ODONTOMETRIC ANALYSIS OF THE KARAGÜNDÜZ EARLY IRON AGE SKELETONS

Yıl 2009, Sayı: 2, - , 01.06.2009

A.Cem Erkman Asuman Çırak Nevin Şimşek Gülüşan Özgün

Öz

Size, shape and structure of teeth, usually are determined by our genes. This contains not only crown and root, but also numberless specials of teeth. On the contrary of bone structure, the tooth dentine, which hasn’t got living tissues, doesn’t take on a shape again related to decreasing or increasing functions. Often metric measurements have been referred in order to the determination of degree of biological closeness among ancient populations. Metric measurements had used for understanding diversity of the ancient populations, because the differences of measurements were much smaller than appearing. Because of the periodical changes in the climate, the major part of the populations, who lived in the East of Anatolia from early B.C. 2000 to middle B.C. 900, travelled with their domestic animals and used to live in their tents. The skeletons excavated from Karagunduz necropolis, from this period, which were important tombs in early Iron Age, are used for odontometric analysis, and these results help us to explain biological distance with other ancient Anatolian populations. 

Anahtar Kelimeler

Dental Anthropology, Odontometry, Tooth Shape, Tooth Dimensions

ОДОНТОМЕТРИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ЗУБОВ СКЕЛЕТОВ РАННЕГО ЖЕЛЕЗНОГО ВЕКА, НАЙДЕННЫХ НА ТЕРРИТОРИИ КАРАГЮНДЮЗ

Öz

еличина, форма зубов и структура их туберкулов, обычно, передается по генам. Это касается не только корней и коронки, но и многих других особенностей строения зуба. В отличии от костей, эмаль зубов не является живой тканью. Поэтому она не изменяется на протяжении жизни человека. Для того, чтобы выявить генетическую близость древних народов часто прибегали к такому средству, как одонтометрия. Потому что такое измерение в отличие от визуального дает наиболее точный результат. В период со второго тысячелетия до девятого века до н. э. многие народы, населявшие территорию Восточной Анатолии, вели кочевой образ жизни и жили в юртах. Одонтометрический анализ, проведенный на скелетах некрополя Карагюндюз, относящегося к этому периоду истории человечества, помог выявить степень родства между народами, населявшими данную территорию в раннем железном веке и другими народами Древней Анатолии. 

Anahtar Kelimeler

Дентальная онтрология, одонтометрия, форма зубов, размеры зуба

KARAGÜNDÜZ ERKEN DEMİR ÇAĞ İSKELETLERİNE AİT DİŞLERİN ODONTOMETRİK ANALİZİ

Öz

Dişlerin iriliği, biçimi ve tüberküllerin yapısı temelde genlerimiz tarafından belirlenir. Bu sadece taç ve kökü değil, aynı zamanda bir dişin sayısız özelliklerini de kapsar. Kemiklerin aksine, diş minesi yaşayan bir doku olmadığından bireyin yaşamı boyunca artan ya da azalan fonksiyonlara bağlı olarak yeniden şekillenmez. Eski insan toplulukları arasındaki biyolojik yakınlık derecelerini belirlemede metrik ölçülere sıkça başvurulmuştur. Ölçü farklılığı genellikle çıplak gözle görülenden çok daha az olduğundan aralarındaki bu hassas farklılığı anlamak için metrik ölçüler kullanılmıştı. M.Ö. 2000 başlarından M.Ö. 900 ortalarına kadar Doğu Anadolu Bölgesinde mevcut nüfusun önemli bir bölümü evcil hayvan sürüleriyle birlikte mevsimlik olarak hareket ederek, yaşamlarını çadırlarda sürdürüyorlardı. Bu çağa ilişkin mezarlıklardan biri olan Karagündüz nekropolüne ait iskeletlerde kullanılan odontometrik analiz Erken Demir Çağ yerleşme yerlerinin diğer Eski Anadolu toplundan ile olan biyolojik yakınlık ve uzaklık ilişkisini açıklamada yardımcı olmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Dental Antropoloji, Odontometri, Diş Biçimi, diş boyutları

Kaynakça

• AÇIKKOL A. (2000), Küçükhöyük Eski Tunç Çağı İnsanlarının Paleoantropolojik Açıdan İncelenmesi, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara
• ATAMTÜRK D., DUYAR L, (2008), Adramytteion (Örentepe) İskeletlerinde Ağız ve Diş Sağlığı, Gaziantep Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 25 Sayı 1 (Haziran 2008)
• BELLİ O., KON YAR E. (2003), Doğu Anadolu Bölgesi’nde Erken Demir Çağı Kale ve Nekropolleri, Arkeoloji ve Sanat Yayınları: İstanbul
• BOSTANCI E. Y. (1963), Human Fosil Remains in Beldibi and belbaşı Rock Shelters on the Mediterranean Coast of Anatolia, Antropoloji, 1(1): 17-36.
• BOSTANCI E. Y. (1971), Kanal Mağarasında Levalloiso-Mousterien Seviyede Keşfedilen Bir Süt Canin ile, Alt Aurignacien Seviyede Bulunan Mandibulae Molar Hakkında İnceleme, Antropoloji, 5: 9-44.
• BRACE C.L. (1964), The Probable Mutation Effect, American Naturalist, 98: 453- 455
• BROTHWELL D. R., (1963), The Macroscopic Dental Pathology of Some Earlier Human Populations, D.R. Brothwell (Ed.), Dental Anthropology. Pergamon Press, 271- 288
• BUNYARD M. W. (1972), Effects of High Sucrose Cariogenic Diets with Varied Protoction-Calorie Levels on the Bones and Teeth the Rat, Calcified Tissue Resarch, 8: 217-227.
• CALGANO J. M., GİBSON K. R. (1988), Human Dental Reduction: Natural Selection or Probable Mutation Effect, American Journal of Physical Anyhropology, 77: 505-517.
• ÇİN ER R. (1965), Ayatekla Kazısından Çıkarılan İskeletin Tetkiki, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 22 (3-4): 251-271.
• ÇİNER R. (1966a), Acemhöyük İskeleti, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 23 (1-2): 2-23.
• ÇİNER R. (1966b), Bodrum Müskebi Kazısı İskelet Kalıntılarının Tetkiki, Antropoloji, 1 (2): 56-80.
• ÇİNER R. (1969), Ilıca-Ayaş İskelet Kalıntılarının Tetkiki, Antropoloji, 4: 195-237.
• ÇİNER R. (1971), İstanbul (Kocamustafa Paşa)da Çıkan İskelet Kalıntılarının Tetkiki, Antropoloji, 5: 171-201.
• ÇİNER R. (1974), Yarımburgaz Mağarası’nda Çıkan İskelet Kalıntılarının Tetkiki”, Cumhuriyetin 5O.Yıl Dönümü Anma Kitabı, sf: 476-500, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınlan: Ankara.
• ÇİNER R. (1975), İstanbul Darüşşafaka Sitesi Temel Kazılarında Çıkarılan İmparator Tiberius Zamanına (MÖ 14-37) Ait İskelet Kalıntılarının Tetkiki, Antropoloji, 7: 107-163, Ankara.
• ERDAL Y. S. (1996), İznik Geç Bizans Dönemi İnsanlarının Çene ve Dişlerinin Antropolojik Açıdan İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Antropoloji Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Ankara
• ERDAL Y. S. (2001), Antandros İnsanlarında Ağız ve Diş Sağlığı, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 1:45-55.
• ERKMAN A. C„ ÇIRAK A., ŞİMŞEK N., KARAÖZ ARIHAN S. (2007), Karagündüz Erken Demir Çağ Toplumunda Ağız ve Diş Sağlığı, 23. Arkeometri Sonuçları, Kocaeli (Baskıda).
• GARN S. M., OSBORNE R.H., MCCABE K.D. (1979), The Effect of Prenatal Factors on Crown Dimensions, American Journal of Physical Anthropology, 51: 665- 678.
• GUGLİARDO M.F. (1982), Tooth Crown Size Differences Between Age Groups: A Possible New Indicator of Stress in Skeletal Samples, American Journal of Physical Anthropology, 58: 383-389.
• GÜLEÇ E., DUYAR Î. (1998), Panaztepe MÖ İkinci Bin ve Roma Dönemi İskeletlerinin Antropolojik Analizi (1985-1999), Antropoloji, 13: 179-206.
• HİLLSON S. (1990), Teeth, New York: Cambridge University Press
• HİLLSON S. (1996), Dental Anthropology, Cambridge University Press: United Kingdom.
• KİERDORF H., KİERDORF U., WITZEL C. (2004), Deposition of Cellular Cementum onto Hypoplastic Enamel of Fluorotic Teeth in Wild Boars (Sus scrofa L.), Anat. Embryol., 209: 281-286.
• KORKMAZ D. (1993), Elazığ/Norşuntepe Demir Çağı İskeletlerinde Diş Yapısı ve Hastalıkları, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Fizik ve Paleoantropoloji Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• LUKACS J. R. (1985), Tooth Size Variation in Prehistoric India, American Anthropologist, 87: 811-825.
• MAYS S. (1998), The Archaeology of Human Bones, Routledge: London & New York.
• MAYHALL J. T. (2000), Dental Morphology: Techniques and Strategies, In: A. Katzenberg & S. Saunders (eds.), Biological Anthropology of the Human Skeleton, 103- 134, Wiley-Liss: New York.
• ÖZBEK M. (1984), Etude Anthropologique des Restes Humains de Hayaz Höyük, Anatolica, (11):155-169.
• ÖZBEK M. (1987), Çayönü İnsanlarında Diş ve Diş Eti Hastalıkları, 5. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 367-395, Ankara.
• ÖZBEK M. (1998), Human Skeletal Remains from Aşıklı, A Neolithic Village near Aksaray, Turkey, In: G. Arsebük, M.J.Mellink & W. Schirmer (eds), Light on Top of the Black Hill-Studies Prsented to Halet Çambel, Ege Yayınları: İstanbul.
• SCOTT G. R., TURNER II. C. (1998), Annual Review of Anthropology 17: 99-126
• SEARLE A.G. (1954), Genetical Studies on the Skeleton of the Mouse, XI. The Influence of Diet on Variation within Pure Lines. Journal of Genetics, 52: 413-424
• SEVÎM A., PEHLEVAN C., AÇIKKOL A., YILMAZ H„ GÜLEÇ E. (2001), Karagündüz Erken Demir Çağı İskeletleri, 17. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara.
• SEVİN V., KAVAKLI E. (1996), Bir Erken Demir Çağı Nekropolü Van / Karagündüz, Arkeoloji ve Sanat Yayınları: İstanbul.
• SEVİN V., KAVAKLI E. (1994), Van Karagündüz Erken Demir Çağı Nekropolü Kurtarma Kazıları 1992-1993,16. Kazı Sonuçları Toplantısı I, 331-350, Ankara.
• SEVİN V., KAVAKLI E. (1995), Karagündüz Höyüğü ve Nekropolü 1994 Yılı Kurtarma Kazıları, 17. Kazı Sonuçları Toplantısı I, 337-349, Ankara.
• SEVİN V., KAVAKLI E., ÖZFIRAT A. (1998), Karagündüz Höyüğü ve Nekropolü 1995-1996 Yılı Kurtarma Kazıları, 19. Kazı Sonuçlan Toplantısı I, 571-589, Ankara.
• SEVİN V., KAVAKLI E., ÖZFIRAT A. (2000), Karagündüz Höyüğü 1998 Yılı Kazıları, 21. Kazı Sonuçları Toplantısı 1,409-420, Ankara.
• SEVİN V. (2005), Karagündüz Höyüğü ve Demir Çağı Mezarlığı, Arkeoatlas, 4: 102- 103.
• SİMPSON S. W., HUTCHİNSON D.L., LARSEN C.S. (1990), Coping with Stress: Tooth Size, Dental Defects and Age at Death, In: C.S. Lasen (ed.), The Archaeolgy of the Mission Santa Catalina de Guale: 2. Biocultural Interpretations of a Population in Transition, pp.66-77 Anthropological Papers of the American Museum of Natural History, No:68 AMNH: New York
• ŞENYÜREK M. S. (1946), Maşat Höyük Kazısından Çıkarılan Kafataslarının Tetkiki, Belleten,10 (38): 232-241.
• ŞENYÜREK M. S. (1949a), Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Karahöyük Kazısından Çıkarılan Kafataslarının Tetkiki, Belleten, 13 (49): 2-17.
• ŞENYÜREK M. S. (1950), Büyükgüllücek’te Bulunan Kalkolitik Çağa Ait Bir Muharibin iskeletlerinin Tetkiki, A.Ü.Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 8 (3): 270-289.
• ŞENYÜREK M.S. (1951), A Study of the Human Skull from Polatlı Höyük, Anatolian Studies, (1): 63-70.
• ŞENYÜREK M. S. (1952), A Study of the Dentition of the Ancient Inhabitants ofAlaca Höyük, Belleten, 18 (69): 1-25.
• ŞENYÜREK M. S. (1958), Antalya Vilayetinde Öküzini’nde Bulunan Bir İnsan İskeletinin Tetkiki, Belleten, 22 (88): 466-516.
• YILMAZ H. (2000), Van Kalesi-Eski Van Şehri Toplumunun Diş Varyasyonları ve Biyometrik Ölçümler Açısından Değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitiüsü, Fizik ve Paleoantropoloji (Paleoantropoloji) Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• YILMAZ H., AÇIKKOL A. (2003), Kütahya Ağızören İskeletlerine Ait Dişlerin İncelenmesi, Antropoloji, 17: 71-108.