seven, nine and forty are important in folk culture and narratives in terms of number symbolism, as a reflection of belief and values. These assumptions and beliefs about the numbers have an important place in the narratives of Uighur Turks. Some of the beliefs are based on the mythological period, while others are based on culture and beliefs learned throughout history. In this article, the numbers found in the folk narratives of Uighurs, their density levels and how they are processed are studied to determine their meanings. As a result of the investigations, it was seen that number symbolism was given a great place in Uighur folk narratives. It is understood that the numbers used intensively in Turkish culture have assumed similar functions in the folk beliefs of Uighur Turks.

Anahtar Kelimeler

Uighur folk narratives, number symbolism, three, four, five, seven, nine, forty

Kaynakça

• Aça, Mehmet. (1998). Kozı Körpeş Bayan Sulu Destanı Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, SÜ SBE DKT: Konya.
• Arpacık, Emine. (1998). Yeni Uygur Türkçesi ile Yazılan ‘Yüsüf-Zilayxa’ Adlı Eserin Transkripsiyonu, Türkiye Türkçesine Aktarımı ve Dil İncelemesi, MÜ SBE YLT: Muğla.
• Aydın, Funda. (2019). Uygur Halk Destanlarında Tip ve Motif İncelemesi, ERÜ SBE YLT: Kayseri.
• Bozkurt, Kenan- Hacer Bozkurt. (2012). “Sayıların Gizemli Dünyası: Kültür ve Edebiyatta Sayı Sembolizmi”, Batman Üniversitesi Yaşam Bilim Dergisi, S.1, 717-728.
• Çatık Karadağ, H. Şükran. (2006). Uygur Halk Edebiyatında Boz Yiğit Destanı (Metin- İnceleme- Dizin), TÜ YLT SBE: Edirne.
• Çelik Şavk, Ülkü. (2001). “Manas ve Maaday Kara’da Sayılar”, Millî Folklor, Yıl: 13, S.50, 52-57.
• Çıblak Coşkun, Nilgün. (2010). “Tahtacılarda Üç Sayısı ve Üçleme”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, S.56, 73-92.
• Durbilmez, Bayram. (2005). “Türk Kültüründe ve Fütüvvet-nâmelerde Üç Sayısı”, Ahilik Araştırmaları Dergisi, S.2, 1-22.
• _________. (2007a). “Kırım Türk Halk Anlatılarında Sayı Simgeciliği”, Millî Folklor, Yıl: 19, S.76, 177-190.
• _________. (2007b). “Türk Kültüründe ve Fütüvvet-nâmelerde 5 Sayısı”, II. Ahi Evran-ı Veli ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu- Bildiriler, hzl. M. Fatih Köksal, 113-126.
• _________. (2008). “Nahçıvan Türk Halk İnanışlarında Mitolojik Sayılar”, Turkish Studies, S. 3/7, 340-352.
• _________. (2009). “Türk Kültüründe ve Fütüvvet-nâmelerde Dört Sayısı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, S. 52, 71-85.
• _________. (2010a). “Romanya Sözlü Türk Edebiyatı Ürünlerinde Mitolojik Sayılar”, Folklor/Edebiyat, C.16, S.64, 245-257.
• _________. (2010b). “Hakas Türklerinin Kadın Yiğitlik Destanı Huban Arığ’da Mitolojik Bir Sayı: Dokuz”, Epik Türk Әnәnәsindә Dastan, Ortaq Türk Keçmişinden Ortaq Türk Galacayina VI Uluslararası Folklor Konferansının Materialları (25-26 Noyabr), 80-85.
• __________. (2011). “Batı Trakya Türk Halk Kültüründe Mitolojik Sayılar”, Almanya: Zeitschrift für die Welt der Türken / Journal of World of Turks, S.3, 77-93.
• __________. (2012). “Kazakistan’da Nevruz İnanışlarına Bağlı Mitolojik Sayılar”, Ankara: III. Uluslararası Türk Kültürü Kurultayı / Türk Dünyasında Bayramlar (21-23 Mart 2011), 103-108.
• Erol Çalışkan, Şerife Seher. (2019). “Alpamış Destanı’nda Sayıların Anlamları ve Değerlendirilmesi Üzerine Bir İnceleme”, Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, S.14, 183-197.
• Gezer, Şule. (2017). Kırgız Destanlarında Mitolojik Unsurlar, ERÜ SBE DKT: Kayseri, 766-848.
• Gürsoy Naskali, Emine. (1996). “Manas Destanında Kırk Yiğit (Niçin Kırk Yiğit)”, Türk Dili, C. 529, 56-59.
• Güvenç, Ahmet Özgür. (2009). “Kırk Sayısının Halk Edebiyatı Ürünlerinde Kullanımı Üzerine Bir İnceleme”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 41, 85-97, Erzurum.
• Hirik, Erkan. (2017). “Türk Dünyası Atasözlerinde Sayılar ve Anlam Alanları”, International Journal, S.5/1, 223-241.
• İnan, Abdülkadir. (1992). Manas Destanı, Milli Eğitim Basımevi: İstanbul.
• İnayet, Alimcan. (1992).Hurilika- Hemracan Hikâyesi Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma, EÜ SBE YLT: İzmir.
• ____________. (2004). Uygur Halk Destanları I, TDK Yay.: Ankara.
• ____________. (2005) “Naziğim Destanı’nın Teşekkül Süreci Üzerine”, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, Kanyılmaz Matbaası, İzmir.
• İnayet, Alimcan. (2013). Uygur Halk Destanları-II, TDK Yay.: Ankara.
• ____________. (2014). Uygur Halk Destan/Hikâyeleri Üzerine İncelemeler, Gece Kitaplığı: Ankara.
• Kaymaz, Zeki. (2002). “Türklerde Sayı Sistemleri”, Türkler, C.3, 419-426, Yeni Türkiye Yay.: Ankara. Keleş, Reyhan. (2017). “Yedi Ulu Ozan’ın “Yedi” Sembolizmi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, S.83, 47-79.
• Küçük, Mehmet Alparslan. (2013). “Türk Destanlarında “Sayı” Motifinin Dinî Yansımaları”, Gazi Türkiyat, S.13. 91-109.
• Mehmet, Abdulhakim. (1999). Çın Tömür Batur Destanı Üzerine Mukayeseli Bir İnceleme, EÜ SBE YLT: İzmir.
• ____________. (2011). Uygur Halk Destanları III, TDK.: Ankara.
• Öger, Adem. (2008). “Uygur Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma (İnceleme ve Metinler), EÜ SBE DKT: İzmir.
• Önal Kılıç, Sevda. (2018). “Yedi Sayısının Kültürel Arka Planı Çerçevesinde Garibnâme Mesnevisi’nin Yedinci Bölümü Üzerine Bir İnceleme”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, S.86, 111-132.
• Özkan, İsa. (1989). Abdurrahman Han Destanı, KB Yay.: Ankara.
• Pehlivan, Gürol. (2017). “Sayı Simgeciliğinden Kehanete Bir Meczup ve Eseri Âşık Cemal ve Amasya Seyahatnamesi”, Millî Folklor, Yıl: 29, S.115, 19-39.
• Rayman, Hayrettin. (1991). “Yunus Emre’de Sayısal Formeller”, Fırat Üniversitesi Dergisi, S.5, 393-407.
• Schimmel, Annemarie. (2000). Sayıların Gizemi, çev. Mustafa Küpüşoğlu, Kabalcı Yay.:İstanbul.
• Soydan, Serpil. (2018). “Çağatay Türkçesinde Bazı Sayı İsimlerinin Kullanılışı ve Sayıların Gizemi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.22, 1797-1812.
• Ulukan, Ayşe. (2012). “Farklılığın Renk ve Sayılarda Buluşan Aynılığı”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 48, 165-190, Erzurum.
• Yardımcı, Mehmet. (2000). “Geleneksel Kültürümüzde ve Âşıkların Dilinde Sayılar”, III. Uluslararası Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni Sempozyumu, 636-647.
• Yücel, Ümmühan. (2011). Türk Halk İnanışlarında Sayılar, AÜ SBE YL: Ankara.