KIRGIZ SOYLU HOTONLAR. MOĞOLİSTAN’DAKİ «KIRGIZ» ETNONİMLERİ VE TOPONİMLERİ

Yıl 2015, Sayı: 26, 11 - 20, 13.07.2015

Oljobay Karatayev

https://doi.org/10.17498/kdeniz.11393

Öz

Günümüzde Moğolistan’daki Ulangom bölgesinde sayısı az olan Hoton adlı türkçe konuşan topluluk yaşamaktadır. Köken olarak kendilerini Kırgızlar’a yakın gören Hotonlar’ın sayısı günümüzde 10 000den fazladır. Hala Moğollaşmakta olan bu topluluk buna rağmen Müslümanlardırlar. Hotonlar etnik bakımından Doğu Türkistandaki Hoten bölgesinde yaşayan Uygurlara benzetilemez (ele alınamaz), çünkü onlar kendilerini Kırgızlar olarak kabul etmekteler: “Biz Kırgızlarız, Kün-Ker’in torunlarıyız”. “Kün-Ker”- Tibetçede “Türk” demektir. Hotonlar Ulangom bölgesinde komşu yaşayan Moğol kökenli Oyratlardan farklı olarak tarımcılıkla uğraşıyorlar. Bilim adamlara göre Hotonlar bu coğrafyaya Cungar (Oyratlar) zamanında göç etmişlerdir (sürülmüşlerdir). “Kırgız” etnonimi Halhalarda (Moğol gruplarının en büyüğü) “hirhis”, “herhis” şeklinde geçmektedir. Batı Moğolistandaki Hyargas-Nuur gölünün de bu ismi (Hyargas) taşıması boşuna değil. İlmi literatürde hereksur şeklindeki bir arkeolojik terim mevcuttur. Bu terim herges-uur — “Kırgız evi” veya gerges huur – “Kırgız mezarları” anlamını taşımaktadır. Moğollar günümüzde de eski mezarları yukarıda geçen isimlerle adlandırnaktalar. Bu gibi hususlar Kırgızlar’ın eski dönemlerde yaşadıkları toprakları ve ayrıca Kırgızlların yerli Oyrat-Moğolların etnik tarihine yaptığı tesiri (etkisi) hakkında bilgi verebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hotonlar, Kırgız, Etnik grup, Moğolistan, Hirgis, Herhis, Etnik Tarih

HOTANS OF KYRGYZ ORIGIN: “KYRGYZ” ETHNONIMS AND TOPONIMS IN MONGOLIA

Öz

A small Turkish-speaking group, called Hoton, live in Ulangom region in Mongolia, today. Originally they regard themselves close to the Kyrgyz people, and they number more than 10.000. They are in a process of Mongolization, but they are still Muslims. Ethnically Hotons cannot be associated with the Uighurs of Hoten region in Eastern Turkistan, because they accept themselves as Kyrgyz: “We are Kyrgyz, grandchildren of Kün-ker”. “Kün-Ker” means “Turk” in Tibetian language. Different from the Oirats of Mongolian origin, Hotons are agriculturalists. According to scientists, Hotons migrated to this territory at the time of the Zhungars (Oirats). The ethnonym of “Kyrgyz” is used as “hirkis” and “herhis” among Halhals, which are the biggest Mongolian group. It is no coincidence that the Hyargas-Nuur Lake in Western Mongolia carries the very name, Hyargas. In the scientific literatüre, there is an archeological term, hereksur. This term might have been originated from herges-uur meaning “Kyrgyz home” or gerges uur meaning “Kyrgyz graveyard”. Mongols call old graveyards by these names. These issues give information about the ancient ages of the Kyrgyz people and about their influence on the ethno-history of the Oirat-Mongols

Anahtar Kelimeler

Hotons, Kyrgyz, Ethnic Group, Mongolia, Hirgis, Herhis, Ethno-History

ХОТОНЫ – ПОТОМКИ КЫРГЫЗОВ. АРЕАЛ ЭТНОНИМИЧЕСКИХ И ТОПОНИМИЧЕСКИХ НАЗВАНИЙ “КЫРГЫЗ” В МОНГОЛИИ

Öz

Хотоны – самоназвание тюркской этнической группы, живущей в Улангомском
аймаке Монголии, ведушей оседлый образ жизни. Хотоны прекрасно помнят, что
имеют тюркское происхождение и принадлежат к мусульманской вере. Кстати, у них
сохранились и некоторые исламские традиции. Еще в XIX в. побывавщие среди
хотонцев русские учёные-путешественники заметили их этнически близким к
кыргызам. На сегоднящний день численность хотонцев составляет 10 000 человек.
Этническая группа резко отличается от восточно-туркестанских уйгуров-хотонцев.
Здесь их более трех веков назад поселили ойроты-жунгары. Переселенцы провели
сюда искусственные водные каналы. Они по сей день функционируют, и хотоны
продолжают заниматься земледелием, растениеводством. Хотоны называют себя
«кыргызами» и потомком Кун-Кер-хана. «Кун-Кер» - по тибетски обозначает
«тюрк». Этноним «кыргыз» широко распространен в Западной Монголии среди
халха-монголов. Этнонимы присуствует в форме «хиргис», «хергис». Озеро ХяргасНор (в Западной Монголии) тоже связано с кыргызами живщими в этих краях в
период средневековье. Местные монголы средневековых памятников называют
«хергес уур” – “кыргызские дома”, “хергес хуур” – “кыргызские могильники”. Все
эти данные отражают этнокультурную территорию средневековых кыргызов и их
влияние на этническую историю и культуру ойрат-монголов. 

Anahtar Kelimeler

Хотоны, кыргызы, этнические группы, Монголия, хергис, хяргас, этническая история

Kaynakça

• Mongol-Oros Tol. –Moskova, 1957, - 343 s.
• Ataniyazov S. Slovar turkmenskih etnonimov. –Aşhabad. 1988.-218 s.
• «Маnаs». Ensiklopedisi. Bişkek, 1995, Т.I.
• Çernışev А.B. Obşestvennoe i gosudarstvennoe razvitiye oyratov v XVIII v. - Moskova, 1990. – 138 s.
• Abramzon S.M. Kirgizı i ih etnogenetiçtskiye i istoriko-kulturnıye svyazi. – Bişkek, 1990. - 245 s.
• Potanin G.N. Oçerki Severo-Zapadnoy Mongolii. -Sankt-Peterburg, bölüm IV, Etnografiya. 1883.
• Vladimirtsov, Б. (1916 а) Novıye dannıye o hotonah // İmp. Rus. Arşivinin Doğu bölümünün notları, Пг.: Тip. İмp. Akademiya Nauk. T.23: -S 265-277; Vladimirtsov Б.Y. Turetskiy narod hotonı//ZVORO Sankt-Peterburg, 1916. - T.23. - S.265-277.
• Butanayev V.Ya. İstoriya Hakasii. – Abakan, 2003, - 434 s.
• Vladimirtsov B.Ya. Obşestvennıy stroy mongolov: mongolskıy koçevoy feodlizm. –Moskova, 1934.
• Konovalov P.B. Kereksurı v Tongosengele. Kultura i pamyatniki bronzobogo i rannego jeleznogo vekov Buryatii i Mongolii. -Ulan-Ude, 1995. –S.47-58.
• Baldayev S.P.Rodoslovnıye Legendı i predaniya buryat. -Ulan-Ude,1970. – 168 s.