DİYARBAKIR’DA BEBEĞİN İLKLERİ: HEDİK, KÖSTEK KESME TÖRENLERİ VE ÇOCUKLARA YÖNELİK HALK HEKİMLİĞİ UYGULAMALARI

Yıl 2012, Sayı: 16, - , 01.12.2012

Yrd. Doç. Dr. Rezan Karakaş

Öz

Hayatın geçiş dönemlerinden biri olan doğum; halk kültüründe, birçok sıra dışı eylem ve
davranışlar zinciriyle adeta kutsanmaktadır. Hamilelik öncesinden başlayan bu zincir,
doğum aşamasında ve doğum sonrasında zenginleşerek devam etmektedir. Bu çalışmada,
Diyarbakır yöresinde gerçekleştirilen doğum sonrası davranışlardan bebeğin ilkleri (diş
çıkarma, yürüme, saç kesme vb) ile yine çocuklara yönelik yapılan halk hekimliği pratikleri
değerlendirilecektir. Araştırma konusu ile ilgili elde edilen bilgilerin büyük bir bölümü
katılımlı gözlem ve görüşme yöntem ve teknikleriyle elde edilmiştir.
“Hedik”/diş hediği ve “köstek kesme” törenleriyle çocuğun saçlarının ve tırnaklarının
ilk kez kesilmesinde çeşitli “büyüsel davranış kalıpları” ve “saçı”, asıl unsurlar olarak
dikkati çeker. “Ay basması”, ilkel insanın sıra dışı varlıklarla ilgili korku ve endişelerinden
kaynaklı, mitolojik kökenli bir rahatsızlıktır. Hastalığın tedavisinde kullanılan “ay şeklinde
para kesilmesi”, “karalama” gibi yöntemler de yine büyüsel pratikler olarak dikkati
çekmektedir.
Yörede çocuğa yönelik yapılan bu büyüsel davranışlarla, çocuğun topluluğa kabul
edilmesi sağlanmaya çalışılır. Atadan görülerek ezberlenen bu davranışları uygulamak, aile
üyeleri için bir görev kabul edilir. Genç nesiller tarafından çok fazla bilinmeyen bu
ritüeller, aile büyüklerinin hatırlatması ve yol göstermesiyle yeniden canlandırılır.

Anahtar Kelimeler

Hedik, köstek kesme, bebeğin ilkleri, büyüsel davranışlar, saçı

BABIES FIRST: HEDİK (BOILED WHEAT), KÖSTEK KESME (CUTTING SHACKLES) RITUALLS ETC. AND FOLK MEDICINE PRACTICES FOR CHILDREN IN DİYARBAKIR

Öz

Birth  is  a  highly  celebrated  event  in  modern  societies  and  has  even  been  more celebrated starting at prenatal period and continuing following birth with unusual rituals in folklore and human history. In this study, we will try to present customs and rituals surrounding babies’ first natural growth and behaviors (first teeth, toddling, first haircut etc.) and the practice of being ‘medical expert’ among ordinary folks without any medical expertise in the province of Diyarbakir, Turkey. All the output included here is collected through participatory observation and interview methods. ‘Hedik’ and ‘köstek kesme’ rituals aim to introduce babies their first experience in which  they  have  their  hair  and  nails  cut  with  special  ceremonies.  Moon  flushes  (ay dönmesi) is an old disease commonly believed to have resulted from people’s fear from some natural events. This disease has been cured by making coins which would look similar to crescent-shaped moon. For many centuries, all these sorcery practices have been repeated as accepted rituals to introduce children or babies into the community. These rituals are also internalized as mandatory practices which must be done to pass them on from one generation to another one. In modern life, though, most of these rituals are all, but forgotten and some older people in these close-knitted communities are constantly trying to remind young people of these rituals.

Anahtar Kelimeler

Boiled wheat, cutting shackles, babies’ first, sorcery practices

НАЧАЛЬНЫЕ ЭЛЕМЕНТЫ ПРИ ВОСПИТАНИЙ МЛАДЕНЦА В ДИАРБАКИРЕ:, ОБРЯД ПОП ПОВОДУ ПЕРВЫХ ШАГОВ И ПРИМЕНЕНИЕ НАРОДНОЙ МЕДИЦИНЫ

Öz

Некоторые  действия  и  поступки  в  народном  быту  постепенно  становятся святыми. Наряду с ними можно поставить и роды. Цепочка таких обрядов, начинаясь от  беременности,  продолжается  и  после  родов.  Она  обретает  характер  разных обрядов. В статье рассмотрены такие обряды Диарбакира, связанные воспитанием младенца, как удаление зуба, первые шаги, стрижка волос и т.п. Все изученные данные были собраны методом практического наблюдения. В этих обрядах в основном выделяются следующие: “первая варённая пища”, “обряд первых шагов”, “стрижка волос”, “поступки взрослого”. На пример такая болезнь как “лунатик” имеет мифологические корни. При лечении этой болезни применяются так называемые методы как “чеканка монет” и “почернение”. Применённые в этих краях вышеуказанные обряды в дальнейшем способствуют ребёнку стать полноценным членом общества. Обряды передаются от поколения к поколению и принимают функцию как неизбежность. Молодому поколению в исполнений этих ритуалов помогают взрослые и этим сопутствуют его сохранению. 

Anahtar Kelimeler

варённая пища, обряд первых шагов, Начальные элементы при воспитаний младенца, поступки взрослого, чеканка монет

Kaynakça

• k2: NaciyeBandeoğlu, 1955 doğumlu, okuryazarlığı yok, ev hanımı, Çermik/ Diyarbakır.
• k3: Güzide Karakaş, 1952 doğumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı, Diyarbakır. k4: Hayriye Yıldırım, 1954 doğumlu, lise mezunu, emekli memur, Diyarbakır. k5: Emine Karadeniz, 1966 doğumlu, lise mezunu, memur, Ergani/Diyarbakır. k6: Hanım Yıldırım, 1977 doğumlu, ilkokul mezunu, Diyarbakır. k7: Nurten Yıldırım, 1965 doğumlu, ilkokul mezunu, Diyarbakır. k8: Esra Ömür, 1970 doğumlu, üniversite mezunu, Siirt. k9: Hediye Suphiye Cezlan, 1924 doğumlu, okuryazarlığı yok, ev hanımı, Siirt. Yazılı Kaynaklar:
• AÇA Mustafa: (2008). “Trabzon-Şalpazarı Çepnileri ile Çuvaş Türklerinin Doğum Sonrası Etrafındaki İnanış ve Uygulamaları Üzerine Bir Karşılaştırma Denemesi”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, S.: 1, Kış, s.: 21-34.
• AKCA Gözen: (2009). “Diyarbakır İli Ergani İlçesi Halk Kültürü Araştırması”, Adana, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ARIK Durmuş: (2005). “Kırgızlarda Kurban Fenomeni”, AÜİFD XLVI, S.: 1, s.: 157- 174.
• ARTUN Erman: (2005). Türk Halk Bilimi, İstanbul, Kitabevi Yay.
• BAŞÇETİNÇELİK Ayşe: (2009). Adana Halk Kültüründe Doğum-Evlenme-Ölüm, Adana, Altınkoza Yay.
• BORATAV, Pertev Naili: (1973). 100 Soruda Türk Folkloru, İstanbul, Gerçek Yayınevi.
• ÇIBLAK COŞKUN Nilgün: (2011). “Mersin’de Doğumla İlgili Âdetlerin Halk Hekimliği Yönünden İncelenmesi”, Lokman Hekim Journal, 1(3), s.: 1-12.
• DEMİR Hakkı: (1985). Çüngüş’ün Gelenek-Görenek ve Halk İnanışları, Diyarbakır, Dicle Üniversitesi-Lisans Tezi.
• DERLEME SÖZLÜĞÜ: (1993). Ankara, Türk Dil Kurumu Yay.
• DEVELLİOĞLU Ferit: (1992). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara, Aydın Kitabevi Yay.
• KALAFAT Yaşar - MAKAS Zeynelabidin: (tarihsiz). Karşılaştırmalı Türk Halk İnançları Azerbaycan-Doğuanadolu, Samsun, Eser Matbaacılık.
• KALAFAT Yaşar: (1996). İslamiyet ve Türk Halk İnançları, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
• KALAFAT Yaşar: (1999). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• KALAFAT Yaşar: (2004). Altaylar’dan Anadolu’ya Kamizm Şamanizm, İstanbul: Yeditepe Yay.
• KAYA Ali - AKOL Abdülkadir: (2006). Dicle İlçesi, Diyarbakır, Dicle Üniversitesi- Lisans Tezi.
• ÖRNEK Sedat Veyis: (1971). İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, Ankara, Gerçek Yay.
• ÖRNEK Sedat Veyis: (1977). Türk Halk Bilimi, Ankara, Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• ÖRNEK, Sedat Veyis: (1979). Geleneksel Kültürümüzde Çocuk, Ankara, Türkiye İş Bankası Yay.
• ÖZCAN Sedat: (2000). Diyarbakır Folkloru, Diyarbakır, Dicle Üniversitesi- Bitirme Tezi
• ÖZÇELİK Sadettin - Boz Erdoğan: (2001). Diyarbakır İli Çüngüş ve Çermik Yöresi