TANZİMAT DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLETİNİN NEHİRLER VE GÖLLER İLE İLGİLİ YAPTIĞI BAZI DÜZENLEMELER

Yıl 2015, Sayı: 26, 38 - 53, 13.07.2015

Levent Küçük

https://doi.org/10.17498/kdeniz.44373

Öz

Osmanlılar XIV. yüzyılın başlarından itibaren batı Anadolu beyliklerinden bir takım denizci geleneklerini devralarak daha sonraki yüzyıllarda Akdeniz ve Karadeniz hâkimiyetinde kendilerine önemli avantajlar sağlayacak olan bir bilgi ve tecrübeye sahip olmuşlardır. 16. Yüzyılın başlarında ise artık bir deniz imparatorluğuna dönüşecek olan devlet sadece denizlerde değil aynı zamanda memleketin bütün nehir ve gölleri üzerinde de dönemin ekonomik faaliyetleri ve ulaşım stratejilerini uygulayacak olan düzenlemeler yapmaktan geri durmamışlardır. Ayrıca bir takım sefer lojistikleri çerçevesinde nehirler ve göller üzerinde askerî metotlara dayanan uygulamalar geliştirmişlerdir.
XVIII. Yüzyıla gelindiğinde denizcilik faaliyetlerini bir düzen altına almak politikası çerçevesinde bir bahriye kanunnamesi vücuda getiren devlet bu uygulama ile hem kaybedilen topraklarını geri alma düşüncesini hem de canlı bir ticari yaşamın ulaşım boyutu için sadece karayolu trafiğini değil aynı zamanda su yollarının potansiyelini de sisteme entegre edecektir.
Biz bu çalışmamızda Osmanlı devletinin XIX. Yüzyıl ortalarında gelişen gemi teknolojisi karşısında denizlerde büyük devletlerle mücadele gücünü yitirmesine karşın ülkenin nehirleri ve gölleri üzerinde ticari yaşamın gerektirdiği dönüşümleri gerçekleştirmek yolunda neler yaptığını açıklamaya çalışacağız. Ayrıca ülkedeki nehirlerin tarım faaliyetleri için elverişli şartlara kavuşturulmasında ve nehirlerin bahar aylarında yaratmış olduğu sel ve taşkın tehlikelerine önlem almak noktasında neler yaptığını açıklamaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Nehir, Göl, Modernleşme, Osmanlı, Tanzimat Dönemi, General Havg

НЕКОТОРЫЕ ПОПРАВКИ В РЕЕСТРЕ ОЗЁР И РЕК ОСМАНСКОЙ ИМПЕРИИ В ПЕРИОД ТАНЗИМАТА

Öz

В начале XIV-го века османцы получили от западно-анатолийских бейликов
традиции мореходства. Они начали их применять в черноморском и
средиземноморском мореходстве. Овладев этим исскуством они получили
преймушество на морях. В начале XVI-го века Османское государство превратилось
в морскую империю. В связи с этим, проводя экономическую стратегию, империя не
ограничилась только морями, начала применять речные и озёрные ресурсы.
В XVIII-ом веке империя приняла закон о мореходстве и порвела политику
упорядочения этой отрасли. Это должно было сопутствовать возвращению
потерянных територии и кроме сухопутной, увеличить потециал торговли морским
путём и интегрировать обе эти направления.
В статье рассматриваются вопросы применения рек и озёр Османской империей
для увеличения доходов от торговли и этим противостоять сильным государствам,
потенциал мореходства которых увеличилось в XIX веке за счёт технологического
прогресса. Кроме этого, изучены подходы и меры принятые против разливов рек и
озёр весной.
Ключевые слова: река, озеро, модернизация, Османия, период танзимата,
генерал Хавг.

Anahtar Kelimeler

река, озеро, модернизация, Османия, период танзимата, генерал Хавг

SOME REGULATIONS MADE BY THE OTTOMANS CONCERNING THE RIVERS AND LAKES IN THE REFORM PERIOD

Öz

From the very beginnings of 14th century, the Ottomans gained knowledge and
experience during the rule of Mediterranean and Black Sea region, providing them with
great advantages in the later years as they took over the mariner practices from the western
Anatolian seigniors. The empire, which gained the sea rule, did not only make regulations
concerning the economic activity and transportation strategy on seas but also rivers andlakes all over the empire. Moreover, military practises were developed by navigation
logistics on the lakes and rivers.
Ottomans intended to resume the territories they lost and systematise not only the road
traffic but also the potential benefit of sea routes by enacting marine law including the
regulation of marine activities.
This study aims to highlight what kind of efforts were spent by the Ottomans to
revitalise the sea trade on the rivers and lakes in spite of the marine technology used by the
big powers. Also, what kind of cautions were taken by the Ottomans to stop the danger of
overflows appearing in spring and their solution of finding the ways of creating favourable
conditions for agricultural activities making use of the rivers will be explored.

Anahtar Kelimeler

River, Lake, Modernization, Ottomans , Reform Era, General Havg

Kaynakça

• ARŞİV BELGELERİ:
• BOA, DH. MKT; Dosya No: 1650, Gömlek No: 113(27 Z 1306/24 Ağustos 1889)
• BOA, HR. TO; Dosya No:146, Gömlek No: 39, 24 Ocak 1855
• BOA. HRT. Belge No:144, (30 Eylül 1848)
• BOA. KK. Defter No: 710, (02 N 1259/26 Eylül 1843)
• BOA, Y.EE; Dosya No: 53, Gömlek No:15, (09 Za 1310/ 14 Haziran 1893)
• BOA. Y. EE. Dosya No:14, Gömlek No: 145(13 Ş 1297/21 Temmuz 1880)
• BOA. Y. EE. Dosya No:140, Gömlek No: 15(I Teşrinievvel 1292/13 Ekim 1876)
• BOA, HAT. Dosya No: 437/22087(09 Ca1245/ 06 Kasım1829)
• BOA, İ.MMS, Dosya No:39, Gömlek No:1630, 25 B 1287/21 Ekim 1870
• BOA. I. MMS. Dosya No: 125, Gömlek No: 5373, (7 R 1309/ 11 Ekim 1891)
• BOA. I. DH. Dosya No: 350, Gömlek No: 23053(21 Za 1272/ 23 Ağustos 1856)
• BOA. I.MVL. Dosya No: 113, Gömlek No: 2692, (14 S 1264/ 21 Ocak 1848)
• BOA. I. MVL. Dosya No: 358, Gömlek No: 15694( 5 S 1272/ 17 Ekim 1855)
• BOA. I. MVL. Dosya No:367, Gömlek No: 16097( 22 C 1272/ 5 Şubat 1856
• BOA. I.MVL. Dosya No: 374, Gömlek No: 16420(27 Ca1273/4 Şubat 1857)
• DSİ Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu,Yıl: 2011 BASILI YAYINLAR:
• ABOU-EL-HAJ, Rıfa’at Ali(2000). Modern Devletin Doğası.Çev. Oktay Özel- Canay Şahin, İstanbul: İmge Kitabevi
• BERMAN, Marshall(1994). Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor, Çev: Ümit Altuğ- Bülent Peker, İstanbul, İletişim Yayınları, I. Baskı
• ÇELİK, Bülent(2005).” Gerçekleşmemiş Bir Yol Hikayesi: 19. Yüzyıl'ın Son Çeyreğinde Menderes Nehrinin Ulaşıma Açılması Projesi”,Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, XXVI,38,113-130,
• ÇİMEN, Mesut(1995). Difüzyon Yöntemi ile Akarsu Yatağındaki Taşkınların Önlenmesi, Basılmamış YL. Tezi Süleyman Demirel Üniversitesi FBE,
• ÇULPAN, Cevdet(1975). Türk Taş Köprüleri, Ortaçağdan Osmanlı Devri Sonuna Kadar. Ankara: TTK Yayınları
• DİNÇER, Celal(1968). "Osmanlı Vezirlerinden Hasan Fehmi Paşa'nın Anadolu Bayındırlık İşlerine Dair Hazırladığı Layiha", Belgeler, c. V-VII, Sayı: 9-12, 1968- 1971, s. 157-162.
• EKİNCİ, İlhan(2005). ”Osmanlı Devleti’nde Bazı Nehir ve Göllerde Vapur İşletme Teşebbüsleri”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı:156
• ENGELHARDT, P. E(1999). Tanzimat ve Türkiye, Çev: Ali Reşad, İstanbul: Kaknüs Yayınları,
• ERDEN, Selçuk(1978). Keban Gölünde Ulaşım Olanaklarının İncelenmesi, Teknik ve Mali Fizibilite Etüdü, Boğaziçi Üniversitesinin Ulaştırma Bakanlığı ve Ulaştırma Koordinasyon İdaresi İçin Hazırlamış Olduğu Araştırma Projesi, İstanbul
• ERDOĞAN, Fikret(1993). “Hidrolojik Terimler”, DSİ Teknik Bülteni, Sayı: 78, Yıl: 1993, Devlet Su İşleri Basımevi
• ERTUĞ, Nejdet(2001). Osmanlı Döneminde İstanbul Deniz Ulaşımı ve Kayıkçılar, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, No: 2755
• FAROQHİ, Suraiya(1993). Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları,
• FİNDLEY, V. Carter(2011). Modern Türkiye Tarihi, Çev. Latif Boyacı, İstanbul: Timaş Yay
• HALAÇOĞLU, Yusuf(2002). Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme( Menziller), Ankara: PTT Genel Müdürlüğü Yayınları
• GRİDEL, H.(1961). “Büyük Nehirlerde Tesis Edilen Su Yollarının Islahı İle İlgili Yeni Bir Teknik Hakkında” Ankara: Bayındırlık Bakanlığı Devlet Su İşleri Umum Müdürlüğü Konferans Yayınları No: 323
• İNALCIK, Halil(2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Çev: Halil Berktay, Ankara: Eren Yay, Cilt: II
• İZBIRAK, Reşat(1978). Hidrografya Akarsular ve Göller, Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları
• OKUMUŞ, Elif(2011). Nehir Ekosistemlerinde Çevresel Akışın Belirlenmesi, Ankara: Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Yayınları
• ORHONLU, Cengiz(1984). Osmanlı İmparatorluğunda Şehircilik ve Ulaşım Üzerine Araştırmalar, Editör: Salih Özbaran, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları No: 31
• ORTAYLI, İlber(2007). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Ankara: Cedit Neşriyat
• ÖNAL, Ebul Faruk- DOĞAN, Osman(2011). Bir Osmanlı Maden Müdürünün Kızılırmak Projesi 1848, İstanbul: Çamlıca Yayınları
• PARLA, Jale(1985). Efendilik, Şarkiyatçılık, Kölelik, İstanbul: İletişim Yayınları, I. Baskı
• QUATAERT, Donald(2002). Osmanlı İmparatorluğu, 1700-1922, Çev: Ayşe Berktay, İstanbul: İletişim Yayınları, I. Baskı
• SHAW, Stanford (1982). Osmanlı İmparatorluğu. Çev. Mehmet Harmancı, İstanbul: Sermet Matbaası
• TEKELİ, İlhan-Selim İlkin(1993). "Osmanlı İmparatorluğu'nda 19. Yüzyıl'ın İkinci Yarısında Nafia Programları ve Teknoloji Gelişimi Üzerine", Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi, Sayı: 3 (Nisan 1993), s.27-56.
• TOURAİNE, Alain(1994). Modernliğin Eleştirisi, Çev: Hülya Tufan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 7. Baskı
• WİTTMANN, H (1961). “Nehir Islahı ve İskân Problemi Hakkında” Tercüme: Şahap Aksoy, Ankara:Bayındırlık Bakanlığı Devlet Su İşleri Umum Müdürlüğü Konferans Yayınları,
• UBİCİNİ, A.M(1977). Türkiye 1850, Maliye, Ordu, Millet, Çev: Cemal Karaağaçlı, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, II. Cilt
• ÜLKEN, Hilmi, Ziya(1948). Millet ve Tarih Şuuru, İstanbul: Türkiye İşbankası Kültür Yayınları, I. Baskı,2008
• YERASİMOS, Stefanos(1974). Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye, II. Tanzimat’tan I. Dünya Savaşına, Türkçesi: Babür Kuzucu, İstanbul: Belge Yayınları