DOĞU KARADENİZ YÖRESİ DOĞUM SONRASI İNANIŞ VE UYGULAMALARINDA CADI / OBUR

Yıl 2011, Sayı: 12, 123 - 136, 01.12.2011

Arş. Gör. Abonoz Küçük

Öz

Bu çalışmamızda, loğusaya değil de genelde yeni doğana zarar veren, hatta ölümüne sebep olan ve genellikle “cadı” denilmekle birlikte “obur” diye de adlandırılan habis dişi varlık hakkında, Doğu Karadeniz yöresinden derlenen doğum sonrasıyla ilgili inanış ve uygulamalar esasında tespit ve yorumlarda bulunmaya çalışacağız. Cadı kelimesi, Doğu Karadeniz'deki yerel söyleyişte “cazu”, “cazi”, “cadi” şekillerinde karşımıza çıkmaktadır. Yörede cadıyla birlikte “alkarısı”, “albasması”, “albız” adı verilen varlıklara da inanıldığı görülmektedir. Yalnız yöre halkının, alkarısının loğusaya, cadının ise yeni doğan insan ve hayvan yavrularına zarar verdiği noktasında bir ayrıma gittiği görülmektedir. Çalışmamızın giriş kısmında, iyi ve kötü ruhların doğumla ilgili inanış ve uygulamalardaki rolü hakkında açıklayıcı mahiyette bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Çalışmamızın ana bölümünde ise, insan ve hayvan yavrularına musallat olan cadılarla ilgili inanışlar ve uygulamalar sunulduktan sonra, bunlar üzerinde değerlendirmeler yapılmaya çalışılmıştır. Bu bölümde insan ve hayvan yavrularına musallat olan cadıların görünümleri ya da kimlikleri, tanınma yöntemleri, yaşadıkları ve geldikleri yerler, zarar verme yöntemleri, onlardan korunma yolları ve cadılık yeteneğine son verilmesi üzerinde durulmuştur. Sonuç bölümünde ise yöreden derlenen anlatmalar ışığında, cadıların doğum sorası inanış ve uygulamalarındaki rolü ve yöredeki cadı inancının kökeni üzerinde değerlendirmeler yapılmaya çalışılmıştır. Çalışmamızın temelini oluşturan anlatmalar, alan araştırması yöntemiyle sözlü gelenekten derlenmiştir. Giresun, Trabzon, Bayburt ve Artvin yörelerine ait on altı anlatmaya dayalı olarak karşılaştırmalı bir inceleme yapılmaya çalışılmıştır. Bu anlatmaların altısı tarafımızdan derlenmiş olup, bunlardan beşi Giresun Çepnilerine, diğeri Trabzon'un Çarşıbaşı ilçesine aittir. Diğer anlatmalar ise, başka araştırıcılarca daha önce derlenip yayınlanmıştır. Çalışmada, sözlü kaynakların yanı sıra, yazılı kaynaklardan da yararlanılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Cadı, İnanış, Uygulama, Anlatma, Doğu Karadeniz

ПОНЯТИЕ РОЛИ ВЕДЬМЫ ПОСЛЕ РОДОВ В ОБЩЕСТВЕННОЙ ЖИЗНИ И ВЕРОИСПОВЕДАНИИ ЖИТЕЛЕЙ ВОСТОЧНОГО ПРИЧЕРНОМОРЬЯ

Öz

В статье проанализированы вопросы существования злой самки, так называемой ведьмы, которая по вероисповеданию жителей восточного причерноморья становится причиной смерти или неприятностей не для роженицы, а для новорождённого. На местном диалекте ведьму “джады” называют как “джазу”, “джази”, “джади”. Наряду с этими имеются следующие имена - “алкарысы”, “албасмасы”, “албыз”. Однако, по вероисповеданию местного населения т. н. “алкарысы” вредит роженице, а ведьма новорождённым людям и животным. В ведении нашей статьи приведены примеры о хороших и плохих духах, имеющих связь с родами. Основная часть статьи касается ведьм, беспокоющих новорождённого. Определена внешность ведьмы, подробности житья, вредные стороны, способы защиты от него и пресекания колдовства и т. п. В конце статьи оценена роль ведьмы после родов и происхождение данного вероисповедения. Все данные были получены в устном виде. Был собрано всего шестнадцать материалов в Гиресунском, Трабзонском, Байбуртском, Артвинском районах и соответственно, они были сопоставлены с целью изучения различных особенностей. Из них шесть рассказов были собраны нами, пять в районе Чепни Гиресунского уезда, один в районе Чаршыбашы Трабзонского уезда. Все остальные ещё раньше были собраны, исследованы и опубликованы другими специалистами. В статье использованы как устные, так и письменные источники. 

Anahtar Kelimeler

Ведьма, вероисповедание, применение, обьяснение, восточное причерноморье

WITCH / GREEDY ON THE AFTER BIRTH BELIEF AND PRACTICES IN THE EASTERN BLACK SEA REGION

Öz

In this study, we will try to confirm and comment about the bad female being generally calling ‘witch' or ‘greedy' which mostly damages to new born not to maternity, even causes death of it through the belief and practices related to after birth collected from the Eastern Black Sea Region. The word of witch appears out as “cazu”, “cazi”, “cadi” at the local pronunciations in the Eastern Black Sea. It is seen that in this region people believe the beings called “alkarisi”, “albasmasi”, “albIz” with the witch. But it is also seen that people in this region have a separation about a point that alkansI damages to maternity as witches damages to new borns and young animal. In the introduction of our study, it is tried to give information for explaining the role of good and bad soul on the belief and practices related birth. In the main part of our study, after the belief and practices related to witches which bother children of animals and people are presented, it is tried to make evaluations on those topics. In this part, it is focused on this witches appearances or identities, methods of recognition to them, places that they come and live, methods of their encroachment and methods of protection from them and the closure for ability of their witchcraft. In the conclusion, it is tried to make evaluations on the roles of the witches related the after birth belief and practices origin on that locale in the light of narratives collected from that region. The narratives, that compose the basis of our study, are collected from oral convention with the method of area research. It is tried to comparative analyze propped up sixteen narrative belonging Giresun, Trabzon, Artvin and Bayburt. While six of these narratives are collected by us, five of them belong to Chepnis from Giresun and the one of them belongs to C'arsibasi.Trabzon. The other narratives were collected and published by other searchers. In this study, it is benefited by the written sources together with oral sources. 

Anahtar Kelimeler

Witch, Belief, Practice, Narrative, Eastern Black Sea