SON VEDA: YAKUT CENAZE MERASİMİNDE ŞAMANİSTİK UYGULAMALAR

Yıl 2013, Sayı: 18, 9 - 20, 01.03.2013

Prof. Dr. Rosalia Bravına

Öz

Bu makale, kuzey Türkleri (Yakutlar) arasında ölümle ilgili anlayış ve uygulamaları
incelemektedir. Yakut’lara göre, bir insanın ölümünün iyi ya da kötü olması, kişinin
yaşamında sergilediği davranışlar ve yaptığı seçimlere göre değişir. Buna göre, “ölüm”
kavramı “iyi” ya da “kötü” ölüm olarak değerlendirilebilecek ahlaki bir olgudur. Uygun ya
da iyi bir şekilde ölen insanların yaşamsal öğelerinin (kut ve sur) ölümden sonra
kök(en)leriyle yeniden birleştiği ve belirli bir zaman sonra da tekrar yeniden doğduğuna
inanılırdı. Zamanından önce ya da kötü şekilde ölenler ise “abaasy” denilen kötü ruhların
kurbanları oldukları ve bu yüzden de “yuer” ruhuna dönüştüklerine inanılırdı. “Erdemli” bir
yaşam sürmek kişinin atalarının dünyasına “erdemli” bir şekilde gidebilme hakkını
kazanması anlamına gelirken, kötü bir yaşam sürenlerin aynı hakkı elde edebilmesi için
“erdemsiz” davranışlarından arınması açısından şamanların aracılığına ve müdahalesine
gerek duyulmaktadır. Bu çalışma, ölüm merasimlerindeki şaman uygulamalarının yapısal
ve işlevsel bir çözümlemesini içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Yakutlar, mitoloji, etnografi, ölüm kavramı, ölüm merasimi, şaman uygulamaları, yapısal ve işlevsel çözümleme

THE LAST FAREWELL: SHAMANISTIC RITUALS AT THE YAKUT FUNERAL

Öz

The article deals with the perception and understanding of death by the northern TurksYakuts. They believe that a man could "earn" a decent "good" death by his behavior, actions and deeds. This clearly shows the ethical aspect of the phenomenon of death, according to which the Yakuts had a concept of "good" and "bad" death. It was believed that the substances of life (kut and sur) of those who died properly, returned to its roots and in a given time revived again on the earth. Those who died prematurely with "bad" death were thought to be victims of evil spirits of abaasy, in the category of which they subsequently changed into themselves and turned into a spirit of yuer. Living a decent life provided the decent "right" departure to the world of the ancestors, whereas access to the other world for the "wrong" dead required intervention and mediation of shamans. The paper presents the structural and functional analysis of shamanistic rituals at the funeral.

Anahtar Kelimeler

Yakuts, mythology, ethnography, death, funeral, shamanistic ritual, structural and functional analysis

ПОСЛЕДНИЕ ПРОВОДЫ: ШАМАНСКИЕ КАМЛАНИЯ НА ПОХОРОНАХ У ЯКУТОВ

Öz

В статье рассматривается восприятие и осмысление смерти у северных тюрков – якутов. По их представлениям достойную «хорошую» смерть человек мог «заслужить» своим поведением, поступками и делами. В этом четко проявляется этическая сторона феномена смерти, согласно которой у якутов существовала концепция «хорошей» и «дурной» смерти. Считалось, что у достойно умерших субстанции жизни: кут, сүр возвращались к своим истокам и через определенное время вновь возрождались на земле. Умершие преждевременно «дурной» смертью представлялись жертвами злых духов абааһы, в разряд которых они сами в дальнейшем и переходили, превратившись в духов үөр. Достойно прожитая жизнь предусматривала достойный «правильный» уход в мир предков, а для доступа в загробный мир «неправильно» умерших требовалось вмешательство и посредничество шаманов. В статье приводится структурно-функциональный анализ шаманских камланий при похоронах и вместилищ для духов үөр. 

Anahtar Kelimeler

якуты, мифология, этнография, концепция смерти, похороны, шаманское камлание, структурно-функциональный анализ