ДО ИСЛАМА У ТУРКОВ ПОВЕРЬЕ СВЯЗАННОЕ С СОЛИ ЕМ И ЛУНОЙ

Yıl 2010, Sayı: 6, 133 - 143, 01.06.2010

Dr. Abdülkadir Kıyak

Öz

В истории религии Турков как культ неба, так и расположенные под шатром неба солнце и луна были свято чтимы. Турки воспринимали солнце и луну как небесную и святую сущность. Турки никогда в солце и луну неверили как в Бога они только придавали им чуть чуть святость. Эти небесные тела считаются святыми из-за борьбы со злом и из-за того что прогоняя тьму считающуюся матерью зла приносят свет, изобилие, душевное спокойствие. Мы в своей работе остановились на вопросах связанных с началом времени образования у Турков, веры связанной с солнцем и луной, прикаких условиях и действиях она возникла и значении ритуалов посвященных небесным телам. 

Anahtar Kelimeler

Турки, Луна, Солнце, Вера, Ислам

PRE- ISLAMIC BELIEFS RELA TED WITH THE SUNAND THE MOON OF TURKS

Öz

The sun and the moon were also presumed to be holy in the conception of the Turks, as in history it was considered in their religion ( sky religion) that the sun and the moon were under the tent of the sky. The Turks presumed the sun and the moon as holy and heavenly souls. The Turks have never accepted the sun and the moon as gods, they’ve only attributed some divinity to them. These celestial bodies were presumed as holy while they were struggling with evil, brought the light who expulsed the darkness, which was assumed as the mother of evil endowed by God, they cause richness, and warrant peace. In this study we’ve researched when the beliefs related with sun and the moon were arisen by the Turks, under which condition did it flourish and what was it impressed of, what are the meanings of the rituals determined in beliefs related with these celestial bodies? 

Anahtar Kelimeler

Turks, Moon, Sun, Islam, religious belief

İSLAMİYETTEN ÖNCE TÜRKLERDE GÜNEŞ VE AY İLE İLGİLİ İNANIŞLAR

Öz

Türklerin dini tarihi içerisinde gök kültüyle beraber göğün çadırı altında yer aldığı şeklinde telakki edilen güneş ve ay da kutsal kabul edilmiştir. Türkler güneş ve ayı birer kutsal ve semavi ruh şeklinde düşünüyorlardı. Türkler güneş ve ayı hiçbir zaman Tanrı olarak kabul etmemekte sadece onlara bazı kutsiyetler atfetmektedir. Bu gök cisimlerinin, kötülüklerle mücadele etmesi, Tanrı ’nm verdiği kötülüklerin anası kabul edilen karanlığı kovan ışığı getirmesi, bereketi getirmesi, huzuru temin etmesi gibi özelliklerinden dolayı kutsal kabul edilmişlerdir. Bizde bu çalışmamızda Türklerde güneş ve ay ile ilgili inanışların ne zaman oluştuğu, hangi şartlar ve etkiler çerçevesinde meydana geldiğini ve bu gök cisimleri ile ilgili inanışlarda tespit edilen ritüellerin ne anlama geldiği üzerinde durduk. 

Anahtar Kelimeler

Türkler, Ay, Güneş, İnanç, İslam

Kaynakça

• Altun, Erman; Türk Halkbilimi, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2009.
• Araz, Rıfat; Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara 1995.
• Çeçen, Anıl; Türk Devletleri, İnkilâp Kitabevi, İstanbul 1986.
• Çoruhlu, Yaşar; Türk Mitolojisinin Anahtarları, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2002.
• Divitçioğlu, Sencer; Orta-Asya Türk İmparatorluğu, İmge Kitabevi, Ankara 2005.
• Eliade, Mircea; Dinler Tarihi (İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi) (Çev. MustafaÜnal), Konya 2005.
• Ergun, Pervin; Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2004.
• Esin, Emel; Türk Kozmolojisine Giriş, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001.
• Gökalp, Ziya; Türk Töresi (Hazırlayan: Hikmet Dizdaroğlu), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1976.
• _____ _______ ; Türk Uygarlığı Tarihi, İnkılâb Kitabevi, İstanbul 1991.
• Gökbel, Ahmet; Kıpçak Türkleri (Siyasi ve Dini Tarihi), Ötüken Yayınları, İstanbul 2000.
• Güç, Ahmet; “Güneş” İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1996, C.14
• Günay Ünver, Harun Güngör, Türklerin Dini Tarihi, Rağbet Yayınları, İstanbul 2007.
• Güngör, Harun; “Orta Asya ve Kuzey Kavimlerinde Semavi Tanrılar”, Türk Bodun Bilimi, Kum Saati Yayınları, Kayseri 2006.
• Güngör, Harun; “Uygur Kağan Unvanlarında Kün ve Ay Tenri Kavramlarının Kullanılışı”, Türk Bodun Bilimi, Kum Saati Yayınları, İstanbul 2006.
• Güngör, Harun, Mustafa Argunşah; Gagauz Türkleri, Kültür' Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991.
• Hassan, Ümit; Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler, Alan Yayınları, İstanbul 2000.
• _______ _____ ; Eski Türk Dini Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1976.
• İnan, Abdulkadir; Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1986.
• îsmail, Zeyneş; Kazak Türkleri, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• Kafesoğlu, İbrahim; Türk Milli Kültürü, İstanbul 1986.
• Kafesoğlu, İbrahim; Türk Bozkır Kültürü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1987.
• Kalafat, Yaşar; Doğu Anadolu’da Eski Türk İnancının İzleri, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
• ___________ _; Karşılaştırmalı Bayır-Bucak Türkmen halk İnançları, Ankara 1996.
• _____________; K. Azerbaycan DAD ve K.Irak’ta Eski Türk Dini İzleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankaral998.
• ________ ; Dedem Korkut Aşağı Eller, Berikan Yayınevi, Ankara 2008.
• _ ______ ; Altaylardan Anadolu’ya Kamizm, Şamanizm, Yeşiltepe Yayınları, İstanbul 2004.
• Kurtoğlu, Fevzi; Türk Bayrağı ve Ay Yıldız, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1992.
• Makar, Zeynelâbidin, Yaşar Kalafat; Karşılaştırmalı Türk halk İnançları, Samsun-?
• Orkun, Hüseyin Namık; Eski Türk Yazıtları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara-1987,
• Ögel, Bahattin; Türk Kültür Tarihine Giriş I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1978.
• ______ _____ _; Türk Mitolojisi II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2002.
• Pettazzoni, Rafaella; Tanrı’ya Dair (Çev. Fuat Aydın), İz Yayıncılık, İstanbul 2002.
• Rahman, Abdulkerim; Uygur Folkloru (Çev. Soner Yalçın, Erkin Emet), T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.
• Roux, Jean- Poul; Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem; Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, Fakülte Kitabevi, İsparta 2002.
• Tankuter, Korkut; Kök Türkler (Kut, Külüç, Ülüg), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2000.
• Tanyu, Hikmet; İslamlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul-1986.
• Taş, İsmail; Türk Düşüncesinde Kozmogoni, Kozmoloji, Kümen Yayınevi, Konya 2002.
• Togan, Zeki Velidi; Oğuz Destanı, İstanbul 1972.
• Tümer, Günay, Küçük, Abdurrahman; Dinler Tarihi, Ocak Yayınları, Ankara 1997.
• Türkler Ansiklopedisi III; Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.338.
• Uraz, Murat; Türk Mitolojisi, Mitologya Yayınlan, İstanbul 1992.
• Yavuz, Edip; Tarih Boyunca Türk Kavimleri, Kurtuluş Matbaası, Ankara 1968.
• Yavuz, Orhan; Gök, Ak ve Kara Renklerinin Eski İnançlarla Alakası, Türk Dünyası Araştırmalan Dergisi, Şubat 88, s.52.