19. YÜZYILDA YAŞAMIŞ BİR UYGUR HALK KAHRAMANI VE ŞAİRİ: SADİR PALVAN

Yıl 2012, Sayı: 13, 110 - 119, 01.03.2012

Yrd. Doç. Dr. Adem Öger

Öz

Doğu Türkistan toprakları, tarih boyunca birçok Türk kavminin yaşadığı, değişik
kültürlerin ve dinlerin buluştuğu merkezî bir bölge olmuştur. Çeşitli milletlerin
mücadelelerine tanıklık eden bu bölge, Türk kültürünün oluşması ve gelişmesinde
büyük bir öneme sahiptir. Tarihin en eski dönemlerinden beri bu coğrafyada yaşayan
Uygur Türkleri, bölgede yaşanan bütün mücadelelerin, kültürel yapıların ve dinlerin
içinde yer almıştır. Tarih boyunca olduğu gibi 19. yüzyılda da Doğu Türkistan
topraklarında Çin-Mançu yönetimiyle Uygur Türklerinin mücadelesi devam etmiştir. Bu
mücadelelerde Gani Batur, Tömür Helpe, Mayimhan, Nozugum ve Sadir Palvan gibi
kahramanlık gösteren kadın ve erkeklerle ilgili sözlü kültür ürünleri teşekkül etmiştir.
Bu mücadelelerde öne çıkan, hakkında efsaneler anlatılan ve halk şiiri oluşan tarihî
kahramanlardan biri de Sadir Palvan’dır. Hayatının büyük bir kısmı sürgünlerde ve
zindanlarda geçen Sadir Palvan hakkındaki tüm bilgiler, sözlü kültür anlatmalarına
dayanmaktadır. Aynı zamanda yetenekli bir halk şairi de olan Sadir Palvan, şiirlerinde
Çinli yöneticilerle mücadelelerini, ailesi ve gençliğini ve Uygur Türklerinin
bağımsızlığı ile ilgili düşüncelerini dile getirmiştir. Makalemizde, ilk olarak Sadir
Palvan’ın mücadelesi ve kahramanlığı hakkında oluşan sözlü nesir yaratmalar, daha
sonra da ona ait şiirler yaratım ve aktarım, şekil, içerik ve işlev yönünden
değerlendirilmiştir

Anahtar Kelimeler

Uygur, Sadir Palvan, Halk Kahramanı

SADİR PALVAN: A 19th CENTURY POET AND UYGHURIAN FOLK HERO

Öz

East Turkestan lands have been a central place where many Turkish tribes have
lived and where various cultures and religion have come together throughout the
history. This area which had witnessed the struggles of many nations, has great
importance in the formation and development of Turkish culture. Uyghur Turks took
place in all conflicts, cultural structures and religions. As the same all through the
history, the struggle between China-Manchu government and Uyghur Turks continued in 19th century. In these struggles, many oral cultural tale have been constituted about
many women and men such as Gani Butur, Tömür, Helpe, Mayimhan, Nozugum and
Sadir Palvan. Sadir Palvan is one of the historical hero who is famous with his conflicts
and known in the legends with his great efforts. All of the information about Sadir
Palvan whose great part of life was in exile and dungeon comes from the oral cultural
descriptions. Sadir Palvan who is also a gifted folk poet, wrote mostly about struggles
with Chinese ministers, his family, his youth and the independence of Uyghur Turks. In
this essay, firstly, narrations about Sadir Palvan’s struggle and bravery then the poems
are evaluated in terms of its creation, passing on one generaion to another, its structure
and function.

Anahtar Kelimeler

Uyghur, Sadir palvan, Folk Hero

ВЫДАЮЩИЙСЯ УЙГУРСКИЙ ПОЭТ И НАРОДНЫЙ ГЕРОЙ XIX ВЕКА: САДИР ПАЛВАН

Öz

Территория Восточного Туркестана, на протяжении всей истории, была
центральным регионом где проживали многочисленные тюркские племена с
разных культур и религий. Этот регион был свидетелем борьбы различных
народов и имеет большое значение в формировании и развитии тюркской
культуры. Уйгуры, проживающие в этом регионе, с самых ранних периодов
истории, приняли активное участие во всех сражений, и находились в центре всех
культурных структур и религий. Как на протяжении всей истории, так в 19-м веке,
в регионе Восточного Туркестана продолжалась борьба уйгурских тюрков против
китайско-маньчжурского правления. На основе этих исторических событий в
Восточном Туркестане формировались сказания о реальных исторических
личностей, оставившие глубокий след в памяти народа: Гани Батур, Томур
Хелпе, Майимхан, Назугум и Садир Палван. Восстания и подвиги этих
героических личностей также нашли художественное отражение в уйгурском
устном народном творчестве. Одним из героев этого восстания – был Садир
Палван, которому посвящены многочисленные легенды и народные поэзии.
Вся информация о Садире Палване в котором описывает то что, Садир Палван
провел большую часть своей жизни в изгнании, и подземелья основана на
произведениях устного народного творчества. Стихи народного героя и в то же
время одаренного народного поэта Садира Палвана связаны с народноосвободительной борьбой уйгурского народа против китайского правления, со
своей семьей, с молодостью. Герой и в то же время одаренный поэт уйгурского
народа Садир Палван в своих стихотворениях описывал борьбы уйгурского
народа против китайского правления, свою семью, свою молодость. В статье
говорится об устных народных сказаниях про борьбу и героизм Садира Палвана,
и рассматривается его стихи с точки зрения творения, передачи, формы,
содержания и функции.
Ключевые Слова:
Уйгур, Садир Палван, Народный Герой.

Anahtar Kelimeler

Уйгур, Садир Палван, Народный Герой

Kaynakça

• ALPTEKİN Ali Berat: (1997). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı, Ankara, Akçağ Yay.
• ÇOBANOĞLU Özkul: (1996). “Lord Raglan’ın Batı Halk Kahramanı Kalıbı Açısından Oğuz Kağan ve Er Töştük Destan Kahramanlarına Bir Bakış”, Folkloristik Prof. Dr. Umay Günay Armağanı, Ankara, s. 202-209.
• EKİCİ Metin: (2001). “The Birth of Hero in Turkic Epics”, Milli Folklor, S. 49, Ankara, s. 16-26.
• EKİCİ Metin: (1989). “Türk Halk Hikâyelerinde Ad Verme Geleneği”, Palandöken Dergisi, S.4, s. 12-18.
• EKİCİ Metin: (1998). “Geleneksel Kahraman (The Hero of Tradition)”, Milli Folklor, Sayı. 37, Ankara, s. 126-138.
• ERSOY Ruhi: (2004). “Sözlü Kültür ve Sözlü Tarih İlişkisi Üzerine Bazı Görüşler”, Millî Folklor, S. 61, s. 102-110. )