FUNCTION OF NATIONAL COSMONYMS IN ABAY KUNANBAYEV'S APHORISMS

Yıl 2020, , 73 - 90, 20.09.2020

Mereke Atabayeva Marita Snabekova , Mengul Kanabekova

https://doi.org/10.17498/kdeniz.738394

Cited By: 1

Öz

The language characterizes not only the national experience, material and spiritual wealth of the nation, but also serves to preserve and transmit it from generation to generation. From this point of view, language is not only the “most important means of communication”, but also a manifestation of the culture that arose as a result of the conscious activity of linguists. Each cultural world has its own model. A model is a form of the world formed through national culture. A person perceives the real picture of the world, as necessary, through language and not a copy of it. The linguistic picture of the world clearly describes the phenomena of being. The linguistic picture of the world is manifested in linguistic symbols, words, knowledge that a person encounters in life. "The instrument of language is the word." The people’s life is depicted with the help of a word, stored in a sign-word. The great thinker Abay, who knew mankind well, said: “A person is colored by his words, A person is judged by his words”, which means that the person’s words can betray his true face. Aphorisms are the basis of speech, therefore, the article discusses the aphorisms of the Great Abay. Each social thought is born in due its time, and aphorisms in Abay’s works can be understood as a result of understanding the urgent problems of Kazakh life. In Abai’s works, the majority of aphorisms are occupied by national cosonyms. National cosmonyms are the names of space objects visible without special devices. In fact, the general laws are inherent in the names of the language, nevertheless, each nation perceives and depicts general phenomena in its own way. They make up the traditional culture of the nation. The article discusses the use of national cosonyms in Abay’s works and a peculiar image. Since “culture is the result of cognition, “the article also deals with the foundations of a national worldview in the content of the names of the heavenly world and ethnocultural information transmitted through these names.

Anahtar Kelimeler

aphorism, paremia, linguistic picture of the world, ethno culture, heavenly world

Destekleyen Kurum

Kazakh State Women's Teacher Training University

ФУНКЦИЯ НАРОДНЫХ КОСМОНИМОВ В АФОРИЗМАХ АБАЯ КУНАНБАЕВА

Öz

Язык не только характеризует национальный опыт, материальные и духовные богатства нации, но и служит для сохранения и передачи его из поколения в поколение. С этой точки зрения язык – это не только «важнейшее средство общения», но и проявление культуры, зародившейся в результате сознательной деятельности языковедов. У каждого культурного мира есть своя модель. Модель – форма мира, сформированная через национальную культуру. Человек воспринимает реальную картину мира, а не его копию, по мере своей необходимости, посредством языка. В языковой картине мира четко описываются явления бытия. Языковая картина мира проявляется в языковых символах, словах, знаниях, которые человек встречает в жизни. «Орудие языка – это слово». Жизнь людей изображается при помощи слова, хранится в слове-знаке. Великий мыслитель Абай, который хорошо познал человечество, говорил: «Человека красят его слова, О человеке судят по его словам», имея в виду, что слова человека могут выдать истинное его лицо. Афоризмы являются основой речи, поэтому в статье рассматриваются афоризмы Великого Абая. Каждая общественная мысль рождается в свое время, а афоризмы в произведениях Абая можно понять, как результат осмысления актуальных проблем казахской жизни. В произведениях Абая наибольшую часть афоризмов занимают народные космонимы. Народный космоним – наименование космических объектов, видимых без специальных приборов. В действительности, наименованиям языка присущи общие закономерности, тем не менее общие явления каждая нация воспринимет и изображает по своему. Они составляют традиционную культуру нации. В статье рассматриваются применение народных космонимов в произведениях Абая, и своеобразное изображение. Поскольку «культура – это результат познания», в статье говорится также об основах национального мировоззрения в содержании названий небесного мира, об этнокультурной информации, передающейся посредством этих наименований.

Anahtar Kelimeler

афоризм, паремия, языковая картина мира, этнокультура, народный космоним, небесный мир

ABAY KUNANBAYEV’İN VECİZELERİNDE MİLLİ KOZMONİMLERİN İŞLEVLERİ

Öz

Dil yalnızca milli tecrübeyi, bir milletin maddi ve manevi zenginliğini nitelendirmez; ayrıca bunu korumaya ve kuşaktan kuşağa aktarmaya yarar. Bu açıdan bakıldığında dil yalnızca “en önemli iletişim yolu” değil, aynı zamandada dilbilimcilerin bilinçli faaliyetleri sonucunda ortaya konulmuş olan kültürün bir tecellisidir. Her kültürel dünyanın kendi modeli vardır. Bir model milli kültür vasıtasıyla oluşmuş bir dünya şeklidir. Kişi dünyanın gerçek resmini, gerektiği gibi, dil yoluyla algılar, yoksa kopyasını değil. Dünyanın dilbilimsel resmi net bir şekilde varoluş ile ilgili olayları tanımlar; dilbilimsel semboller, kelimeler ve insanın hayatı boyunca karşılaştığı bilgide açığa çıkar. “Dilin aracı kelimedir”. Halkın yaşamı “işaret-kelime” şeklinde depolanan kelime vasıtasıyla tasvir edilir. Beşeriyeti iyi tanıyan büyük düşünür Abay: “Bir kişi kelimeleriyle renklenir, bir kişi kelimeleriyle yargılanır” sözüyle kelimelerin insanın gerçek yüzünü ele vereceğini dile getirmiştir. Vecizeler söylevin esasını oluşturur; bu nedenle bu makale Büyük Abay’ın vecizelerini tartışmaktadır. Her sosyal fikir zamanına bağlı olarak doğar ve Abay’ın çalışmaları Kazak yaşamının acil sorunlarını idrak etmenin bir sonucu olarak anlaşılabilir. Abay’ın çalışmalarında vecizelerin çoğunluğunda milli kozmonimler yer alırlar. Milli kozmonimler özel aletler olmadan görülebilen uzay cisimlerinin adlarıdır. Aslında genel kanunlar dilin adlarının doğasında vardır; buna rağmen her millet genel olayları kendine özgü algılar ve tanımlar. Bunlar milletin geleneksel kültürünü oluşturur. Bu makale Abay’ın çalışmalarında milli kozmonimlerin kullanımını ve bunun özgün bir imgesini tartışmaktadır. “Kültür bilincin bir sonucu” olduğuna göre bu makale aynı zamanda semavi dünyanın adlarının ve bu adlar vasıtasıyla iletilmiş etnokültürel bilginin kapsamında oluşan milli bir dünya görüşünün temellerini de ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

vecizeleri, paremi, dünyanın dilbilimsel resmi, etnokültür, milli kozmonimler, göksel dünya

Kaynakça

• Abay (Ibrahim Kunanbayev), Collected works in two volumes, Almaty: Jazýshy,1986. 1-v.,302.
• Abay (Ibrahim Kunanbayev), Collected works in two volumes, Almaty: Jazýshy, 1986. 2-v.,199.
• Aronov K.G. Qazaq Tilindegi Halyqtyq Kosmonimderdiń Etnolingvistikalyq Tabiğaty. Fılologiya Ğylımdarınıń Kandidatı Darejesin aluv úshin daıyndalğan dissertatsiya. Almaty. 1992. – 186.
• Atabayeva M.S. Qazaq Tilindegi Dialektilik Leksıkanyń Etnolıngvıstıkalyq Negizi. Almaty: Bilim, 2006. – 288.
• Abutalip O.M. Qazaq Kúntizbe Júyesiniń Leksika-Frazeologiyalyq Birlikteri. Fılologiya Ğylymdarynyń Kandidaty darejesin aluv úshin daıyndalğan dissertatsiya. Almaty, 2008. – 120.
• Abishev H. Aspan Syry. – Almaty: Jazýshy, 2009 – 264.
• Auezov М., Abay Qunanbayev. Almaty: Jazýshy, 1976. – 180.
• Baiburin А.К., Semioticheskie aspektyi funktsionirovaniya veschey // Etnograficheskoe izuchenie znakovyih sredstv kulturyi, Leningrad: Nauka, 1989. 63-87
• Yesymov G., Hakim Abay, Almaty: Atamura-Kazakhstan, 1994. – 200.
• Yessym G., Hakim Abay, Astana: Foliant, 2012. – 400.
• Zhubayeva О., Qazaq tіlіnіn kognitivtі grammatikasy, Almaty: Qazygurt, 2014. – 392.
• Kishibekov D., Sydykov U., Filosofiya, Almaty: Qarasay, 2008. – 360.
• Kaidar A.Т., Halyq danalygy (halyk maqal-matelderinin tusyndirme sozdigi jane zertteu), Almaty: “Tolganay Т”, 2004. -560.
• Kaidar A.Т., Qazaqtar ana tyli alemynde (etnolingvistikalyk sozdik). 3-v. Tabigat Almaty: Sardar, 2013. – 608.
• Mahmud al-Kashgari, the Diwan Lughat al-Turk, 1997. – 590.
• Culture studies (Madeniettanu): JOO-ga arnalgan oqulyq (Qurast. Gabitov Т.Kh.), Almaty : 2012. – 416.
• Maslova V.А., Kognitivnaya lingvistika.- Moscow, 2004. – 236.
• Mukanov S. Khalyq murasy.- Almaty: Qapaqstan, 1974.-p. 236.
• Omyraliev Q., Abay aforyzmy, Almaty: Qazaqstan, 1993. – 128.
• Walikhanov Sh. Qyrğyzdardyń Kosmologiyalyq Túsinikteri. Kóptomdyq Shyğarmalar Jınağy, 4-v. – Almaty: Tolağay grup. 2010 – 496.
• Shaimerdenov Е., Qazaq aforizmderi (Aqyl-oi antologiyasy: bagzydan - buginge deyin), Almaty: Kitap, 2012. – 320.